Przybłęda (film)
Przybłęda – polski dramat filmowy z 1933 roku w reżyserii Jana Nowiny-Przybylskiego.
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji |
1933 |
| Data premiery |
16 listopada 1933 |
| Kraj produkcji |
Polska |
| Język |
polski |
| Czas trwania |
64 minuty |
| Reżyseria | |
| Scenariusz | |
| Główne role |
Ina Benita |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia | |
| Produkcja |
Blok-Muzafilm |
Film był kręcony w autentycznych plenerach Huculszczyzny (Żabie) z udziałem miejscowych statystów – Hucułów. Obraz spotkał się z mieszanymi recenzjami krytyków[1].
Opis fabuły
edytuj
Maryjka mieszka samotnie w chacie nieopodal huculskiej wsi. Nikt nie zna jej prawdziwego pochodzenia, dlatego nazywana jest przybłędą. Lokalni mieszkańcy, w szczególności kobiety, nie darzą jej sympatią, przypisują jej wszelkie nieszczęścia spadające na wioskę[2][3]. Prócz tego atrakcyjny wygląd dziewczyny stanowi pokusę dla ich mężów[3]. Miłością pałają do niej wójt, wioskowy głupek Wasyl oraz mąż Horpyny – Dmetro[2]. Pewnego dnia na jarmarku, na który udała się wraz z dotychczasowym kochankiem Dmetro, Maryjka spotyka włóczęgę Jurę. Zadurza się w nim od pierwszego spojrzenia. Zazdrosny adorator rzuca się z nożem na Jurę w szynku podczas gry w kości. Ten zabija napastnika w obronie własnej i ciężko ranny ucieka w góry, gdzie odnajduje go, a następnie przygarnia i pielęgnuje Maryjka[4]. Dowiedziawszy się, że mężczyzna jest mordercą, dziewczyna wyrzuca go na zewnątrz, jednakże w przypływie troski i miłości przygarnia go z powrotem[5][4]. Głupi Wasyl odkrywa zbiega i obwieszcza miejsce jego pobytu mieszkańcom wioski[3]. Chwilę wcześniej Jura wychodzi z chaty, aby poczekać na ukochaną w wyznaczonym punkcie, z którego uciekną przed prześladowcami. Tymczasem rozwścieczony tłum na czele z wójtem i Horpyną, nie odnajdując mordercy, składa całą winę na Maryjkę i pcha kobietę przed siebie celem wymierzenia sprawiedliwości[2]. Wasyl uświadamia sobie do czego doprowadził i otwiera śluzę na rzece, by zatopić wioskę i uratować ukochaną[4]. Wzburzona woda porywa bawiące się na brzegu dziecko Horpyny. Na oczach mieszkańców Jura ratuje dziecko, potem bierze na ręce nieprzytomną Maryjkę i odchodzi, nie niepokojony przez milczących chłopów[2].
Obsada
edytujZestawienie zostało opracowane na podstawie źródła[5]:
- Ina Benita – Maryjka
- Jaga Boryta – Horpyna, żona Dmetra
- Zbigniew Staniewicz – Jur
- Zygmunt Chmielewski – wójt
- Feliks Żukowski – Dmetro
- Stanisław Sielański – głupi Wasyl
- Ludwik Fritsche – góral grający w kości
- Eugeniusz Gielba – góral
- Henryk Rzętkowski – góral
Odbiór
edytujW „Kurierzem Polskim” ukazała się recenzja filmu autorstwa Jerzego Toeplitza. Podjął on analizę Przybłędy w dwojaki sposób, wpierw traktując ją jako dzieło sztuki, następnie jako produkt czysto filmowy. Jego zdaniem wartość artystyczna produkcji okazała się niewielka z kilku powodów. Po pierwsze, przedstawiona historia była szablonowa, banalna i nieprawdopodobna, oparta na scenariuszu, który nie skupiał się na oddaniu rzeczywistego oblicza wsi. Dziennikarz widział w Przybłędzie materiał na dramat chłopski z prawdziwego zdarzenia, tymczasem twórcy przygotowali film „kostiumowo-folklorowy” z Hucułami przypominającymi „eksportowe pocztówki i wydawnictwa krajoznawcze dla cudzoziemców, których poza kostjumami nic nie obchodzi”. W dodatku wątek miłosny Benity i Staniewicza był typowy dla kina międzynarodowego, nie wyjaśniono również pochodzenia pary głównych bohaterów. Po drugie, poza tematem zawiodły środki wyrazu. Według Toeplitza reżyser skopiował wzory amerykańskie i pokazał serię karmelkowych oleodruków, a nie tętniące życiem filmowe obrazy. Wadą były także dialogi, przystające bardziej do wytwornego salonu, niż mowy rdzennych mieszkańców Huculszczyzny, co wywoływało efekt śmieszności i fałszu. W tej kategorii wyróżniła się wyłącznie muzyka Jana Maklakiewicza, reprezentująca szczere i prawdziwe akcenty ludowe. Po trzecie, poza Sielańskim, Żukowskim i Chmielewskim, reszta obsady aktorskiej nie uniknęła sztucznego patosu i teatralności. W drugiej części recenzji, rozpatrując Przybłędę w kontekście produktu filmowego, Toeplitz pochwalił scenariusz za brak znaczących błędów, dobrze rozwijającą się akcję i napięcie w końcowej części. Ciekawym zabiegiem były także zastosowany kontrapunkt dźwięku i obrazu oraz dobrze zrealizowane scenki kameralne. Zdaniem publicysty zdjęcia Wywerki wypadły poprawnie, lecz artysta nie pokusił się o urzeczywistnienie interesujących pomysłów, czy też zastosowanie gry światłocienia. Wyraził się pozytywnie na temat fotogeniczności Iny Benity, małomówności Staniewicza oraz gry Jagi Boryty w scenach niemych. Konkludując, Toeplitz stwierdził, że: „Ten film może jest najlepiej zrobionym spośród obrazów tegorocznej produkcji. Czy jest filmem dobrym? – patrz pierwsza część recenzji. Wstydu i kompromitacji polskiej produkcji nie przyniesie, ale zwolenników jej nie przysporzy”[6].
Surowej krytyce dzieło Jana Nowiny Przybylskiego poddała Stefania Zahorska, pisząca dla „Wiadomości Literackich”. Doceniła dwie sceny ze względu na dobrze przedstawione elementy folklorystyczne (wesele i piosenka huculska śpiewana podczas piłowania drzewa), ponadto końcowy fragment z powodzią i dramatyczną akcją ratunkową tonącego dziecka. Zarzuciła jednocześnie produkcji nieudolny scenariusz, kiepską grę aktorską, nieumiejętność wydobycia malowniczości, tajemnicy i grozy z filmowanego regionu, nieciekawe i bezbarwne zdjęcia, nowiutkie stroje mieszkańców, w końcu zaś śmieszność dialogów: „«Cniło ci się beze mnie?», «Ty, suko» itd. itd”. W podsumowaniu publicystka napisała, że „naogół wszystko razem (…) pozbawione sensu, wdzięku, no i przedewszystkiem słabego nawet wyczucia tego, co – last not least – istnieje jednak, a co zwiemy «filmowością»”[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Mirela Tomczyk: Przybłęda (1933). [w:] Stare Kino [on-line]. [dostęp 2023-01-02]. (pol.).
- ↑ a b c d Gacek 2018 ↓, s. 56.
- ↑ a b c Przybłęda [online], nitrofilm.pl [dostęp 2023-05-22].
- ↑ a b c Historia filmu polskiego 1988 ↓, s. 230.
- ↑ a b Przybłęda [online], filmpolski.pl [dostęp 2023-05-22].
- ↑ Kurier Polski 1933, nr 327 ↓, s. 5.
- ↑ Głosy prasy [online], nitrofilm.pl [dostęp 2024-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2023-02-25].
Bibliografia
edytuj- Jerzy Toeplitz, Filmowa kronika tygodniowa. „Przybłęda” (Casino), „Kurier Polski”, 1933, nr 327 (26 XI), Warszawa: W. Kosiakiewicz.
- Leszek Armatys, Barbara Armatys, Wiesław Stradomski, Historia filmu polskiego, t. 2, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988, ISBN 83-221-0368-9.
- Piotr Gacek, Ina Benita. Za wcześnie na śmierć, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2018, ISBN 978-83-65853-88-2.
- Jan Słodowski: Leksykon polskich filmów fabularnych. Warszawa: Wiedza i Życie, 1997, s. 565-566. ISBN 83-7184-928-1.
Linki zewnętrzne
edytuj- Przybłęda w bazie IMDb (ang.)
- Przybłęda w bazie Filmweb
- Przybłęda w bazie filmpolski.pl
- Zdjęcia z filmu Przybłęda w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”