Wikipedia

Przewodziszowice

część miasta Żarki w Polsce

Przewodziszowice – część miasta Żarki w województwie śląskim, w powiecie myszkowskim, do 1956 samodzielna wieś. Znajduje się na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej, w pobliżu Szlaku Orlich Gniazd.

Przewodziszowice
część Żarek
Ilustracja
Pozostałości strażnicy
Państwo

 Polska

Województwo

śląskie

Powiat

myszkowski

Miasto

Żarki

W granicach Żarek

29 luty 1956

SIMC

0932695

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-310

Tablice rejestracyjne

SMY

Położenie na mapie Żarek
Mapa konturowa Żarek, u góry znajduje się punkt z opisem „Przewodziszowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Przewodziszowice”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Przewodziszowice”
Położenie na mapie powiatu myszkowskiego
Mapa konturowa powiatu myszkowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Przewodziszowice”
Położenie na mapie gminy Żarki
Mapa konturowa gminy Żarki, w centrum znajduje się punkt z opisem „Przewodziszowice”
Ziemia50°38′25″N 19°23′04″E/50,640278 19,384444
Multimedia w Wikimedia Commons

Przewodziszowice są częścią Żarek, nr TERYT: 0932695[1], nie są jednak wydzieloną jednostką pomocniczą[2]. Położone są na północny wschód od Leśniowa[3].

Nazwa

edytuj
 
Duże Rajce

Nazwa wsi jest nazwą patronimiczną utworzoną przez dodanie przyrostka -owice do nazwy osobowej Przewodzisz, która z kolei związana jest genetycznie z wyrazami przewód, przewoda, też przewodzić (psł. *pervoditi) w znaczeniu ‘prowadzić, wieść’[4].

Historia

edytuj
 
Ruiny strażnicy
 
ostaniec Przy Brzozie
 
Skałki

Po raz pierwszy wzmiankowana w źródłach w 1382 roku[5] w formie Przewodischowicze[4].

Od XIV wieku istniała tutaj strażnica Przewodziszowice[6], zbudowana bądź na polecenie króla Kazimierza Wielkiego, bądź księcia opolskiego Władysława[7]. Przewodziszowice w ostatnich dekadach XIV wieku wchodziły w skład jego ziem lennych, następnie nadał je jako uposażenie klasztorowi paulinów na Jasnej Górze. W latach 1424–1444 wieś wraz z zamkiem należały do burgrabiego będzińskiego, słynnego rozbójnika Mikołaja Kornicza zwanego Siestrzeńcem[3][7]. Strażnica popadła w ruinę na przełomie XV i XVI wieku[7].

W XVIII wieku wieś należała do rodu Męcińskich. W 1770 Józef Męciński nadał wieś paulinom, których sprowadził do pobliskiego Leśniowa, jednak już w 1781 Przewodziszowice powróciły w ręce Męcińskich[3]. W pierwszej połowie XIX wieku wieś, jako część tzw. dominium żareckiego, należała do Piotra Steinkellera[8].

Od 1954 wieś była częścią gromady Zawada, z której została wyłączona uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie, i z dniem 29 lutego przyłączona do miasta Żarki[9].

W 1953, 1954, 1966 i 1985 na terenie Przewodziszowic prowadzone były badania archeologiczne. W 1960 ruiny strażnicy zostały wpisane do rejestru zabytków (nr rej.: 427/60 z 18.03.1960 oraz 120/76/A z 1.03.1978)[6].

Obiekty

edytuj

Na terenie Przewodziszowic znajduje się osiem stanowisk archeologicznych, w tym ruiny strażnicy, zaś ostaniec który nad nimi góruje, jest najwyższym wzniesieniem Płaskowzgórza Częstochowskiego (423 m n.p.m.)[3].

Ponadto położone są tu formacje skalne: Duże Rajce, zwane też Skałami Rajcy (ze schronem Studnia w Skałach Rajcy)[10][11], Skałki, czy ostaniec Przy Brzozie.

Przewodziszowickie skały są obiektami wspinaczki skalnej[12].

Szlaki turystyczne

edytuj

Przez Przewodziszowice przebiega Jurajski Rowerowy Szlak Orlich Gniazd[13] (czerwony i czarny), Szlak Warowni Jurajskich (niebieski), Szlak Żarecki (żółty) oraz Transjurajski Szlak Konny PTTK[14].

Szlak pieszy pomiędzy Przewodziszowicami a Czatachową prowadzi przez niewielką piaszczystą pustynię[3].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Urzędowy wykaz nazw miejscowości. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2018-12-08].
  2. ↑ Osiedla miasta Żarki. Biuletyn Informacji Publicznej – Miasto i Gmina Żarki. [dostęp 2018-12-08].
  3. ↑ a b c d e Przewodziszowice. Informator Turystyczny – Jura. [dostęp 2018-12-08].
  4. ↑ a b Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta i Barbary Czopek-Kopciuch. T. 9, Po-Q. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2013, s. 318. ISBN 978-83-64007-04-0.
  5. ↑ Kalendarium. Urząd Miasta i Gminy Żarki. [dostęp 2018-12-08].
  6. ↑ a b Rejestr zabytków. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2018-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-15)].
  7. ↑ a b c Przewodziszowice. Ruiny strażnicy. Zamki Polskie. [dostęp 2018-12-08].
  8. ↑ Jarosław Durka: Kariera i upadek Piotra Antoniego Steinkellera (1799-1854). Academia.edu. [dostęp 2018-12-08].
  9. ↑ Uchwała Nr 14/55 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 31 sierpnia 1955 r. w sprawie zmiany granic gromady Zawada i miata Żarki w powiecie myszkowskim; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 5 marca 1956 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 531 sierpnia 1955 r. dotyczących zmian w podziale administracyjnym na gromady (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie z dnia 28 marca 1956 r., Nr. 2, Poz. 5). Śląska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2021-04-21].
  10. ↑ Skały Rajcy Przewodziszowice. Turystyka Żarki. [dostęp 2018-12-08].
  11. ↑ Studnia w Skałach Rajcy. [w:] Jaskinie Polski [on-line]. Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy. [dostęp 2018-12-08].
  12. ↑ Przewodziszowice. Portal Górski. [dostęp 2018-12-08].
  13. ↑ Jurajski Szlak Rowerowy „Orlich Gniazd”. Szlak Orlich Gniazd. [dostęp 2018-12-08].
  14. ↑ Szlaki turystyczne. Urząd Miasta i Gminy Żarki. [dostęp 2018-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-09)].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przewodziszowice&oldid=73708519”