Skrzydła ołtarza z Roudník
| Skrzydła ołtarza z Roudník | |
|
|
| Ścięcie Jakuba Większego/ Śmierć św. Wawrzyńca | Męczeństwo św. Sebastiana / Spalenie na stosie Jana Husa |
| Autor: anonim Data powstania: przed 1486, Wymiary: 162 x 68 (bez ramy) Muzeum Husyckie w Taborze | |
Skrzydła ołtarza z Roudník – dwustronnie malowane skrzydła późnogotyckiego retabulum wykonane przez anonimowego artystę, najstarsze przedstawienie męczeńskiej śmierci Jana Husa w sztuce czeskiego gotyku[1].
Geneza i historia skrzydła edytuj
| Skrzydła ołtarza z Roudník – rewers | |
|
|
| Apostoł Jakub Większy / Święty Wawrzyniec |
Apostoł Jakub Mniejszy / Święty Stefan |
Retabulum, przeznaczone dla kościoła utrakwistów pod wezwaniem św. Wacława w Roudníkach koło Uścia nad Łabą, powstało prawdopodobnie w pracowni praskiej w drugiej połowie XV wieku. Ze względu na wizerunki apostołów Jakuba Większego i Jakuba Mniejszego zakłada się, że jego fundatorami byli Jakubek z Vřesovic, husycki dowódca wojsk uczestniczących w wojnach husyckich, do którego Roudníky wówczas należały oraz jego syn Jan, który przejął majątek w 1467 roku[2].
W XVI wieku skrzydła zostały przycięte, pokryte warstwą barokowego marmurku i były wykorzystywane jako część barokowego ołtarza. W XVII i XVIII wieku, na terenie dzisiejszych Czech, katolicyzm wypierał wyznawców protestanckich, a obiekty związane lub kojarzone z czeską reformacją były niszczone. Skrzydła, dzięki zmianom, którym je poddano, uniknęły losu wielu innych dzieł.
Ponowne odkrycie XV-wiecznych malowideł na skrzydłach nastąpiło w 1966 roku podczas renowacji kościelnych mebli. Odkrycia dokonali studenci praskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1975 roku prof. Bohuslav Slánský odrestaurował skrzydła i przywrócił im pierwotny wygląd. Ostatnie prace restauratorskie miały miejsce w latach 2013–2014, prowadzone przez artystów malarzy Naděždę Maškovą i Miroslava Křížka z Pragi[3]. Skrzydła zostały wykupione ze środków Ministerstwa Kultury za kwotę 12 mln koron czeskich i podarowane Muzeum Husyckiemu w Taborze.
Proweniencja i datowanie edytuj
Autorstwo retabulum nie jest znane. Według prof. Jaroslava Pešiny artysta mógł mieć kontakt z Mistrzem ołtarza św. Jerzego, którego prace pochodziły z drugiej połowy XV wieku i zostały przypisane do późnogotyckiej sztuki czeskiej[4]. Prof. Milena Bartlová umieszcza malarza w praskim środowisku artystycznym, przypisując mu znajomość sztuki mistrzów norymberskich, m.in. Hansa Pleydenwurffa i czerpiącego ze wzorów brukselskich m.in. Boutsa[5]. Inny historyk sztuki, Jan Royt, zauważa podobieństwa stylu pomiędzy skrzydłami ołtarza z Roudník do Ołtarza św. Barbary wrocławskiego Mistrza Marcina[6]. Te teorie pozwalają datować powstanie retabulum na okres 1470–1480. Jeżeli fundatorem dzieła miał być Jakubek z Vřesovic, który zmarł po 1461 roku, datę jego powstania należałoby przesunąć na lata 60. XV wieku.
Opis skrzydła edytuj
Na obu skrzydłach umieszczono po dwie sceny. Ich unikalna koncepcja ikonograficzna jest świadectwem ewolucji, którą przechodził rodzący się czeski Kościół utrakwistyczny. Jan Hus powiązany jest z chrześcijańskimi męczennikami ukazanymi w poszczególnych scenach: z św. Jakubem Większym, św. Sebastianem i św. Wawrzyńcem. Ich śmierć stanowi nawiązanie do męczeńskiej śmierci Husa na stosie. Atrybutem męczeńskiej śmierci reformatora była heretycka czapka i jego postać przedstawiana zgodnie z ówczesną tradycyjną czeską ikonografią: mężczyzny bez brody w białej albie[3]. W scenie ścięcia Jakuba, ukazanych zostało dodatkowo dwóch dyskutujących ze sobą arcykapłanów. Postaci nawiązują do prałatów, z którymi Hus był w konflikcie. W scenie śmierci Sebastiana ukazany został cesarz Dioklecjan w koronie, a w scenie spalenia Husa – mężczyzna w książęcej czapce. Było to nawiązanie do palatynackiego elektora Ludwika, któremu cesarz Zygmunt Luksemburski przekazał Husa skazanego na śmierć. Ukazanie śmierci św. Wawrzyńca na ruszcie i śmierci w płomieniach Husa w dolnych częściach skrzydeł nie jest przypadkowe i wskazuje na podobieństwa między losami obu męczenników[7].
Centralna, niezachowana część retabulum przedstawiała prawdopodobnie sceny Ukrzyżowania i Ostatniej Wieczerzy.
Przypisy edytuj
- ↑ "The Art of the Bohemian Reformation" turns spotlight on lesser-known period of art -. www.radio.cz. [dostęp 2016-05-06].
- ↑ Royt Jan, w: Gotické deskové malířství v severozápadních a severních Čechách 1340–1550 (J. Royt, ed.). Karolínum, Praha, 2015, s. 107–110. ISBN 978-80-246-3174-5
- ↑ a b The Altar Wings of Roudníky, Husitske Muzeum v Tabore (ang.)
- ↑ Pešina Jaroslav, Desková malba, w: Dějiny českého výtvarného umění I/2, Academia, Praha, 1984. s. 579–596
- ↑ Bartlová Milena, "Upálení sv. Jana Husa" na malovaných křídlech utrakvistického oltáře z Roudník. „Umění” 53/5 (2005), s. 427–443.
- ↑ Dobrzeniecki Tadeusz, A Central Panel of a Pentaptych (The legend of S. Barbara), w: Catalogue of the Mediaeval Painting (III. Silesia), Muzeum Narodowe w Warszawie, 1977, s. 231–240
- ↑ Horníčková Kateřina, Mezi tradicí a inovací. Náboženský obraz v českém utrakvismu, w: Umění české reformace (1380–1620) (K. Horníčková a M. Šroněk, eds.). Academia, Praha, 2010, s. 136–137. ISBN 978-80-200-1879-3