SAWAK

irańska służba bezpieczeństwa i wywiadu w latach 1957–1979

SAWAK (pers. ساواک; pełna nazwa: سازمان اطلاعات و امنیت کشور, Sazeman-e Ettela’at wa Amnijat-e Keszwar) – irańska tajna policja polityczna, służba bezpieczeństwa i wywiadu działająca w latach 1957–1979.

SAWAK
‏ساواک‎
Ilustracja
Historia
Państwo

 Iran

Sformowanie

20 marca 1957

Rozformowanie

12 lutego 1979

Komendanci
Pierwszy

Tejmur Bachtijar

Ostatni

Naser Moghadam

Organizacja
Dyslokacja

Teheran

Formacja

tajna policja

Utworzenie Sawaku

edytuj

Sawak został utworzony z pomocą zachodnich służb wywiadowczych – brytyjskiej Secret Intelligence Service, amerykańskiej Central Intelligence Agency oraz izraelskiego Mosadu. Sawak był głównym narzędziem represji wobec przeciwników politycznych szaha Mohammada Rezy Pahlawiego oraz jakichkolwiek sprzeciwów publicznych w Iranie. Odpowiedzialny był za torturowanie i więzienie tysięcy przeciwników reżimu.

Założycielem i pierwszym dyrektorem, od 1958 roku do 1961 roku, był gen. Tejmur Bachtijar, który został zamordowany w zamachu w 1970 roku przez służby Sawaku. Został zastąpiony przez gen. Hasana Pakrawana, który sprawował stanowisko szefa Sawaku do 1965 roku. Pakrawan został zdymisjonowany za niewłaściwe rozprawienie się z opozycją. Jego miejsce zajął gen. Nematollah Nasiri, bliski przyjaciel szaha z dzieciństwa i szkoły.

Współpraca z Centralną Agencją Wywiadowczą CIA

edytuj

Sawak utrzymywał przez cały czas swego istnienia ścisłe stosunki z amerykańską Central Intelligence Agency. Sawak i CIA na mocy porozumienia wstrzymywały się od wszelkich operacji przeciwko sobie. Za zgodą szaha Sawak pozwalał agencjom wywiadowczym Stanów Zjednoczonych, m.in. CIA i NSA, na korzystanie z terytorium Iranu do wykonywania wszelkiego rodzaju działań wywiadowczych wymierzonych w Związek Radziecki, zwłaszcza monitorowania systemów łączności przez NSA. Sawak był także zobowiązany informować CIA o sytuacji wewnętrznej Iranu – politycznej i społecznej. W zamian CIA udostępniała Sawakowi raporty i oceny działalności wywiadu izraelskiego w Iranie oraz świadczyła wysoką pomoc materialno-finansową. Mimo bardzo dobrych stosunków pomiędzy Sawakiem i CIA agenci Sawaku śledzili Amerykanów w swym kraju i jak najbardziej ograniczali ich wpływy. Tajna policja szaha prowadziła również operacje wymierzone w działaczy studenckich na terenie USA.

Liczebność

edytuj

U szczytu swojego istnienia Sawak zatrudniał ok. 5 tys. oficerów i cywilnych pracowników etatowych, nie licząc tysięcy płatnych lub dobrowolnych informatorów i agentów.

Rozwiązanie Sawaku

edytuj

Po przejęciu władzy w Iranie przez fundamentalistów islamskich gmach kwatery głównej Sawaku został wzięty szturmem, przy czym zniszczono większość archiwum. Wielu wysokich oficerów oraz ostatniego szefa Sawaku, Nematollaha Nasiriego, postawiono przed sądem i stracono. W lutym 1979 roku Islamskie Zgromadzenie Konsultatywne zaaprobowało ustawę o rozwiązaniu Sawaku. W jego miejsce został powołany Narodowy Ośrodek Wywiadu, który w przeciwieństwie do Sawaku został pozbawiony uprawnień policyjnych.

Szefowie Sawaku

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Normam Polmar, Thomas B. Allen, Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000