Wikipedia

Rynek w Żywcu

Rynek w Żywcu – średniowieczny plac znajdujący się w Żywcu, wytyczony prawdopodobnie w pierwszej połowie XV w.

Rynek
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Żywiec

Położenie na mapie Żywca
Mapa konturowa Żywca, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Położenie na mapie powiatu żywieckiego
Mapa konturowa powiatu żywieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Rynek”
Ziemia49°41′20,5″N 19°12′10,8″E/49,689040 19,202990
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Początki istnienia edytuj

Początków istnienia Rynku w Żywcu należy doszukiwać się najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV wieku, kiedy to część ludności nękanego ustawicznymi wylewami rzeki Soły Starego Żywca zaczęła przenosić się na tereny u stóp góry Grojec, około dwa kilometry w kierunku południowym od dawnego miejsca zamieszkania[1]. Nowe miasto lokowano na surowym korzeniu i wytyczono charakterystyczny dla miast lokacyjnych regularny, czworoboczny rynek. W południowej pierzei placu założono cmentarz, zbudowano drewnianą dzwonnicę oraz kościół[2], który był pierwszą kamienną budowlą w okolicach żywieckiego placu. W połowie XV wieku wokół istniała już stosunkowa zwarta, regularna zabudowa, od zewnątrz odgrodzona płotami[3].

XVI-XVII wiek edytuj

Początkowo liche, drewniane budynki z czasem nabierały coraz solidniejszego charakteru. Właściciele Żywca nadawali niekiedy monopole, z których dochód mieszkańcy domostw mieli przeznaczać na remont i rozbudowę – tak na przykład w 1537 r. Komorowscy, wystawiając przywilej na wyszynk, zastrzegli, że

mieszczanie nasi za tę łaskę, którą my im czynimy (...) powinni domy swe poprawiać, a znowu wystawiać a budować, tak w rynku, jako i w ulicach, a który by tak nie czynił, tedy mu piwa warzyć nebo szynkować zabroniono być ma[4].

Pierwsze potwierdzone źródłowo domy kamienne przy Rynku to kamienice Kantorowska oraz Rymarzowska, które powstały zapewne w II poł. XVI/ I poł. XVII wieku[5]. Na przełomie XV i XVI wieku Żywiec był centrum wymiany znajdującym się na przecięciu szlaków handlowych w kierunku Orawy, Moraw, Bielska i Krakowa[6]. Handel skupiał się na Rynku, a w celu jego ułatwienia miasto otrzymywało liczne przywileje oraz pozwolenia na jarmarki. Pierwsze dwa jarmarki ustanowiono w Żywcu w 1518 roku[6] z woli Zygmunta Starego. Dalsze przywileje jarmarczne nadawali Żywcowi Stefan Batory oraz Jan Kazimierz – łącznie na Rynku żywieckim odbywało się około 12 jarmarków rocznie[7]. Od początku XVIII wieku na Rynku zaczęto przeprowadzać egzekucje skazanych przestępców, co wcześniej miało miejsce poza obrębem miasta[8].

XVIII-XIX wiek edytuj

Okres prosperity i rozbudowy otoczenia Rynku trwał mniej więcej do początku XVIII wieku. W 1708 r. właściciel Żywca, Franciszek Wielopolski, anulował przywilej wyszynku, co wraz z uciskiem fiskalnym doprowadziło do osłabienia zamożności mieszkańców – w 1716 roku około 50 domostw w Żywcu było pustostanami[9]. W 1711 r. od uderzenia pioruna spłonął kościół parafialny nieopodal Rynku[10]. W 1721 r. wybuchł kolejny pożar, który strawił znaczną część budowli znajdujących się przy placu, wraz z drewnianą dzwonnicą[11]. Odbudowano ją tym razem z kamienia i w takiej formie zachowała się ona do dziś. Dalsze pożary wybuchały na Rynku m.in. w 1830 i 1857 roku[12]. W 1782 r. w domu Mikuszewskich na Rynku zatrzymał się przejeżdżający przez Żywiec cesarz Józef II[13]. Rynek w Żywcu w początku XIX wieku opisuje podróżujący przez miasto Ludwik de Leveaux:

Wąska ulica, z niskich drewnianych domów złożona, prowadziła do błotnistego i garbatego rynku domami drewnianemi z podsieniami (oprócz trzech kamieniczek) złożonego[14].

Sytuację mieszkańców utrudniały dodatkowo przemarsze wojsk przez miasto oraz katastrofy naturalne. W 1813 r. Żywiec nawiedziła powódź tak gwałtowna, że po Rynku przemieszczano się łodziami[15]. Mimo tego pod panowaniem austriackim Rynek w Żywcu stopniowo odbudował się i rozwinął, o czym świadczy opis pozostawiony przez turystę odwiedzającego miasto około 1840r.:

Zewnętrzność Żywca nader jest przyjemna i czyste domy mile witają podróżnego. Na czworograniastym, obszernym rynku, gdzie sklepy dosyć zamożne i liczne znaki rzemieślników, odbywają się znaczne targi na zboże i wyroby góralskie(...)[16].

Druga połowa XIX w. to okres stopniowego upowszechnienia nowoczesnej, kamiennej zabudowy Rynku – proces ten nabrał tempa zwłaszcza po pożarze z 1857 r., w którym spłonęła znaczna część starych, drewnianych domów[10]. W tymże wieku także na Rynku zakładają swoje siedziby najważniejsze instytucje państwowe, takie jak Rada Miejska, która w 1868 r. wprowadziła się do nowo wybudowanego Magistratu, Starostwo Powiatowe czy urząd podatkowy[17].

XX wiek edytuj

 
Figura św. Floriana, zburzona podczas okupacji, odbudowana po wojnie

Po wybuchu Wielkiej Wojny w 1914 r. z Rynku wyrusza ok. 700-osobowy oddział ochotników do walki na froncie wschodnim[10]. W okresie wojny na terenie Rynku ma miejsce wiele ważnych politycznie wydarzeń z dziejów Żywca, takich jak ogłoszenie Dekretu dwóch cesarzy w 1916 r. czy wielki protest Polaków przeciw zaborcy z lutego 1918 r.[10] W 1938 r. Rynek oficjalnie przemianowano na Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. 4 września 1939 r. Żywiec zajęły wojska niemieckie. Za okupacji hitlerowskiej w dokumentach i kartografii używano niemieckiego wariantu nazwy Ringplatz. W budynku Magistratu ulokowano sąd okupacyjny, a większość mieszkańców Rynku wysiedlono, zajęte budynki oddając niemieckim urzędnikom[18]. Niemcy zniszczyli także stojący na Rynku od XIX wieku posąg św. Floriana[19]. Od stycznia do kwietnia 1945 Żywiec znajdował się na linii frontu wojennego, a naloty radzieckie uszkodziły w tym czasie kilka budynków przy Rynku[20]. W czasach PRL-u Rynek funkcjonował pod nazwą Plac Zjednoczenia, z której w czasach III RP zrezygnowano i powrócono do tradycyjnej nazwy Rynek[21]. W 1967 r. dokonano gruntownej renowacji płyty Rynku, którą przy okazji obniżono o ok. 40 cm[22]. 22 maja 1995 r. na Rynku w Żywcu odbyło się spotkanie mieszkańców z Janem Pawłem II[23].

Zabytki edytuj

Zabytki przy żywieckim Rynku
 
Budynek Magistratu (Ratusz), Rynek 2
 
Rynek 4
 
Rynek 6
 
Rynek 15
 
Rynek 17

O ile sam Rynek nie jest wpisany do Rejestru zabytków jako osobny obiekt zabytkowy, to stanowi on część zabytkowego układu urbanistycznego Żywca i z tego względu podlega ochronie. Dodatkowo na Rynku znajdują się 23 budynki wpisane do rejestru zabytków[24]:

obiekt nr. rej. data rejestracji
dom, Rynek 1 A-551/88 22.08.1988
magistrat, Rynek 2 A-550/88 18.04.1988
kamienica, Rynek 3 A-552/8 22.08.1988
kamienica, Rynek 4 A-553/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 5 A-554/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 6 A-555/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 7 A-564 28.04.1988
kamienica, Rynek 9 A-570 28.04.1988
kamienica, Rynek 10 A-562 1.07.1991
kamienica, Rynek 11 A-571/88 28.04.1988
kamienica, Rynek 12 A-561/89 18.09.1989
dom, Rynek 13 A-556/88 28.12.1988
dom, Rynek 14 A-563/89 30.01.1989
kamienica, Rynek 15 A-574 22.04.1988
kamienica, Rynek 16 A/1098/22 (woj. śląskie)[25]
A-569/88 (dawne woj. bielskie) 		26.04.1988
kamienica, Rynek 17 A/1096/22 (woj. śląskie)[26]
A-565/88 (dawne woj. bielskie) 		22.12.1988
kamienica, Rynek 18 A-558/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 19 A-559/88 28.12.1988
kamienica, Rynek 19/Kościuszki 2 A-573/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 20 A-560/88 22.12.1988
kamienica, Rynek 21 A-568/88 31.08.1988
dom, Rynek 22 A-557/91 1.07.1991
kamienica, Rynek 23 A-566/91 1.07.1991

Dodatkowo w sąsiedztwie Rynku znajdują się m.in. zabytkowe konkatedra oraz dzwonnica.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 8.
  2. ↑ Woźniak ↓.
  3. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 12.
  4. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 47.
  5. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 44–49.
  6. ↑ a b Rączka 1996 ↓, s. 22.
  7. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 14, 241.
  8. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 22–23.
  9. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 73.
  10. ↑ a b c d Miodoński 2006 ↓, s. 246.
  11. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 31.
  12. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 59.
  13. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 68.
  14. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 76.
  15. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 84.
  16. ↑ Rączka 1996 ↓, s. 80.
  17. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 124.
  18. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 164.
  19. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 166.
  20. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 169.
  21. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 240.
  22. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 87.
  23. ↑ Miodoński 2006 ↓, s. 180.
  24. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa – Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 grudnia 2018 r. Woj. śląskie.
  25. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 24 lutego 2023 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2023-02-26]
  26. ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 2 grudnia 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-12-03]

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rynek_w_Żywcu&oldid=69861156”