Wikipedia

Tunel Grič

tunel dla pieszych w Zagrzebiu, Chorwacja

Tunel Grič (chorwacki: Tunel Grič) – tunel dla pieszych w centrum Zagrzebia w Chorwacji, pod zabytkową dzielnicą Grič (zwaną również Gradec lub Gornji Grad), która dała mu nazwę. Tunel składa się z centralnej części, z dwoma przejściami na ulicę Mesnička na zachodzie i ulicę Radićeva na wschodzie oraz czterema wyjściami na południe. Został zbudowany w czasie II wojny światowej przez rząd Ustaszów jako schron i miejsce przechadzek, ale po wojnie szybko uległ zapuszczeniu i nie był wykorzystywany. Tunel został ponownie wykorzystany dopiero w latach 90. XX wieku: odbył się w nim jeden z pierwszych rave w Chorwacji i był używany jako schron podczas chorwackiej wojny o niepodległość. W 2016 tunel został przebudowany i udostępniony publiczności. Stał się atrakcją turystyczną i miejscem imprez kulturalnych. W planach rozbudowy jest muzeum i winda.

Tunel Grič, wejście od ulicy Mesnička

Opis edytuj

Tunel liczy 350 m długości od ulicy Mesnička do ulicy Radićeva[1][2], zaś jego szerokość wynosi 3,2 m[3]. Centralna część korytarza ma około 100 m długości[4] i 5,5 m szerokości[1]. Tunel ma sześć wyjść: zachodnie na ulicę Mesnička, wschodnie na podwórko pod adresem Radićeva 19[5] i cztery odgałęzienia na południe na podwórkach w ulicy Ilica i Tomića. Jedno z odgałęzień wyprowadza na ulicę Tomića 5a (Art Park), kolejne do Ilica 8[3], a dwa między nimi, prowadzące na Ilica 28 i 30 są niedokończone od grudnia 2016. Powierzchnia tunelu obejmuje około 2200 m²[6].

Tunel jest dostępny dla publiczności codziennie od 9 do 21[7][2]. Dwie toalety publiczne, przebudowane w 2016, znajdują się w pobliżu dwóch wyjść z tunelu[6]. Część oryginalnego oznakowania zachowała się, ale nie odtworzono go w całości podczas przebudowy w 2016 roku[8].

Historia edytuj

Budowa edytuj

 
Wnętrze tunelu Grič

W 1943 roku, z powodu zagrożenia bombardowaniami alianckimi(inne języki)[9], premier Niepodległego Państwa Chorwackiego (NDH), Nikola Маndić, zarządził wybudowanie publicznego schronu pod górą Gornji Grad[4][10]. Schron miał był połączony z tunelem przebiegającym w kierunku wschód-zachód pod wzgórzem. Na zaprojektowanie i budowę tunelu wyasygnowano kwotę 141,2 mln kun. Projekt prowadzili inżynierowie Abramović, Senjaković i Vajda. Według pierwotnego planu tunel miał powstać w 90 dni roboczych, lecz koszty wzrosły do 490 mln kun (częściowo z powodu wysokiej w czasie wojny inflacji) i data otwarcia została przełożona na 1944[4].

Projekt wzbudził liczne głosy krytyczne. W lutym 1944 Zagrzebski Komitet Budowlany, odpowiedzialny za planowanie przestrzenne, wydał oświadczenie, w którym stwierdził, że „budowa schronu w formie korytarza transportowego jest całkowicie niewłaściwa” i że „poświęcono mu zbyt wiele uwagi”. Innym podnoszonym argumentem było niska pojemność tunelu jako schronu – 5000 osób. W momencie protestu koszty sięgały 60 000 kun za osobę, co komitet uznał za zbyt wysoką cenę. Niemniej jednak kontynuowano budowę, choć projekt został okrojony. W maju burmistrz Zagrzebia Ivan Werner odrzucił plany dużej centralnej hali podziemnej; zamiast tego został zbudowany tylko korytarz wschód-zachód. Tunel został zbudowany głównie przy użyciu materiałów lokalnych, w tym kruszywa z okolic Zagrzebia i drewna z Bośni[4].

Po zakończeniu II wojny światowej tunel został odnowiony w 1947. Wykonano dodatkowe prace w celu zabezpieczenia konstrukcji przed uszkodzeniem przez wodę[4]. W 1949 tunel był wykorzystywany jako magazyn przez przedsiębiorstwo Malina, działające w branży spożywczej[4][9]. Dokument z 31 października 1949 zasugerował budowę kolejnego korytarza łączącego istniejący korytarz z osiedlem Gupčeva Zvijezda, położonym ok. 2 km na północ. Nie ma dowodów na to, że ten korytarz został kiedykolwiek wybudowany. Jednak centralna część, licząca prawie 100 m długości, została zbudowana później. Emil Matešić, dyrektor centrum informacji kulturalnej w Zagrzebiu (chorwacki Kulturno informativni centar) uważa, że decyzja o jej budowie była wynikiem zimnowojennych napięć i była prowadzona w tajemnicy, a niektóre dokumenty w lipcu 2016 nadal nie zostały odtajnione przez chorwackie Ministerstwo Obrony(inne języki)[4].

 
Mapa tunelu Grič i jego otoczenia

Od połowy XX wieku tunel przestawał być używany. Stał się popularnym miejscem dla bezdomnych i narkomanów[11]. Raport policyjny z około 1950 stwierdza, że głównymi powodami przebywania w tunelu było ciepło, ochrona przed pogodą, a także jako kryjówka i miejsce spotkań[4]. Ignorowanie przez rząd Jugosławii tunelu w oficjalnych komunikatach doprowadził do powstania wielu legend miejskich, w tym rzekomego istnienia zamurowanych korytarzy prowadzących do chorwackiego pałacu parlamentu na Placu Świętego Marka (w centrum Gornji Grad) i w kierunku obserwatorium w Zagrzebiu(inne języki) (najbardziej wysunięty na północ punkt w dzielnicy)[11] i dalej do Gupčeva Zvijezda[4].

Tunel Grič pojawił się ponownie w mediach dopiero w 1993[4], kiedy odbył się w nim Under City Rave, jeden z pierwszych rave w Chorwacji[12][10], zorganizowany przez osoby prowadzące program telewizyjny Top DJ Mag[4], oraz DJ-ów z Niemiec i Wielkiej Brytanii. W tym czasie tunel był własnością Muzeum Sztuki Współczesnej. W wydarzeniu wzięło udział ponad 3000 osób, o wiele więcej niż planowali organizatorzy i na ile pozwalała infrastruktura tunelu[13][14]. W 1994 w tunelu wystawiano część ekspozycji z okazji Dnia Ziemi[4]. Podczas wojny o niepodległość Chorwacji (1991–1995) tunel był wykorzystywany w zamierzonym charakterze jako schron przeciwlotniczy[2][15]. W tym czasie przy wyjściu z ulicy Radića wybudowano tymczasowe toalety[6].

Odnowienie edytuj

 
Widok z głównego korytarza

Na początku XXI wieku pojawiło się kilka propozycji przebudowy tunelu. Wśród nich było: „muzeum zmysłów” oraz winda przewożąca na Gornji Grad z parkingu Tuškanac bez konieczności wchodzenia na strome wzgórze. Obie propozycje zostały zarzucone[1].

Plan renowacji został ogłoszony w kwietniu 2015[16]. Prace rozpoczęły się 18 kwietnia 2016 i zostały rozplanowane na trzy fazy: pierwsza faza miała polegać na remoncie tunelu, w drugiej fazie miała zostać dodana winda na poziom Gornji Grad, a w trzecim etapie atrakcje kulturalne w celu przyciągnięcia turystów. Na pierwszą fazę wyasygnowano 1 350 000 kun (180 tys. euro)[17]. Remont został ukończony 6 lipca[5] i tunel Grič oficjalnie oddano do użytku[18][19], przy czym udostępniono jedynie wyjścia od strony ulicy Mesničkiej, Art Park i ulicy Tomića. Wyjścia od strony ulicy Radića i posesji przy Ilica 28 i 30 pozostały zamknięte[8][20][6]. Sposób przeprowadzenia remontu był krytykowany ze względu na nieprzestrzeganie zasad BHP; wilgoć, brak czujników dymu, drzwi przeciwpożarowych, tryskaczy ani systemu wentylacji mechanicznej, a droga ewakuacyjna uległa zwężeniu ze względu na urządzenie toalet[6].

Program kulturalny edytuj

W tunelu Grič planuje się urządzenie Muzeum Zmysłów (język chorwacki: Muzej osjeta). Instalacje będą obejmować wyświetlacze, ekrany, projektory wideo i hologramy pokazujące historię Zagrzebia, a główny korytarz będzie wykorzystywany na wystawy czasowe, koncerty i inne wydarzenia[10][21]. Dodatkowo planowane są dwie szklane windy, które połączą centralny korytarz z łąką Vranyczany[6][22]. Oba pomysły były rozważane przez władze miejskie od 2005, ale ostatecznie zostały odłożone na ponad dziesięć lat[1].

Po otwarciu tunelu w 2016 odbyło się kilka występów, w tym pokazy mody[23] i uroczystość adwentową[6].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Kolovoz 2005 - Gradonačelnik u obilasku Gornjega grada. Grad Zagreb - Zagreb.hr. [dostęp 2019-07-19]. (chorw.).
  2. ↑ a b c Jordi Lippe-McGraw: World War II Bomb Shelter in Croatia Now Open to the Public. Travel+Leisure, 2016-07-11. [dostęp 2019-07-21]. (ang.).
  3. ↑ a b Matej Devčić: Jutros smo ušli u upravo dovršeni novouređeni Tunel Grič koji spaja Mesničku i Radićevu; ovako izgleda. Telegram.hr, 2016-07-06. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Ana Malbaša: Tajne tunela Grič: Od skloništa i susreta Pavelića i Tita ’44. do današnjeg prostora za muzej i šetnicu. Nacional, 2016-07-29. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  5. ↑ a b Gotova prva faza radova na tunelu Grič. Zagreb.hr, 2016-07-06. [dostęp 2016-12-12]. (chorw.).
  6. ↑ a b c d e f g Petra Balija: Tunel Grič nije siguran jer nije riješeno što u slučaju požara. Večernji list, 2016-12-06. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  7. ↑ A new attraction - The Grič Tunnel Opens to Public. 2016-08-04. [dostęp 2019-11-01]. (ang.).
  8. ↑ a b Martina Pauček Šljivak: Obišli smo tek otvoreni tunel Grič: Građani za Index otkrili što su nekad u njemu radili. 2016-07-07. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  9. ↑ a b Beth Ryan: Revamped Zagreb tunnel to open to public. 2016-07-07. [dostęp 2019-11-01]. (ang.).
  10. ↑ a b c Grič Tunnel. Lonely Planet. [dostęp 2019-11-01]. (ang.).
  11. ↑ a b MBT: Tuneli ispod Griča konačno idu u rekonstrukciju. 2016-04-18. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-25)].
  12. ↑ Tunel Grič otvoren za javnost. Mixmag Adria, 2016-07-06. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-23)]. (chorw.).
  13. ↑ Lucija Brailo: Jedan, jedini, neponovljivi: 'UNDER CITY RAVE 93'. Mixmag Adria, 2015-06-15. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-01)]. (chorw.).
  14. ↑ Na današnji dan: 23 godine od prvog hrvatskog rave partyja. Mixmag Adria, 2016-10-30. [dostęp 2019-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-23)]. (chorw.).
  15. ↑ Obnavlja se tunel Grič u kojem se 1993. održao 'Under City Rave'. Mixmag Adria, 2015-12-12. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-01)]. (chorw.).
  16. ↑ Gradonačelnik najavio obnovu tunela Grič koji spaja Radićevu i Mesničku ulicu. Grad Zagreb, 2015-04-30. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  17. ↑ Započeli radovi na sanaciji tunela Grič. Grad Zagreb, 2016-04-18. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  18. ↑ Ivan Forjan: Zagreb ima novu atrakciju. Sve što trebate znati o novootvorenom tunelu Grič. 2016-08-07. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  19. ↑ Milan Bandić: Otvoren Tunel Grič – još jedna turistička senzacija u Zagrebu. 2016-07-06. [dostęp 2019-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-09)]. (chorw.).
  20. ↑ I.D.: Zatvoren jedan od izlaza tunela Grič. 2016-08-08. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
  21. ↑ Petra Balija: Od idućega ljeta u tunelu Grič šetat ćemo se tunelom osjeta. Večernji list. [dostęp 2019-11-01].
  22. ↑ Petra Balija: Tunel osjeta ispod Radićeve, Mesničke, Ilice i Tomićeve. Večernji list, 2014-05-20. [dostęp 2019-11-01].
  23. ↑ E. Do.: Gdje si bio 80-ih? Urbana moda Hippy Gardena u tunelu Grič. 2016-10-07. [dostęp 2019-11-01]. (chorw.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tunel_Grič&oldid=70316506”