Planetarium Śląskie
Planetarium Śląskie – największe i najstarsze[1] planetarium i obserwatorium astronomiczne w Polsce. Zostało założone 4 grudnia 1955 roku w ówczesnym Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku (obecnie nazywany również Parkiem Śląskim) położonym w Chorzowie.
 nr rej. A/399/13 z 24 stycznia 2013 r.
| |
 Planetarium, 2022 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Al. Planetarium 4, 41-500 Chorzów |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
Położenie na mapie Chorzowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°17′26,35″N 18°59′32,29″E/50,290653 18,992303
| |
| Strona internetowa | |
 Nowy teleskop optyczny o średnicy zwierciadła 70 cm | |
| Inne nazwy |
Obserwatorium Astronomiczne Planetarium Śląskiego |
|---|---|
| Państwo | |
| Położenie |
Chorzów |
| Wysokość |
316 m n.p.m. |
| Zarządzający |
Planetarium Śląskie |
| Kod obserwatorium |
553 |
| Teleskopy | |
|
70 cm optyczny, Radioteleskop 5 m | |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujBudowę Planetarium Śląskiego im. Mikołaja Kopernika rozpoczęto z okazji Roku Kopernikowskiego w 1953 roku. Zbudowano je na najwyższym wzniesieniu parku tzw. Górze Parkowej. Autorem projektu był architekt Zbigniew Solawa.
Opis
edytujW latach 1955–2018 centralnym urządzeniem Planetarium Śląskiego był potężny projektor, noszący również nazwę „planetarium” lub nazywany inaczej „UPP” (ang. Universal Projection Planetarium). Projektor został wyprodukowany przez zakłady Zeissa w Jenie. Waży on ponad 2 tony, natomiast wysokość przy pionowym ustawieniu wynosi 5 m. Odtwarza on wygląd nieba z dowolnego miejsca na Ziemi o dowolnej porze, naśladując rzeczywisty firmament. Ekranem projekcji jest największa w kraju kopuła o średnicy 23 metrów. Widownia może pomieścić 300 osób.
W trakcie remontu zainstalowano analogowy projektor Chiron III japońskiej firmy GoTo, który jest w stanie wyświetlić na mającym niemal 800 metrów kwadratowych sferycznym ekranie około 100 milionów gwiazd. System 10 cyfrowych rzutników SONY rozmieszczonych wokół ekranu jest w stanie wyświetlić na kopule dowolne ruchome obrazy w rozdzielczości True 8K.[2]
W zespole budynków Planetarium Śląskiego znajduje się także obserwatorium astronomiczne (z największym w Polsce 30-centymetrowym refraktorem), kilkumetrowy zegar słoneczny, stacja klimatologiczna i stacja sejsmologiczna.
W 2022 roku zakończył się czteroletni proces przebudowy i modernizacji Planetarium Śląskiego, które zostało przekształcone w Planetarium – Śląski Park Nauki. Inwestycja pochłonęła 136 mln zł, pochodzących ze środków Unii Europejskiej, budżetu państwa i środków własnych województwa śląskiego[3]. W dodatkowym budynku, zlokalizowanym głównie pod ziemią znalazło się miejsce dla interaktywnych ekspozycji[4]. Uroczyste otwarcie miało miejsce 11 czerwca 2022 r.
Nowe teleskopy w Planetarium Śląskim
edytuj28 grudnia 2023 r. w Obserwatorium Astronomicznym Planetarium Śląskiego oddano do użytku dwa nowe instrumenty astronomiczne. Planetarium Śląskie w Chorzowie wzbogaciło się o dwa nowoczesne instrumenty astronomiczne: teleskop optyczny oraz radioteleskop. Nowy teleskop optyczny PlaneWave CDK700, ze zwierciadłem o średnicy 70 cm i ogniskowej 4,54 m, zastąpił wysłużoną lunetę astronomiczną z 1955 roku. Jest to jedno z największych tego typu urządzeń w Polsce, umożliwiające zarówno prowadzenie badań naukowych, jak i obserwacje dla odwiedzających. Teleskop wyposażony jest w nowoczesną kamerę astronomiczną oraz zestaw filtrów i okularów, co pozwala na obserwacje nawet w warunkach zanieczyszczenia świetlnego. Obok zmodernizowanego budynku Planetarium zainstalowano radioteleskop Primalucelab Spider 500A z czaszą o średnicy 5 metrów. Działa on na długości fali 21 cm (1420 MHz), umożliwiając obserwacje Słońca, Księżyca oraz jasnych radioźródeł, a także wyznaczanie rozkładu wodoru w ramionach spiralnych Drogi Mlecznej. Dzięki tym nowoczesnym urządzeniom, odwiedzający mogą obserwować odległe galaktyki, mgławice, gromady gwiazd oraz inne obiekty kosmiczne, co czyni Planetarium Śląskie jednym z najnowocześniejszych parków nauki w Polsce[5]
Filatelistyka
edytujPoczta Polska wyemitowała 15 września 1966 r. znaczek pocztowy przedstawiający Planetarium Śląskie o nominale 1,55 zł, w serii Turystyka. Autorem projektu znaczka był Cz. Kaczmarczyk, ryt wykonał B. Brandt. Znaczek wydrukowano techniką stalorytu, na papierze niepowlekanym, w nakładzie 102.020.100 szt. Pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[6].
Kolejny raz wyemitowano znaczek z przedstawieniem Planetarium w Chorzowie 29 czerwca 2007 roku. Był to znaczek o nominale 3,55 zł, w serii Miasta polskie. Autorem projektu znaczka była M. Żyła-Kwiatkowska. Znaczek wydrukowano techniką rotograwiury, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie wielomilionowym[7].
Galeria
edytuj-
Planetarium Śląskie przed renowacją -
Radioteleskop Obserwatorium Astronomicznego Planetarium Śląskiego w Chorzowie -
Centrum sterowania radioteleskopu -
-
Obserwatorium astronomiczne w Planetarium Śląskim -
Sejsmografy krótkookresowe w Planetarium Śląskim -
Poziomy Sejsmograf Wiecherta w Planetarium Śląskim -
Były teleskop w Obserwatorium Astronomicznym Planetarium Śląskiego -
Zegar słoneczny na dziedzińcu
Zobacz też
edytuj- Spodek (hala widowiskowa)
- Olimpiada astronomiczna organizowana przez Planetarium Śląskie
Przypisy
edytuj- ↑ Wczoraj. Planetarium Śląskie. [dostęp 2018-11-18].
- ↑ Śląski Park Nauki - Planetarium – Śląski Park Nauki [online], www.planetarium.edu.pl [dostęp 2022-10-14].
- ↑ Marcin Śliwa. Planetarium-Śląski Park Nauki: rozpoczynamy odliczanie do otwarcia. „Nasz Tygodnik”, s. 4, 20 maja 2022. (pol.).
- ↑ O Planetarium - Planetarium – Śląski Park Nauki [online], www.planetarium.edu.pl [dostęp 2022-10-14]..
- ↑ Planetarium ma jeden z największych teleskopów w Polsce. Każdy będzie mógł go wypróbować [online], Katowice24 [dostęp 2024-12-29] (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: Turystyka. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: 2007.06.29 Miasta polskie. www.kzp.pl. [dostęp 2022-12-28]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 450.
- Zdjęcia panoramiczne wnętrz planetarium