Seria 159

radziecki typ parowozu wąskotorowego

Seria 159 – radziecki typ parowozu przeznaczonego do pracy na liniach wąskotorowych, budowany w kilku fabrykach w latach 1930–1941, w kilku różniących się parametrami odmianach. W Polsce zaliczany był do serii Px5 lub Px6[c].

Seria 159
Ilustracja
Polski Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie
Producent

Kołomna i inne

Lata budowy

1930–1941

Układ osi

D (+ 2 tender)

Wymiary
Masa pustego parowozu

14,2 t (+ 3,7 t tender)

Masa służbowa

19,2 t (16–22 t)[1]
(+ 7,8 t tender)

Długość

5916 mm

Długość z tendrem

9435 mm

Szerokość

1900 mm

Wysokość

2870 mm

Rozstaw osi skrajnych

2250 mm

Średnica kół napędnych

600 mm[a]

Średnica kół tocznych

brak

Napęd
Trakcja

parowa

Ciśnienie w kotle

12–13 at[1]

Powierzchnia ogrzewalna kotła

29,63–30,13 m²[1]

Powierzchnia przegrzewacza

8,072 m²[b]

Powierzchnia rusztu

0,66–0,76 m²[1]

Średnica cylindra

286–295 mm[1]

Skok tłoka

300–390 mm[1]

Pojemność skrzyni węglowej

0,25 t + 1 t w tendrze (lub 0,3 + 1,15 t)

Pojemność skrzyni wodnej

0,35 m³ + 3,3 m³ (lub 0,82 + 3,3 m³)[2]

Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa

160–195 KM[1]

Maksymalna siła pociągowa

2900–5287 kG[1]

Prędkość konstrukcyjna

20–25 km/h[1]

Nacisk osi na szyny

4 T

Parametry użytkowe
Rozstaw szyn

750 mm

Minimalny promień łuku

30 m

Historia

edytuj

Parowóz serii 159 został opracowany w fabryce w Kołomnie, jako nowy standardowy typ parowozu dla potrzeb radzieckich kolei wąskotorowych, które w 1928 przyjęły typową szerokość toru 750 mm. Konstrukcja wywodziła się z pochodzącego sprzed I wojny światowej parowozu serii 86, także konstrukcji zakładów w Kołomnie. Nowy parowóz przejął cechy poprzedniego, jak możliwość pracy na dowolnym paliwie i konstrukcję półtendrzakową (oprócz tendra, parowóz posiadał niewielkie skrzynie na wodę i węgiel po bokach kotła). Część elementów była unifikowana między oboma seriami, zbliżony był też dwuosiowy tender. Główną różnicą było wprowadzenie czterech zamiast trzech osi napędnych i przegrzewacza pary[3].

Pierwsza partia była zbudowana w 1930. Na próbach dostrzeżono wady, jak za mała powierzchnia rusztu i słaby ciąg w palenisku, przekładający się na małą wydajność kotła, który przy dużym obciążeniu nie nadążał z produkcją pary w stosunku do zużycia. Wad tych nie zdołano całkowicie usunąć, lecz mimo to parowóz został skierowany do masowej produkcji z uwagi na zapotrzebowanie na lokomotywy[3]. Do 1933 zbudowano ich w Kołomnie co najmniej 207[3]. Ponadto, produkcję uruchomiono w fabrykach: Podolskiej (665 sztuk), Newskiej (27 sztuk) i Nowoczerkaskiej (92 sztuki)[2]. Parowozy budowane w innych zakładach miały dla obniżenia masy spawaną konstrukcję kotła (opracowano ją w 1932 w Kołomnie, po raz pierwszy w lokomotywie wąskotorowej)[3]. Ogółem w latach 1930–1941 wyprodukowano co najmniej 991 lokomotyw serii 159, przez co stały się podstawowymi parowozami na radzieckich kolejach przemysłowych[3].

Jego następcą był udany parowóz P24 Zakładów Kołomienskich, produkowany po II wojnie światowej m.in. w Polsce (jako typ Kp4) i będący najliczniejszym typem parowozu wąskotorowego na świecie[4].

Eksploatacja

edytuj

Podczas II wojny światowej liczne lokomotywy tego typu zostały zdobyte przez Niemców, z czego 13 lokomotyw wykorzystywali oni na ziemiach polskich (w Generalnym Gubernatorstwie). Dziewięć z nich po wojnie zostało przejętych i wyremontowanych przez Polskie Koleje Państwowe. Podczas okupacji i krótko po wojnie nosiły oryginalne oznaczenia radzieckie, następnie w 1946 roku oznaczono je na PKP jako seria Px1[1]. W 1950 roku oznaczono je jako seria Px2 lub Px3 (lokomotywy zmodyfikowane, o większej mocy), a od 1961 roku jako seria Px5[c] lub Px6 (lokomotywy o większej mocy)[1]. Parowóz Px5-1614 (oznaczony jako Px4-1614)[c] jest obecnie zachowany w skansenie w Tarnowskich Górach, a Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie.

Parowozy używane w Polsce[1]
Producent
Nr fabr/rok
oznaczenia: ZSRR PKP 1946-1950 1951-1961 od 1961 los
Nikołajewsk 359/1936 159-333 Px2-1611 Px5-1611 skasowany 20. 12. 1969
Podolsk 409/1934 159-334 Px1-1581 Px2-1612 Px5-1612 skasowany 5. 2. 1968
Podolsk 416/1931 159-334 Px1-1582 Px2-1613 Px5-1613 skasowany 3. 10. 1966
Podolsk 426/1930[d] 159-426 Px1-1583 Px2-1614 Px5-1614 12. 10. 1972 → eksponat
Podolsk?/1930 159-329 Px3-1641 skasowany 5. 9. 1953
Podolsk 547k/1936 159-622 Px3-1642 1955 → KWK Kazimierz-Juliusz
Podolsk 3p/1936 159-363 Px3-1643 Px5-1643 skasowany 28. 7. 1972
Podolsk 88/1934 159-43 Px3-1644 Px5-1644 skasowany 29. 8. 1967
Podolsk 328/1937 159-503 Px3-1645 Px5-1645 1972 → eksponat

Galeria

edytuj
  1. Parowozy służące na PKP miały faktycznie koła o średnicy od 568 do 590 mm. B. Pokropiński Historia..., s. 22.
  2. Powierzchnia przegrzewacza 8,072 m² wg B. Pokropiński Historia..., s. 23; wg Паровоз 159 – 8,35 m²; według B. Pokropiński, op.cit. – 8,49 m².
  3. a b c Px5 według B. Pokropińskiego (Muzealne... s.24, Historia... s.23), który podaje numer zachowanej lokomotywy jako Px5-1614. Jednakże w skansenie w Górach Tarnowskich i w serwisie Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą... jest ona oznaczona jako Px4-1614. Oznaczenie Px5-1611 jest potwierdzone na fotografii w B. Pokropiński Historia... s.23. Ponadto, oznaczenie Px4 powinno być stosowane dla lokomotyw mniejszej mocy – do 120 KM (www.koleje.wask.pl).
  4. Numer fabryczny 426 wg B. Pokropiński Historia..., s. 22–23. Według Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą..., numer fabryczny lokomotywy i pierwotny numer kotła to 401, a kocioł obecny – 426.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l B. Pokropiński Historia..., s. 22–23.
  2. a b B. Pokropiński, Muzealne..., s. 24–25, 87.
  3. a b c d e Dmitrij Sutjagin, Паровоз 159.
  4. Dmitrij Sutjagin, Паровозы проекта П24 w serwisie Dietskie żelieznyje dorogi.

Bibliografia

edytuj
  • Bogdan Pokropiński, Historia parowozu Px6, „Świat Kolei” nr 5/1999, s. 22–23
  • Bogdan Pokropiński, Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 750 mm), Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2007, s. 24–25, ISBN 83-88795-08-2, OCLC 751189260.
  • (ros.) Dmitrij Sutjagin (Дмитрий Сутягин) Паровоз 159 w serwisie Детские железные дороги (Dietskije żeleznyje dorogi)

Linki zewnętrzne

edytuj