Ghana

państwo w Afryce Zachodniej

Ghana (Republika Ghany, ang. Republic of Ghana) – państwo w zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Togo, Burkina Faso i Wybrzeżem Kości Słoniowej. Nazwa kraju w języku Asante oznacza „Król – Wojownik”.

Republika Ghany
Republic of Ghana
Flaga
Godło Ghany
Flaga Godło
Dewiza: (ang.) Freedom and Justice
(Wolność i Sprawiedliwość)
Hymn:
God Bless Our Homeland Ghana

(Boże, błogosław naszą ojczyznę Ghanę)
Położenie Ghany
Konstytucja

Konstytucja Ghany

Język urzędowy

angielski

Stolica

Akra

Ustrój polityczny

republika

Głowa państwa

prezydent Nana Akufo-Addo

Szef rządu

prezydent Nana Akufo-Addo

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


238 533[1] km²
11 tys. km²

Liczba ludności (2021)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


30,8 mln
129 osób/km²
Akan, Ewe, Gurma

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


66,62 mld[2] USD
2 025[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


229 mld[2] dolarów międzynar.
6 974[2] dolarów międzynar.

Waluta

cedi (GHC)

Niepodległość

od Wielkiej Brytanii
6 marca 1957

Religia dominująca

chrześcijaństwo – 71,3% (w większości protestanci)

Strefa czasowa

UTC +0

Kod ISO 3166

GH

Domena internetowa

.gh

Kod samochodowy

GH

Kod samolotowy

9G

Kod telefoniczny

+233

Pochodzi od przedkolonialnego, średniowiecznego Imperium Ghany, które rozciągało się na terenach dzisiejszych Mali i Mauretanii. Handel z Europejczykami został po raz pierwszy nawiązany w XV w., natomiast przedkolonialne królestwo Aszanti zachowało niepodległość do roku 1870, w którym to zostało skolonizowane przez Wielką Brytanię. Niepodległość odzyskała w roku 1957. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

Kraj szczyci się jedną z najbardziej stabilnych i najlepiej prosperujących gospodarek na kontynencie i jest drugim co do wielkości producentem kakao na świecie. Jezioro Wolta zbudowane w 1965 roku, jest największym sztucznym zbiornikiem wodnym na świecie.

Ustrój polityczny edytuj

 
Siedziba Parlamentu Ghany oraz zamek Osu, siedziba Sądu Najwyższego.

Ghana jest republiką należącą do Wspólnoty Narodów (od 1957 r.). Na czele państwa stoi prezydent (od 7 stycznia 2017 Nana Akufo-Addo), który sprawuje władzę wykonawczą. Parlament Ghany jest jednoizbowy i zdominowany przez 2 partie – Nową Partię Patriotyczną oraz Narodowy Kongres Demokratyczny. Kofi Annan, były sekretarz generalny ONZ pochodzi z Ghany.

Siły zbrojne edytuj

Obecnie ghańskie siły zbrojne są jednymi z najlepiej zorganizowanych, wyposażonych i wyszkolonych w tym regionie Afryki. Daje to Ghanie tym samym status regionalnego mocarstwa. Duży wpływ na taką sytuację ma bliska współpraca z siłami zbrojnymi Chińskiej Republiki Ludowej[3].

Ghana dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[4]. Uzbrojenie sił lądowych Ghany składało się w 2014 roku m.in. z 125 opancerzonych pojazdów bojowych[4]. Marynarka wojenna Ghany dysponowała w 2014 roku 20 okrętami obrony przybrzeża[4]. Ghańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 17 samolotów transportowych, pięć samolotów szkolno-bojowych oraz 14 śmigłowców[4].

Wojska ghańskie w 2014 roku liczyły 13,5 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) ghańskie siły zbrojne stanowią 93. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 120 mln dolarów (USD)[4].

W przeszłości i obecnie Ghana w dużym stopniu wspiera wysiłki społeczności międzynarodowej biorąc czynny udział w różnego rodzaju misjach pokojowych. Tutejsi żołnierze byli częścią sił pokojowych w Liberii, Demokratycznej Republice Konga, Czadzie, Rwandzie, Sierra Leone, Libanie czy Kambodży[5].

Geografia edytuj

Osobny artykuł: Geografia Ghany.
 
Zdjęcie satelitarne Ghany.

Ghana leży nad Zatoką Gwinejską, kilka stopni na północ od równika. Występuje tam klimat równikowy. Państwo położone jest między szerokościami geograficznymi 4°45′N i 11°N oraz długościami geograficznymi 1°15′E i 3°15′W. Przez Ghanę przechodzi południk zerowy, również przez wschodnią część miasta Tema[6]. Najwyższa góra Ghany to Mount Afadjato (880 m). Na terenie tego kraju znajduje się Jezioro Wolta – największe pod względem powierzchni sztuczne jezioro na świecie. Główna rzeka to Wolta.

Najbardziej znanymi parkami narodowymi są Park Narodowy Mole w północnej Ghanie, słynący ze znacznej populacji słoni i Park Narodowy Kakum ze względu na bliskość historycznych, a zatem interesujących turystycznie miast Cape Coast i Elmina.

Podział administracyjny edytuj

Od 2019 r. Ghana jest podzielona na 16 regionów (wcześniej 10), które z kolei podzielone są na 275 dystryktów. Regiony Ghany wymienione są poniżej:

 
Panorama na Park Narodowy Mole

Główne miasta edytuj

Osobny artykuł: Miasta Ghany.

Historia edytuj

Grupy zamieszkujące obecną Ghanę osiedliły się na tych terenach w II tysiącleciu n.e. W XIII wieku rozpoczęło się osadnictwo ludów z grupy Akan, które to zajęły większą część południowej Ghany. Ludy Ga i Ewe zamieszkały natomiast południowy wschód kraju. Migracja ludności, była prawdopodobnie przemieszczaniem się całych plemion, przy stopniowym wypieraniu bądź asymilacji nielicznych autochtonów[7]. Obszar państwa znalazł się w orbicie wpływów państw zachodniego SudanuMali, Songhaju i dawnej Ghany. Ghana służyła tym mocarstwom za element transsaharyjskiego szlaku handlowego. W 1471 roku do wybrzeży kraju dotarli Portugalczycy[7].

Portugalczycy nazwali odkryte tereny – ze względu na duże pokłady złota – Złotym Wybrzeżem. Utworzone zostały europejskie forty i faktorie. Od schyłku XVI wieku obszar stał się miejscem handlu niewolnikami. W XVIII wieku dominującym tworem politycznym stało się państwo Aszantów, którego władcy zdobyli niemal wszystkie państwa akańskie. Wpływy Aszantów rozciągały się daleko poza tereny obecnej Ghany. W XIX wieku dominującą pozycję na Złotym Wybrzeżu zajęli Brytyjczycy. W 1807 roku zakazano handlu niewolnikami co zachwiało dotychczasowym systemem gospodarczym. W drugiej połowie XIX wieku postępowała ekspansja brytyjska w głąb lądu. W latach 1874–1896 podbili państwo Aszantów i utworzyli tam protektorat (od 1901 kolonia)[7].

W wyniku I wojny światowej w skład kolonii przyłączono zachodnią część Togo. Od schyłku XIX wieku zmienił się charakter gospodarki Złotego Wybrzeża, dominować zaczęły uprawny plantacyjne. Władze kolonialne ustanowiły zasadę rządów pośrednich: w 1935 oficjalnie reaktywowano królestwo Aszantów, a pozostali wodzowie mieli ugruntowaną silną pozycję. Po II wojnie światowej rozpoczął się stopniowy proces przekazywania władzy ludności rdzennej. W 1946 roku Afrykanie uzyskali większość we władzach kolonialnych. W 1949 roku utworzono Ludową Partię Konwentu, której liderem został Kwame Nkrumah. Po ogłoszeniu niepodległości kraju w 1957, partia ta stała się siłą dominującą[7].

W 1960 roku ogłoszono republikę, która przystąpiła do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Prezydentem republiki został Kwame Nkrumah, który wdrożył model jednopartyjny. W polityce zagranicznej zbliżył się do bloku wschodniego, szukając inspiracji zwłaszcza w tzw. socjalizmie chińskim. Rząd prowadził ożywioną politykę na kontynencie a Nkrumah był jednym z inicjatorów powołania Organizacji Jedności Afrykańskiej. Jednocześnie pogłębiała się trudna sytuacja ekonomiczna, a rząd był oskarżony o nadużycia. W 1966 roku ekipa Nkrumaha obalona został przez wojskowy zamach stanu. Junta zawiesiła konstytucję, rozwiązała parlament i zakazała działalności partii politycznych. W latach 1969–1972 przywrócono rządy cywilne i uchwalono nową konstytucję. Rządy cywilne okazały się nieudolne, a w kraju szalał kryzys gospodarczy. W latach 1978 i 1979 miały miejsce kolejne pucze, które przywróciły armię do władzy[7].

W 1979 roku władzę objęła grupa młodych oficerów na czele z Jerrym Johnem Rawlingsem. Puczyści przeprowadzili egzekucje trzech generałów będących w przeszłości szefami państwa. Junta następnie przeprowadziła wybory parlamentarne i prezydenckie oraz zezwoliła na utworzenie rządu cywilnego. W 1981 roku ta sama grupa oficerów przeprowadziła kolejny pucz, w wyniku którego utworzona została Tymczasowa Rada Obrony Narodowej. Wojskowi zawiesili konstytucję, działalność partii i zmniejszyli rolę wodzów plemiennych. W drugiej połowie lat 1980. dzięki pomocy Międzynarodowego Funduszu Walutowego ustabilizowała się sytuacja gospodarcza. Równocześnie rozpoczęta została demokratyzacja systemowa. W 1992 roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Rawlings (dotychczasowy szef Tymczasowej Rady Obrony Narodowej). W 1994 roku na północy kraju miały miejsce zamieszki etniczne. W 1996 roku odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, wygrał je dotychczasowy prezydent i jego partia (Narodowy Kongres Demokratyczna). Wybory w l. 2000 i 2004 wygrała opozycyjna Nowa Partia Patriotyczna i jej kandydat John Kufuor. W latach 2009–2012 prezydentem był John Atta-Mills. W latach 2012–2017 urząd prezydenta sprawował John Dramani Mahama[7]. W wyniku wyborów prezydenckich w grudniu 2016 roku, na prezydenta został wybrany Nana Akufo-Addo.

Gospodarka edytuj

PKB Ghany rośnie od 2016 r., osiągając w 2020 r. maksimum 72 mld USD. W 2019 r. Ghana została wymieniona jako najszybciej rozwijająca się gospodarka w Afryce. Po dywersyfikacji i odkryciu ropy naftowej Ghana od kilku lat buduje swój sektor technologiczny, a jej produkty i usługi skoncentrowane na technologii napędzają wzrost gospodarczy. Oczekuje się, że otwarcie pierwszego afrykańskiego laboratorium AI w Ghanie w 2019 r. i ustanowienie swojej siedziby przez Twittera w 2021 roku umocni pozycję kraju jako afrykańskiego centrum technologicznego[8].

Jest najbardziej rozwiniętym krajem Afryki Zachodniej (nie licząc Zielonego Przylądka) i radzi sobie stosunkowo dobrze pod względem wskaźników opieki zdrowotnej, wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego[9]. Bank Światowy w 2018 roku oszacował, że 94,1% ludności miejskiej i 64,3% ludności wiejskiej ma dostęp do energii elektrycznej i prawie 38% mieszkańców miało dostęp do internetu[10].

 
Porty lotnicze w Ghanie

Rolnictwo edytuj

Osobny artykuł: Rolnictwo w Ghanie.

Ponad połowa populacji zatrudniona jest w rolnictwie, leśnictwie lub rybołówstwie. Podstawowym filarem gospodarki jest monokultura ziarna kakaowego. Eksport ziarna kakaowego stanowi 35% wartości eksportu, jest czołowym światowym producentem tego surowca. Dla potrzeb miejscowych, uprawia się: owoce cytrusowe, ryż, tytoń, kukurydzę, maniok, trzcinę cukrową, bawełnę, proso, bataty, pochrzyn. Od niedawna rośnie rola przemysłu ciężkiego, głównie związanego z górnictwem. Hoduje się kozy, owce, trzodę chlewną i bydło. Rozwinięte rybołówstwo.

Przemysł edytuj

Przemysł związany z leśnictwem (35% powierzchni Ghany zajmują lasy tropikalne), spożywczy, hutniczy, włókienniczy i wydobywczy. Z surowców mineralnych, można wymienić dosyć bogate złoża złota, boksytów, rud manganu i diamentów. Od 2011 roku wydobywa się ropę naftową, a kraj stał się ósmym co do wielkości producentem tego surowca w Afryce.

Turystyka edytuj

 
Plaża w Winneba.

W ciągu 25 lat drastycznie wzrosła zależność kraju od turystyki, a roczna liczba turystów wzrosła z 286 tys. w 1995 roku, do ponad 1 miliona przed rokiem 2020, w tym samym czasie przychody z turystyki wzrosły z 30 mln $ do ponad 1 mld $. W 2020 roku wpływy turystyczne spadły z powodu pandemii Covid-19[11]. Raport Światowego Forum Ekonomicznego z 2019 roku wskazuje, że Ghana ma duże możliwości budowania konkurencyjności poprzez swoją historię, kulturę i bogactwo miejsc przyrodniczych, podnosząc profil kraju jako międzynarodowego celu turystycznego. Ministerstwo Turystyki, Sztuki i Kultury (MoTAC) oszacowało, że sektor ten odpowiadał za 4,9% PKB w 2018 r., co czyni go czwartym co do wielkości dostawcą po kakao, złocie i ropie naftowej[12].

Ghana szczyci się rozbudowaną siecią zabytków, atrakcji kulturalnych, parków narodowych i rezerwatów. Głównymi atrakcjami dla turystów z zagranicy są forty i zamki, plaże i parki narodowe. Ghana ma dwa miejsca światowego dziedzictwa UNESCO: forty i zamki w regionie Wolta, oraz tradycyjne budynki Aszante, w regionie Aszanti. W czerwcu 2019 r. Komisja Leśnictwa ogłosiła, że Park Narodowy Mole największy park narodowy w kraju, również ma otrzymać status UNESCO[12].

Plany edytuj

Na początku lat 90. XX wieku rząd Ghany, porozumiał się z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym. Nastąpiła radykalna przebudowa gospodarki: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, dewaluacja pieniądza, redukcja wydatków socjalnych, ograniczenie zakresu kontroli cen oraz ograniczenie liczby urzędników w państwowych instytucjach.

Demografia edytuj

Dane można znaleźć w CIA Factbook[13].

Struktura etniczna edytuj

 
Tancerka z plemienia Akan.
Grupa etniczna[14] Język Liczebność w tys. Procent ludności
Akan (9 grup) Język akan 10 008 35%
Ewe Język ewe 3 756 13,15%
Abron (Akan) Język abron 1 324 4,63%
Dagomba (Gur) Język dagbani 1 242 4,35%
Dangme Język dangme 1 154 4,04%
Dagaaba (Gur) Język dagaare 1 035 3,62%
Konkomba (Gur) Język konkomba 940 3,29%
Ga Język ga 843 2,95%
Kusasi (Gur) Język kusasi 601 2,1%
Frafra (Gur) Język frafra 494 1,73%
Mossi (Gur) Język mossi 460 1,61%
Joruba Język joruba 460 1,61%
Sefwi (Akan) Język sehwi 366 1,28%
Mamprusi (Gur) Język mampruli 358 1,25%
Gonja Język gonja 351 1,23%
Nzema (Akan) Język nzema 338 1,18%
Wasa (Akan) Język wasa 309 1,08%
Hausa Język hausa 275 0,96%
Bissa (Mande) Język bissa 243 0,85%

Religia edytuj

Osobny artykuł: Religia w Ghanie.
 
Katedra metodystyczna Wesley, Kumasi

Chrześcijaństwo jest największą religią w kraju, dominującą w jego południowej części. Islam natomiast jest rozpowszechniony głównie w północnej Ghanie. Zgodnie ze spisem powszechnym przeprowadzonym w 2021 roku, osoby wyznań chrześcijańskich stanowią łącznie 71,3% ludności, w tym 49% protestantów i 10% katolików[15]. Wiara ta pojawiła się w Ghanie wraz z europejskimi kolonizatorami w XIV wieku[16].

Kościół katolicki i Kościół Zielonoświątkowy to dwie największe denominacje chrześcijańskie[17]. W 2010 roku 13,1% populacji zadeklarowało przynależność do Kościoła katolickiego[18]. Obok Kościoła Zielonoświątkowego w kraju działa wiele innych pentekostalnych denominacji, np. Zbory Boże[19]. Ghana należy do krajów z najwyższym odsetkiem zielonoświątkowców na świecie, a według spisu w 2021 roku, z 31,6% populacji – zielonoświątkowcy i niekatoliccy charyzmatycy są największą grupą religijną w kraju[20][21]. Ponad milion wiernych mają także protestanckie kościoły prezbiteriańskie i metodystyczne[19]. Znaczący jest Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, który zgłasza 342 tys. członków w prawie 4 tys. zborach[22]. Mieszkańcy należą też do innych wyznań, wśród nich około 150 tys. należy do Świadków Jehowy[23].

Islam jest wyznawany przez 19,9% (17,6% w 2010[18]) społeczeństwa[15]. Po raz pierwszy pojawił się w północnej Ghanie w XV wieku[24]. Relacje pomiędzy dwiema największymi religiami są tutaj pozbawione większych napięć i konfliktów, a oba wyznania współistnieją obok siebie[25].

 
Mężczyzna robiący batakari - charakterystyczny element stroju w Ghanie.

Według spisu powszechnego z 2021 roku tradycyjne wyznania afrykańskie są praktykowane przez 3,2% populacji. 1,1% społeczeństwa deklaruje brak przynależności religijnej i 4,5% deklaruje inną religie[15]. Powoli zwiększa się rola wyznań takich jak hinduizm, buddyzm (Sōka Gakkai) i taoizm. Pozostają one jednak wciąż na marginalnym poziomie. Można tu również znaleźć wyznawców judaizmu[26].

Kultura edytuj

W Ghanie bardzo częste są festyny. Większość o charakterze świąt plemiennych. Należy wymienić święta, festyny takie jak choćby[27]:

  • Afasher Aboakyer – polowanie na jelenia celebrowane przez plemię Effutu. Odbywa się co roku w pierwszą sobotę i niedzielę maja w miejscowości Wineba.
  • Hogbetsotso – odbywające się każdego roku w listopadzie, upamiętnia tradycję, kulturę i historię ludu Ewe.
  • Homowo – tłumacząc dosłownie święta znaczy „wyśmiewanie się z głodu”. Obchodzone przez lud Ga.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Ghana. CIA – The World Factbook. [dostęp 2022-05-14]. (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Zhang Xi: China-Ghana strengthen military ties. english.people.com.cn, 2011-11-24. [dostęp 2013-07-30]. (ang.).
  4. a b c d e Ghana. Global Firepower. [dostęp 2014-09-07]. (ang.).
  5. International Peacekeeping. Ghana Armed Forces. [dostęp 2013-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-04)]. (ang.).
  6. Ghana – lication and size. photius.com. [dostęp 2019-02-03]. (ang.).
  7. a b c d e f Ghana. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-09-01].
  8. Five African countries for investors to watch in 2022, Investment Monitor, 20 grudnia 2021 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
  9. Uzonna Anele, Top 20 Most Developed Countries in Africa, 2022, TalkAfricana, 10 czerwca 2022 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
  10. BTI 2022 Ghana Country Report, BTI 2022 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
  11. Development and importance of tourism for Ghana, Worlddata.info [dostęp 2022-10-04] (ang.).
  12. a b Ghana seeks to transform its tourism offering to attract investment and increase visitor numbers, Oxford Business Group, 20 lutego 2020 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
  13. CIA Factbook
  14. Ghana – People Groups, Joshua Project, 2017 [dostęp 2017-10-23] (ang.).
  15. a b c Table 5.7: Population by religious affiliation, sex and region, [w:] 2021 Population and Housing Census, str. 58 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  16. Ghana Religion – OverLandingAfrica, overlandingafrica.com [zarchiwizowane z adresu 2013-01-28].. overlandingafrica.com. Retrieved 24 February 2010.
  17. P.K. Aseyoro, The Contribution of the Church of Pentecost (CoP) to the Growth of Christianity in the Upper-East Region, [w:] University of Ghana [online], lipiec 2019 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  18. a b 2010 Population and Housing Census, statsghana.gov.gh [zarchiwizowane z adresu 2013-09-25]..
  19. a b Jason Mandryk, Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation, str. 365, InterVarsity Press, 15 października 2010, ISBN 978-0-8308-9599-1 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  20. Vinson Synan, Spirit-Empowered Christianity in the 21st Century: Insights, Analysis, and Future Trends from World-Renowned Scholars, str. 64, Charisma Media, 1 lutego 2011, ISBN 978-1-61638-403-6 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  21. Ghana: religious affiliation 2010-2021, Statista [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  22. Adventist Church President Prays With Ghana’s President | Adventist Review, adventistreview.org, 7 lutego 2020 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
  23. Ghana – Ilu tam jest Świadków Jehowy, jw.org [dostęp 2022-11-25].
  24. International Religious Freedom Report 2007, U.S. Department of State [dostęp 2013-07-30] (ang.).
  25. Nordås Ragnhild, State Building in Cote d’Ivoire and Ghana, [w:] 49th International Studies Association Convention, San Francisco, CA. 26–29 marca, 2008 [online], Human Security Gateway [dostęp 2013-07-30].
  26. Ghana – International Religious Freedom Report 2009. state.gov. 26 October 2009. Retrieved 11 January 2010.
  27. Jarosław Tondos, Republika kakaowa, 2013 [dostęp 2013-05-07].

Linki zewnętrzne edytuj