Liberia
Liberia (Republika Liberii – Republic of Liberia) – państwo położone w Afryce Zachodniej. Sąsiaduje z Gwineą, Wybrzeżem Kości Słoniowej oraz Sierra Leone. Pod koniec lat 80. XX wieku sytuacja gospodarcza i polityczna tego kraju stała się niestabilna, co było skutkiem przewrotów wojskowych i dwóch wojen domowych (1989–1996 i 1999–2003). Członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
| |||||
| Dewiza: (ang.) The love of liberty brought us here (Umiłowanie wolności przywiodło nas tutaj) | |||||
| Hymn: (Chwała wszystkim, Liberii chwała!) | |||||
| |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
| Liczba ludności (2017) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne |
| ||||
| PKB (2017) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2017) • całkowite • na osobę |
| ||||
| waluta |
dolar liberyjski (LRD) | ||||
| Niepodległość |
od USA | ||||
| Religia dominująca | |||||
| Strefa czasowa |
UTC 0 | ||||
| Kod ISO 3166 |
LR | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
LB | ||||
| Kod samolotowy |
EL | ||||
| Kod telefoniczny |
+231 | ||||
_-_LBR_-_UNOCHA.svg) | |||||
GeografiaEdytuj
Państwo położone w Afryce Zachodniej kilkaset kilometrów na północ od równika. Połowa powierzchni pokryta jest lasem tropikalnym. Ukształtowanie terenu zmienia się wraz z oddaleniem od wybrzeża – początkowa równina przechodzi stopniowo w pofałdowany płaskowyż, a następnie w niewysokie góry w północno-wschodniej części kraju. Średnia temperatura utrzymuje się na poziomie 21 stopni Celsjusza. Maksimum to 37 °C. Stosunkowo niewielkie są wahania temperatury spowodowane zmianą pór dnia i roku. Występują dwie pory roku: sucha i deszczowa.
HistoriaEdytuj
Jest to najstarsza republika w Afryce. Powstała w wyniku umowy między Amerykańskim Towarzystwem Kolonizacyjnym a autochtonami, podpisanej w 1821 roku. Dzięki niej wyzwoleni niewolnicy ze Stanów Zjednoczonych mieli osiedlić się w tej części kontynentu, na wykupionych przez Towarzystwo terenach, i żyć w zgodzie z 18 plemionami tubylczymi. Początkowo Liberia była zależna od Stanów Zjednoczonych. 26 lipca 1847 roku Amerykanoliberyjczycy uchwalili konstytucję, jednocześnie deklarując własną niepodległość. Nazwa kraju pochodzi od łacińskiego słowa liber – „wolny”.
Historia Liberii zdominowana była przez konflikty między kolonistami z Ameryki a rdzennymi Afrykańczykami (ich powodem było przede wszystkim zajmowanie przez kolonistów obszarów niewykupionych) oraz przez walki międzyplemienne. Przez ponad stulecie ludność tubylcza stanowiła drugą kategorię mieszkańców, wyzyskiwaną, często wykorzystywaną jako niewolnicza siła robocza i pozbawioną praw wyborczych. Rdzenni Afrykańczycy uzyskali prawo do głosowania – ograniczone cenzusem majątkowym – w 1947 roku, za rządów prezydenta Williama Tubmana, który dążył do zmniejszenia nierówności społecznej między potomkami osadników a ludnością tubylczą. Amerykanoliberyjczycy sprawowali jednak władzę w Liberii nieprzerwanie do 1980 roku.
W 1980 Samuel K. Doe przeprowadził przewrót wojskowy, zamordował urzędującego prezydenta Williama Tolberta i obalił rząd. Na jego miejsce powołał wojskową radę, a siebie mianował głową państwa. Odsunięcie od władzy potomków amerykańskich wyzwoleńców nie spowodowało jednak polepszenia sytuacji wewnętrznej w kraju, w którym nasiliły się konflikty etniczne. W 1989 wybuchła wojna domowa, której efektem było obalenie i stracenie Doe’a, a także wyniszczenie kraju wskutek trwających 7 lat działań wojennych. W 1997 Charles Taylor, jeden z przeciwników Doe’a, został wybrany na prezydenta Liberii. W czasie jego rządów Liberia z jednego z najzamożniejszych krajów afrykańskich stała się krajem biednym. W 1999 roku wybuchła druga wojna domowa. Na Liberię pod rządami Taylora zostały nałożone międzynarodowe sankcje, a sam dyktator został oskarżony przez Sąd Specjalny dla Sierra Leone o handel bronią i podsycanie wojny domowej w sąsiednich krajach. W 2003 roku pod naciskiem społeczności międzynarodowej i pokojowego ruchu kobiet (Masowa Akcja Kobiet Liberii na rzecz Pokoju wspierana przez organizację Women in Peacebuilding Network Africa)[2] Taylor zdecydował się na rozmowy pokojowe z pozostałymi stronami konfliktu i jeszcze przed ich zakończeniem zrzekł się władzy. Udał się do Nigerii, gdzie otrzymał azyl polityczny (cofnięty w 2006 roku). Pokój kończący krwawą wojnę domową w Liberii został zawarty 18 sierpnia 2003 roku w stolicy Ghany Akrze[3].
Między sierpniem a październikiem 2003 prezydentem był Moses Blah. 14 października 2003 sformowano rząd przejściowy pod przewodnictwem Gyude Bryanta. W wyborach prezydenckich na jesieni 2005 zwyciężyła Ellen Johnson-Sirleaf, pokonując w drugiej turze znanego piłkarza George’a Weah. W 2011 Johnson-Sirleaf została wybrana na kolejną, 6-letnią kadencję. 22 stycznia 2018 prezydentem został George Weah – liberyjski piłkarz, działacz humanitarny i polityk.
W maju 2012 roku w Hadze Sąd Specjalny dla Sierra Leone skazał Charlesa Taylora na 50 lat więzienia za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości[4].
DemografiaEdytuj
W skład blisko 5-milionowej populacji Liberii wchodzą liczne grupy etniczne. Żyją tam potomkowie uwolnionych amerykańskich niewolników oraz niewolników z Karaibów (ok. 5%), nazywanych Amerykanoliberyjczykami, którzy stanowili w Liberii wyższą warstwę społeczną. Zdecydowaną większość stanowią jednak plemiona tubylcze (95%), wśród których przeważają liczne plemiona Mande, oraz Kru. Różnorodność etniczna umocniona jest współistnieniem w Liberii ponad 20 języków (urzędowym jest język angielski), a także kultywowaniem animizmu przez dużą część ludności.
| Grupa etniczna[5] | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
|---|---|---|---|
| Kpelle (Mande) | język kpelle | 1022 | 21,83% |
| Bassa (Kru) | język bassa | 749 | 16,00% |
| Mano (Mande) | język mano | 406 | 8,67% |
| Grebo (7 grup – Kru) | język grebo | 376 | 8,02% |
| Kru | język kru | 275 | 5,87% |
| Loma (Mande) | język loma | 247 | 5,28% |
| Dan (Mande) | język dan | 190 | 4,06% |
| Gola | język gola | 165 | 3,52% |
| Kissi | język kissi | 145 | 3,10% |
| Amerykanoliberyjczycy | język angielski | 141 | 3,01% |
| Krahn (2 grupy – Kru) | język krahn | 141 | 3,01% |
| Vai (Mande) | język vai | 134 | 2,86% |
| Maninka (2 grupy – Mande) | język maninka | 120 | 2,56% |
| Gbandi (Mande) | język gbandi | 106 | 2,26% |
Miasta LiberiiEdytuj
Poniższa lista przedstawia największe miasta Liberii według spisu z 2008 roku[6]:
| Lp. | Miasto | Hrabstwo | Liczba mieszkańców | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Monrovia | Montserrado | 1 010 970 | ||
| 2 | Ganta | Nimba | 41 106 | ||
| 3 | Buchanan | Grand Bassa | 34 270 | ||
| 4 | Gbarnga | Bong | 34 046 | ||
| 5 | Kakata | Margibi | 33 945 | ||
| 6 | Voinjama | Lofa | 26 594 | ||
| 7 | Zwedru | Grand Gedeh | 23 903 | ||
| 8 | Harbel | Margibi | 23 402 | ||
| 9 | Pleebo | Maryland | 22 963 | ||
| 10 | Foya | Lofa | 19 522 |
.jpg)
Ustrój politycznyEdytuj
Zgodnie z konstytucją z 1986 (modyfikowana 1988) Liberia jest republiką. Na jej czele stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję, będący jednocześnie szefem rządu. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu pochodzącego z wyborów powszechnych (Senat, o 9-letniej kadencji, liczy 30 senatorów, Izba Reprezentantów, o 6-letniej kadencji – 64 członków). Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta.
Podział administracyjnyEdytuj
Państwo podzielone jest na 15 hrabstw:
GospodarkaEdytuj
Liberia jest znana jako kraj „taniej bandery”. Zarejestrowane tu statki tworzą największą flotę na świecie. Ich łączny tonaż wynosi 99 mln DWT.
ONZ zalicza Liberię do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państw świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)[7].
ReligiaEdytuj
_(4).jpg)
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[8][9]:
- protestantyzm – 76,0%
- islam – 12,0%
- katolicyzm – 7,2%
- inni chrześcijanie – 1,5% (w tym Świadkowie Jehowy)[10]
- brak religii – 1,4%
- prawosławie – 0,9%
- tradycyjne religie afrykańskie – 0,5%
- inne religie – 0,5%.
W protestantyzmie liberyjskim największe denominacje (z ponad 25 tys. wiernych) stanowią kolejno: Zjednoczony Kościół Metodystyczny, Konwencja Baptystyczna, Kościół Luterański w Liberii, Zbory Boże w Liberii, Kościół Pana „Aladura”, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, African Christian Fellowship International, Kościół Episkopalny, Zielonoświątkowe Zbory Świata, Zjednoczony Kościół Zielonoświątkowy, United Liberian Inland Church, Afrykański Kościół Metodystyczno-Episkopalny i Betel World Outreach[11].
Siły zbrojneEdytuj
Armia Liberii z rocznym budżetem na cele obronne wynoszącym 14,5 mln dolarów (USD) jest na przedostatnim (138) miejscu w rankingu Global Firepower 2021[12]. Liberia posiada jedynie siły lądowe wyposażone w 55 pojazdów opancerzonych[12]. Aktywny personel wojskowy liczy 2200 osób[12].
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c d e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2017: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2018 (ang.). [dostęp 2018-05-06].
- ↑ Leymah Gbowee at Nobel Women’s Initiative (ang.). [dostęp 2012-06-09].
- ↑ Peace Agreements: Liberia na stronie United States Institute of Peace. [dostęp 2012-06-09].
- ↑ Strona Sądu Specjalnego dla Sierra Leone (ang.). [dostęp 2012-06-07].
- ↑ Country Liberia – People Groups (ang.). Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-25].
- ↑ 2008 National Population and Housing Census: Preliminary Results, Appendix 2 (ang.). The Executive Mansion. [dostęp 2018-08-05].
- ↑ List of Least Developed Countries (as of May 2016)* (ang.). un.org. [dostęp 2017-10-22].
- ↑ Religious Composition by Country, in Percentages, The Pew Research Center, 2012 [dostęp 2014-07-03].
- ↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country, The Pew Research Center, 2011 [dostęp 2014-07-03].
- ↑ Liberia – Ilu tam jest Świadków Jehowy, jw.org [dostęp 2020-12-29].
- ↑ Operation World, 2010.
- ↑ a b c 2021 Liberia Military Strength, www.globalfirepower.com [dostęp 2021-01-29].