Wikipedia

Rzeźby gwarków w Tarnowskich Górach

Rzeźby gwarków w Tarnowskich Górach – rzeźby plenerowe przedstawiające gwarków, odsłaniane corocznie od 2013 roku, znajdujące się w przestrzeni miasta Tarnowskie Góry[1][2].

Geneza

edytuj
 
Rynek w Tarnowskich Górach, na pierwszym planie jedna z figur gwarków

Pojęcie gwarków jest bardzo mocno zakorzenione w tradycji Tarnowskich Gór, a samo miasto bywa nazywane Miastem Gwarków[3]. Funkcjonuje tu spółdzielnia mieszkaniowa „Gwarek”, wydawany jest tygodnik Gwarek oraz działa klub sportowy TS Gwarek[3].

Choć potocznie przyjęło się używanie słowa „gwarkowie” na określenie dawnych górników, którzy od XVI wieku w okolicach obecnego miasta wydobywali rudy srebra i ołowiu[1], to byli to tak naprawdę udziałowcy lub właściciele kopalń; samo słowo pochodzi od niemieckiego Gewerke[4]. Ponieważ wszystkie kopaliny uważano wówczas za własność królewską lub książęcą (regale), gwarkowie na prowadzenie kopalń uzyskać musieli zgodę monarchy, odprowadzając w zamian daninę, zwaną olborą[5]. Odpowiednikiem dzisiejszego słowa „górnik” jako określenia pracownika danej kopalni był „kopacz”[4][2] i to właśnie kopaczy przedstawiają rzeźby[6][7][8].

Innym upamiętnieniem gwarków są organizowane od 1957 roku Gwarki Tarnogórskie – dni miasta, podczas których odbywają się występy artystyczne, warsztaty czy konferencje naukowe, a także historyczny pochód, będący punktem kulminacyjnym imprezy, w którym pojawiają się górnicy, Skarbnik czy chłop Rybka, czyli postaci związane z górnictwem, a także założyciele miasta, jego mieszczanie, burmistrzowie i znamienici goście, których gościło na przestrzeni wieków[9].

Historia

edytuj

Jako inspirację dla rzeźb gwarków wskazuje się figurki wrocławskich krasnali[10]. Do grudnia 2023 roku w mieście pojawiło się jedenaście rzeźb gwarków[11].

Pierwsza rzeźba została odsłonięta u zbiegu ulic Krakowskiej i Tylnej podczas Gwarków we wrześniu 2013 roku[1]. Figura o wysokości 1,6 m wykonana została według projektu rzeźbiarza Norberta Jastalskiego z Zabrza. Przedstawiona postać wychodzi z chodnika górniczego po zakończonej szychcie i trzyma w ręce niewielką lampkę górniczą. Zasilające ją dwa panele słoneczne umieszczone są w znajdującej się nad głową gwarka belce, która wskazuje również w kierunku tarnogórskiego Rynku[12][13]. Kolejne rzeźby autorstwa Jastalskiego stanęły przed dworcem autobusowym przy ul. Pokoju (we wrześniu 2014 roku)[14] oraz na Rynku, przy zabytkowych podcieniach u wylotu ul. Przesmyk (we wrześniu 2015 roku)[15].

W 2016 roku rzeźbę gwarka autorstwa Alojzego Niedbały, twórcy ludowego z Bobrownik Śląskich, odsłonięto 16 grudnia na rondzie u zbiegu ulic Kaczyniec, Nałkowskiej i Św. Jacka[16]. W kolejnych latach rzeźby autorstwa Niedbały odsłaniano 4 grudnia (w Barbórkę) w Śródmieściu na placu u zbiegu ulic. Opolskiej, Teofila Królika i Józefa Cebuli (2017)[17], w Bobrownikach przy ul. Głównej (2018)[18] i w Reptach Śląskich koło Źródełka Młodości (2019)[19].

Ósmą figurę gwarka, odlaną na podstawie rzeźby tarnogórskiego artysty Jerzego Liska, odsłonięto 4 grudnia 2020 roku przed najstarszym w mieście kościołem św. Marcina w Starych Tarnowicach[7][8]. W 2021 roku rzeźba inspirowana pracą Szymona Malinowskiego stanęła na skwerze przy filii Tarnogórskiego Centrum Kultury w Opatowicach[20][21][22]. W 2022 roku kolejnego gwarka, którego koszt wykonania wyniósł 40 tys. złotych[23], ustawiono na skwerze u zbiegu ulic Stromej i Kopernika w dzielnicy Osada Jana[24]. W 2023 roku jedenasta rzeźba została ustawiona w dzielnicy Pniowiec[11].

Galeria gwarków

edytuj
Lp. Zdjęcie Lokalizacja Autor Data odsłonięcia Źródło
1
 
 Skrzyżowanie ul. Krakowskiej i Tylnej
50°26′39″N 18°51′32″E/50,444167 18,858917 		Norbert Jastalski 6 września 2013 [13][12]
2
 
 ul. Pokoju, przed dworcem autobusowym
50°26′50″N 18°51′47″E/50,447139 18,863111 		Norbert Jastalski 5 września 2014 [14]
3
 
 Rynek, przy podcieniach, u wylotu ul. Przesmyk
50°26′40″N 18°51′18″E/50,444528 18,854861 		Norbert Jastalski 5 września 2015 [15]
4
 
 Rondo u zbiegu ul. Nałkowskiej, Św. Jacka i Kaczyniec
50°26′34″N 18°51′25″E/50,442889 18,856861 		Alojzy Niedbała 16 grudnia 2016 [16]
5
 
 Plac u zbiegu ul. Opolskiej, Królika i Cebuli
50°26′44″N 18°51′11″E/50,445444 18,853139 		Alojzy Niedbała 4 grudnia 2017 [17]
6
 
 Bobrowniki Śląskie, plac przy ul. Głównej
50°25′25″N 18°51′53″E/50,423583 18,864611 		Alojzy Niedbała 4 grudnia 2018 [18]
7
 
 Repty Śląskie, ul. Waliski, w okolicy Źródełka Młodości
50°25′13″N 18°49′03″E/50,420194 18,817417 		Alojzy Niedbała 4 grudnia 2019 [19]
8
 
 Stare Tarnowice, ul. Niedziałkowskiego, przed kościołem św. Marcina
50°26′24″N 18°49′10″E/50,439944 18,819472 		Jerzy Lisek 4 grudnia 2020 [8]
9
 
 Opatowice, ul. Pastuszki, skwer przy filii Tarnogórskiego Centrum Kultury
50°27′22″N 18°48′56″E/50,456194 18,815500 		inspirowany[21][22] pracą Szymona Malinowskiego 4 grudnia 2021 [20]
10
 
 Osada Jana, skwer przy ul. Kopernika i Stromej
50°26′19″N 18°51′58″E/50,438583 18,866111 		3 grudnia 2022 [25]
11
 
 Pniowiec, skrzyżowanie ul. Jagodowej i Okrężnej
50°29′42″N 18°49′04″E/50,495111 18,817667 		2 grudnia 2023 [11]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Rzeźby Gwarków w Tarnowskich Górach [online], www.polskieszlaki.pl, 1 marca 2017 [dostęp 2023-05-29] (pol.).
  2. ↑ a b Marek Panuś: Witamy w Tarnowskich Górach. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2017, s. 7. ISBN 978-83-939816-2-5.
  3. ↑ a b Miasto Gwarków – tutaj bije źródło industrialnego Śląska [online], Tarnowskie Góry, 25 kwietnia 2019 [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  4. ↑ a b Zabytkowa Kopalnia Srebra – Ciekawostki [online], Zabytkowa Kopalnia Srebra, 27 października 2021 [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  5. ↑ Arkadiusz Poźniak-Podgórski, Gwarkowie, przedsiębiorcy z branży wydobywczej [online], wachtyrz.eu, 5 września 2018 [dostęp 2023-06-15].
  6. ↑ Jarosław Myśliwski, Tarnowskie Góry. Tak 10 lat temu remontowano Krakowską [online], gwarek.com.pl [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  7. ↑ a b Ósmy gwarek wrócił do źródeł [online], Tarnowskie Góry, 4 grudnia 2020 [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  8. ↑ a b c Szymon Bijak, Ósma figura gwarka w Tarnowskich Górach stanęła przy kościele św. Marcina. Jak wygląda? [online], Dziennik Zachodni, 15 grudnia 2020 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  9. ↑ Pochód Gwarkowski [online], Gwarki 2022 – Tarnowskie Góry [dostęp 2023-05-29] (pol.).
  10. ↑ Jarosław Myśliwski, Tarnowskie Góry. Osiem gwarków, w tym jeden wyjątkowo pechowy [online], gwarek.com.pl, 11 kwietnia 2021 [dostęp 2023-06-16] (pol.).
  11. ↑ a b c Urszula Gołkowska, Pniowiec ma nową ozdobę. W leśnej dzielnicy zamieszkał jedenasty gwarek [online], Tarnowskiegory.info, 3 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-03] (pol.).
  12. ↑ a b Krzysztof Szendzielorz, Gwarki 2013: Rzeźba gwarka w Tarnowskich Górach jak krasnal we Wrocławiu [ZDJĘCIA] [online], Dziennik Zachodni, 7 września 2013 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  13. ↑ a b Krzysztof Szendzielorz, Gwarki 2013 Tarnowskie Góry: Pomnik gwarka stoi na Krakowskiej [ZDJĘCIA] [online], Tarnowskie Góry Nasze Miasto, 7 września 2013 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  14. ↑ a b Gwarki 2014 rozpoczęte. Za nami pierwszy dzień trzydniowej imprezy[ZDJĘCIA] [online], Tarnowskie Góry Nasze Miasto, 5 września 2014 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  15. ↑ a b Gwarek. Kolejna figura pojawi się na tarnogórskim Rynku [online], Tarnowskie Góry Nasze Miasto, 4 września 2015 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  16. ↑ a b Tomasz Klyta, Tarnowskie Góry: Jarmark Bożonarodzeniowy na rynku [online], Dziennik Zachodni, 17 grudnia 2016 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  17. ↑ a b Kolejna figura Gwarka stanęła w centrum Tarnowskich Gór [online], Tarnowskie Góry Nasze Miasto, 4 grudnia 2017 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  18. ↑ a b Weronika Herzog, Kolejny Gwarek na Barbórkę [online], tgstacja.pl, 4 grudnia 2018 [dostęp 2023-06-11] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26] (pol.).
  19. ↑ a b Siódmy gwarek stanął w Reptach Śląskich [online], Tarnowskie Góry, 4 grudnia 2019 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  20. ↑ a b Dziewiąty gwarek stanął w Opatowicach [online], Tarnowskie Góry, 4 grudnia 2021 [dostęp 2023-06-11] (pol.).
  21. ↑ a b Tarnowskie Góry. Gwarek o delikatnych rysach stanął w Opatowicach [online], gwarek.com.pl, 5 grudnia 2021 [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  22. ↑ a b Jacek Tarski, Szczupły gwarek bez autora. Komu nie podobała się rzeźba? [online], gwarek.com.pl, 15 listopada 2021 [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  23. ↑ Tarnowskie Góry. Dziesiąty gwarek w mieście [online], gwarek.com.pl [dostęp 2023-06-15] (pol.).
  24. ↑ Barbórka 2022 – 10. figura Gwarka odsłonięta! [online], Tarnowskie Góry, 5 grudnia 2022 [dostęp 2023-05-29] (pol.).
  25. ↑ Szymon Bijak, Tarnowskie Góry z kolejnym gwarkiem. Nowa rzeźba odsłonięta [online], www.eska.pl, 6 grudnia 2022 [dostęp 2023-06-16].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rzeźby_gwarków_w_Tarnowskich_Górach&oldid=74986602”