Wikipedysta:Borys Bińkowski/brudnopis

Historia Afryki 1960 - 1994

Okres wolnej Afryki

W historii Afryki Subsaharyjskiej w okresie po ustanowieniu afrykańskich państwowości wyróżnić można dwa wyraźne okresy. Pierwszy, trwający do połowy lat 90. XX w. był dla większości krajów czasem upadku gospodarczego oraz niekorzystnych dla rozwoju społecznego zmian politycznych, w tym wewnętrznych konfliktów zbrojnych. Drugi, trwający do dziś związany jest z wychodzeniem z kryzysu, ustanawianiem demokratyzacji i wzrostem gospodarczym.

1960 – 1994

Większość współczesnych państw afrykańskich uzyskało suwerenność pomiędzy rokiem 1955 a 1964. Pierwsze spośród były wcześniej koloniami Wielkiej Brytanii. Wśród nich należy wyróżnić Sudan i Ghanę, które stanowiły swoisty poligon doświadczalny wprowadzanych zmian. Pierwszą kolonią francuską, która uzyskała niepodległość była natomiast Gwinea-Bissau. Rok 1960 nazywany jest Rokiem Afryki. Wtedy to 17 państw afrykańskich uzyskało niepodległość od Francji, Wielkiej Brytanii i Belgii. Dekolonizacja kolonii brytyjskich była bardziej rozciągnięta w czasie niż kolonii francuskich. Jako ostatnie niepodległość uzyskały Kenia i Zambia. W krajach, które uzyskały niepodległość pomiędzy 1955 a 1964, nie doszło do konfliktów zbrojnych przed lub podczas przejmowania władzy.

Ostatnimi państwami kontynentalnej Afryki, które uniezależniły się od bezpośredniego zwierzchnictwa europejskiego, były kolonie portugalskie: Angola i Mozambik. Oba państwa uzyskały niepodległość w 1975. Tu proces dekolonizacji wynikał częściowo z konfliktu wyzwoleńczego trwającego w tych krajach, a częściowo z przemian politycznych w Portugalii (rewolucja goździków).

Kolonizatorzy, wycofując swoją polityczną zwierzchność starali się utrzymać kontakty gospodarcze, przynoszące im zyski. Wiele firm, plantacji, farm, sklepów i nieruchomości pozostało w rękach białej mniejszości, a europejskie przedsiębiorstwa zachowały dużą część kontaktów handlowych. Związki te nazwane zostały później neokolonializmem, którego elementami były również zgoda rządów afrykańskich na pomoc zbrojną państw rozwiniętych oraz korumpowanie aparatów władzy i zgoda na utrzymywanie się reżimów autorytarnych przez państwa Europy Zachodniej, USA i ZSRR.

W niektórych przypadkach powiązania polityczne i gospodarcze z byłą metropolią zostały zerwane i zastąpione nowymi (najczęściej z ZSRR bądź USA). Poglądy socjalistyczne i komunistyczne były popularne w wielu kręgach politycznych nowo powstałych krajów, które stawały się klientami Związku Radzieckiego. W ten sposób Afryka stała się polem rywalizacji zimnej wojny. Okres ten obfitował w wiele brutalnych wojen domowych o różnej intensywności, wśród których najważniejsze to (wg liczby ofiar: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_wars_by_death_toll):

• II wojna domowa w Kongu (1998 – 2003)
• II wojna domowa w Sudanie (1983 – 2005)
• wojna domowa w Nigerii (1967–1970)
• wojna domowa w Mozambiku (1975–1994)
• wojna domowa w Rwandzie (1990–1993)
• I wojna domowa w Kongu (1996–1997)
• ludobójstwo w Rwandzie (1994)
• dążenia do wyzwolenia Erytrei (1961–1991)
• wojna domowa w Somalii (od 1988)
• wojna domowa w Angoli (1975–2002)
• wojna domowa w Ugandzie (1979–1986)
• I wojna domowa w Burundii (1972)
• wojna domowa w Etiopii (1974–1991)
• wojna domowa w Liberii (1989–1995)
• wojna domowa w Sierra Leone (1992–2001)

U podłoża większości z tych konfliktów leżały następujące przesłanki: nieprzystawalność schematów administracji pozostawionych przez kolonizatorów do tradycji władzy afrykańskiej,

• powstawanie wielu, sprzecznych ośrodków i grup politycznych,
• dążenie do usankcjonowania władzy autorytarnej nawet przez demokratycznie wybranych przywódców,
• przyzwolenie na istnienie władzy autorytarnej wśród dawnych i ówczesnych mocarstw,
• rywalizacja zimnowojenna, objawiająca się głównie wysyłaniem dużej ilości uzbrojenia do krajów sojuszniczych,
• ubóstwo i związane z nią niepokoje społeczne,
• zróżnicowanie społeczne, w tym szczególnie zróżnicowanie etniczne (np. poprzez zjawisko „eksportu wojny” na obszarach granicznych zamieszanych przez przedstawicieli tych samych grup etnicznych).

Już w 1970 zdecydowana większość krajów była rządzona autorytarnie, najczęściej w formie rządów junty wojskowej, dyktatury jednostki bądź jednopartyjnej. Specyficzny system władzy utrzymywał się w RPA, Zimbabwe, Namibii oraz w Liberii, gdzie rządy wybierane były w wyborach lecz nie powszechnych, a jedynie wśród pewnej, uprzywilejowanej grupy społecznej (w RPA, Namibii i Zimbabwe – białych, w Liberii – potomków afro-amerykanów). System wielopartyjny utrzymał się w tym okresie jedynie w Botswanie i na Madagaskarze (Animated Atlas of African History, www.brown.edu/Research/AAAH, grudzień 2007).

Okres 1960 – 1994 był czasem najbardziej dynamicznego przyrostu naturalnego w Afryce Subasaharyjskiej. Jego tępo było tak duże, że w większości krajów liczba ludności ulegała podwojeniu w okresie krótszym niż 30 lat i to pomimo wysokiego poziomu umieralności niemowląt i najniższej na świecie przewidywanej długości życia (United Nations Population Fund, www.unfpa.org, grudzień 2010; World Urbanization Prospects:The 2007 Revision Population Database, esa.un.org/unup, grudzień 2010; Hanson S., Urbanization in Sub-Saharan Africa, Council of Foregin Relations, 2007, www.cfr.org). Wzrastająca liczba ludności doprowadziła do szeregu przemian, wśród nich postępującej urbanizacji, powiększania się dzielnic marginalnych (slumsów), większej presji na tereny rolnicze, migracji ekonomicznych.