Ghana
Ghana (Republika Ghany, ang. Republic of Ghana) – państwo w zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Togo, Burkina Faso i Wybrzeżem Kości Słoniowej. Nazwa kraju w języku Asante oznacza „Król – Wojownik”.
| |||||
Dewiza: Freedom and Justice (Wolność i Sprawiedliwość) | |||||
Hymn: God Bless Our Homeland Ghana (Boże, błogosław naszą ojczyznę Ghanę) | |||||
Ustrój polityczny | |||||
---|---|---|---|---|---|
Konstytucja | |||||
Stolica | |||||
Data powstania |
6 marca 1957 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
238 533 km²[1] | ||||
Populacja (2021) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
129 os./km² | ||||
Kod ISO 3166 |
GH | ||||
Waluta |
cedi (GHC) | ||||
Telefoniczny nr kierunkowy |
+233 | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod samochodowy |
GH | ||||
Kod samolotowy |
9G | ||||
Strefa czasowa |
UTC +0 | ||||
Narody i grupy etniczne | |||||
Język urzędowy | |||||
Religia dominująca |
chrześcijaństwo – 71,3% (w większości protestanci) | ||||
PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
Położenie na mapie |
Pochodzi od przedkolonialnego, średniowiecznego Imperium Ghany, które rozciągało się na terenach dzisiejszych Mali i Mauretanii. Handel z Europejczykami został po raz pierwszy nawiązany w XV w., natomiast przedkolonialne królestwo Aszanti zachowało niepodległość do roku 1870, w którym to zostało skolonizowane przez Wielką Brytanię. Niepodległość odzyskała w roku 1957. Obecnie członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
Kraj szczyci się jedną z najbardziej stabilnych i najlepiej prosperujących gospodarek na kontynencie i jest drugim co do wielkości producentem kakao na świecie. Jezioro Wolta zbudowane w 1965 roku, jest największym sztucznym zbiornikiem wodnym na świecie.
Ustrój polityczny
edytujGhana jest republiką należącą do Wspólnoty Narodów (od 1957 r.). Na czele państwa stoi prezydent (od 7 stycznia 2017 Nana Akufo-Addo), który sprawuje władzę wykonawczą. Parlament Ghany jest jednoizbowy i zdominowany przez 2 partie – Nową Partię Patriotyczną oraz Narodowy Kongres Demokratyczny. Kofi Annan, były sekretarz generalny ONZ pochodzi z Ghany.
Siły zbrojne
edytujObecnie ghańskie siły zbrojne są jednymi z najlepiej zorganizowanych, wyposażonych i wyszkolonych w tym regionie Afryki. Daje to Ghanie tym samym status regionalnego mocarstwa. Duży wpływ na taką sytuację ma bliska współpraca z siłami zbrojnymi Chińskiej Republiki Ludowej[3].
Ghana dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[4]. Uzbrojenie sił lądowych Ghany składało się w 2014 roku m.in. z 125 opancerzonych pojazdów bojowych[4]. Marynarka wojenna Ghany dysponowała w 2014 roku 20 okrętami obrony przybrzeża[4]. Ghańskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 17 samolotów transportowych, pięć samolotów szkolno-bojowych oraz 14 śmigłowców[4].
Wojska ghańskie w 2014 roku liczyły 13,5 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) ghańskie siły zbrojne stanowią 93. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 120 mln dolarów (USD)[4].
W przeszłości i obecnie Ghana w dużym stopniu wspiera wysiłki społeczności międzynarodowej biorąc czynny udział w różnego rodzaju misjach pokojowych. Tutejsi żołnierze byli częścią sił pokojowych w Liberii, Demokratycznej Republice Konga, Czadzie, Rwandzie, Sierra Leone, Libanie czy Kambodży[5].
Geografia
edytujGhana leży nad Zatoką Gwinejską, kilka stopni na północ od równika. Występuje tam klimat równikowy. Państwo położone jest między szerokościami geograficznymi 4°45′N i 11°N oraz długościami geograficznymi 1°15′E i 3°15′W. Przez Ghanę przechodzi południk zerowy, również przez wschodnią część miasta Tema[6]. Najwyższa góra Ghany to Mount Afadjato (880 m). Na terenie tego kraju znajduje się Jezioro Wolta – największe pod względem powierzchni sztuczne jezioro na świecie. Główna rzeka to Wolta.
Najbardziej znanymi parkami narodowymi są Park Narodowy Mole w północnej Ghanie, słynący ze znacznej populacji słoni i Park Narodowy Kakum ze względu na bliskość historycznych, a zatem interesujących turystycznie miast Cape Coast i Elmina.
Podział administracyjny
edytujOd 2019 r. Ghana jest podzielona na 16 regionów (wcześniej 10), które z kolei podzielone są na 275 dystryktów. Regiony Ghany wymienione są poniżej:
|
Główne miasta
edytuj
|
Historia
edytujGrupy zamieszkujące obecną Ghanę osiedliły się na tych terenach w II tysiącleciu n.e. W XIII wieku rozpoczęło się osadnictwo ludów z grupy Akan, które to zajęły większą część południowej Ghany. Ludy Ga i Ewe zamieszkały natomiast południowy wschód kraju. Migracja ludności, była prawdopodobnie przemieszczaniem się całych plemion, przy stopniowym wypieraniu bądź asymilacji nielicznych autochtonów[7]. Obszar państwa znalazł się w orbicie wpływów państw zachodniego Sudanu – Mali, Songhaju i dawnej Ghany. Ghana służyła tym mocarstwom za element transsaharyjskiego szlaku handlowego. W 1471 roku do wybrzeży kraju dotarli Portugalczycy[7].
Portugalczycy nazwali odkryte tereny – ze względu na duże pokłady złota – Złotym Wybrzeżem. Utworzone zostały europejskie forty i faktorie. Od schyłku XVI wieku obszar stał się miejscem handlu niewolnikami. W XVIII wieku dominującym tworem politycznym stało się państwo Aszantów, którego władcy zdobyli niemal wszystkie państwa akańskie. Wpływy Aszantów rozciągały się daleko poza tereny obecnej Ghany. W XIX wieku dominującą pozycję na Złotym Wybrzeżu zajęli Brytyjczycy. W 1807 roku zakazano handlu niewolnikami co zachwiało dotychczasowym systemem gospodarczym. W drugiej połowie XIX wieku postępowała ekspansja brytyjska w głąb lądu. W latach 1874–1896 podbili państwo Aszantów i utworzyli tam protektorat (od 1901 kolonia)[7].
W wyniku I wojny światowej w skład kolonii przyłączono zachodnią część Togo. Od schyłku XIX wieku zmienił się charakter gospodarki Złotego Wybrzeża, dominować zaczęły uprawny plantacyjne. Władze kolonialne ustanowiły zasadę rządów pośrednich: w 1935 oficjalnie reaktywowano królestwo Aszantów, a pozostali wodzowie mieli ugruntowaną silną pozycję. Po II wojnie światowej rozpoczął się stopniowy proces przekazywania władzy ludności rdzennej. W 1946 roku Afrykanie uzyskali większość we władzach kolonialnych. W 1949 roku utworzono Ludową Partię Konwentu, której liderem został Kwame Nkrumah. Po ogłoszeniu niepodległości kraju w 1957, partia ta stała się siłą dominującą[7].
W 1960 roku ogłoszono republikę, która przystąpiła do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Prezydentem republiki został Kwame Nkrumah, który wdrożył model jednopartyjny. W polityce zagranicznej zbliżył się do bloku wschodniego, szukając inspiracji zwłaszcza w tzw. socjalizmie chińskim. Rząd prowadził ożywioną politykę na kontynencie a Nkrumah był jednym z inicjatorów powołania Organizacji Jedności Afrykańskiej. Jednocześnie pogłębiała się trudna sytuacja ekonomiczna, a rząd był oskarżony o nadużycia. W 1966 roku ekipa Nkrumaha obalona został przez wojskowy zamach stanu. Junta zawiesiła konstytucję, rozwiązała parlament i zakazała działalności partii politycznych. W latach 1969–1972 przywrócono rządy cywilne i uchwalono nową konstytucję. Rządy cywilne okazały się nieudolne, a w kraju szalał kryzys gospodarczy. W latach 1978 i 1979 miały miejsce kolejne pucze, które przywróciły armię do władzy[7].
W 1979 roku władzę objęła grupa młodych oficerów na czele z Jerrym Johnem Rawlingsem. Puczyści przeprowadzili egzekucje trzech generałów będących w przeszłości szefami państwa. Junta następnie przeprowadziła wybory parlamentarne i prezydenckie oraz zezwoliła na utworzenie rządu cywilnego. W 1981 roku ta sama grupa oficerów przeprowadziła kolejny pucz, w wyniku którego utworzona została Tymczasowa Rada Obrony Narodowej. Wojskowi zawiesili konstytucję, działalność partii i zmniejszyli rolę wodzów plemiennych. W drugiej połowie lat 1980. dzięki pomocy Międzynarodowego Funduszu Walutowego ustabilizowała się sytuacja gospodarcza. Równocześnie rozpoczęta została demokratyzacja systemowa. W 1992 roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Rawlings (dotychczasowy szef Tymczasowej Rady Obrony Narodowej). W 1994 roku na północy kraju miały miejsce zamieszki etniczne. W 1996 roku odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, wygrał je dotychczasowy prezydent i jego partia (Narodowy Kongres Demokratyczna). Wybory w l. 2000 i 2004 wygrała opozycyjna Nowa Partia Patriotyczna i jej kandydat John Kufuor. W latach 2009–2012 prezydentem był John Atta-Mills. W latach 2012–2017 urząd prezydenta sprawował John Dramani Mahama[7]. W wyniku wyborów prezydenckich w grudniu 2016 roku, na prezydenta został wybrany Nana Akufo-Addo.
Gospodarka
edytujPKB Ghany rośnie od 2016 r., osiągając w 2020 r. maksimum 72 mld USD. W 2019 r. Ghana została wymieniona jako najszybciej rozwijająca się gospodarka w Afryce. Po dywersyfikacji i odkryciu ropy naftowej Ghana od kilku lat buduje swój sektor technologiczny, a jej produkty i usługi skoncentrowane na technologii napędzają wzrost gospodarczy. Oczekuje się, że otwarcie pierwszego afrykańskiego laboratorium AI w Ghanie w 2019 r. i ustanowienie swojej siedziby przez Twittera w 2021 roku umocni pozycję kraju jako afrykańskiego centrum technologicznego[8].
Jest najbardziej rozwiniętym krajem Afryki Zachodniej (nie licząc Zielonego Przylądka) i radzi sobie stosunkowo dobrze pod względem wskaźników opieki zdrowotnej, wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego[9]. Bank Światowy w 2018 roku oszacował, że 94,1% ludności miejskiej i 64,3% ludności wiejskiej ma dostęp do energii elektrycznej i prawie 38% mieszkańców miało dostęp do internetu[10].
Rolnictwo
edytujPonad połowa populacji zatrudniona jest w rolnictwie, leśnictwie lub rybołówstwie. Podstawowym filarem gospodarki jest monokultura ziarna kakaowego. Eksport ziarna kakaowego stanowi 35% wartości eksportu, jest czołowym światowym producentem tego surowca. Dla potrzeb miejscowych, uprawia się: owoce cytrusowe, ryż, tytoń, kukurydzę, maniok, trzcinę cukrową, bawełnę, proso, bataty, pochrzyn. Od niedawna rośnie rola przemysłu ciężkiego, głównie związanego z górnictwem. Hoduje się kozy, owce, trzodę chlewną i bydło. Rozwinięte rybołówstwo.
Przemysł
edytujPrzemysł związany z leśnictwem (35% powierzchni Ghany zajmują lasy tropikalne), spożywczy, hutniczy, włókienniczy i wydobywczy. Z surowców mineralnych, można wymienić dosyć bogate złoża złota, boksytów, rud manganu i diamentów. Od 2011 roku wydobywa się ropę naftową, a kraj stał się ósmym co do wielkości producentem tego surowca w Afryce.
Turystyka
edytujW ciągu 25 lat drastycznie wzrosła zależność kraju od turystyki, a roczna liczba turystów wzrosła z 286 tys. w 1995 roku, do ponad 1 miliona przed rokiem 2020, w tym samym czasie przychody z turystyki wzrosły z 30 mln $ do ponad 1 mld $. W 2020 roku wpływy turystyczne spadły z powodu pandemii Covid-19[11]. Raport Światowego Forum Ekonomicznego z 2019 roku wskazuje, że Ghana ma duże możliwości budowania konkurencyjności poprzez swoją historię, kulturę i bogactwo miejsc przyrodniczych, podnosząc profil kraju jako międzynarodowego celu turystycznego. Ministerstwo Turystyki, Sztuki i Kultury (MoTAC) oszacowało, że sektor ten odpowiadał za 4,9% PKB w 2018 r., co czyni go czwartym co do wielkości dostawcą po kakao, złocie i ropie naftowej[12].
Ghana szczyci się rozbudowaną siecią zabytków, atrakcji kulturalnych, parków narodowych i rezerwatów. Głównymi atrakcjami dla turystów z zagranicy są forty i zamki, plaże i parki narodowe. Ghana ma dwa miejsca światowego dziedzictwa UNESCO: forty i zamki w regionie Wolta, oraz tradycyjne budynki Aszante, w regionie Aszanti. W czerwcu 2019 r. Komisja Leśnictwa ogłosiła, że Park Narodowy Mole największy park narodowy w kraju, również ma otrzymać status UNESCO[12].
Plany
edytujNa początku lat 90. XX wieku rząd Ghany, porozumiał się z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym. Nastąpiła radykalna przebudowa gospodarki: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, dewaluacja pieniądza, redukcja wydatków socjalnych, ograniczenie zakresu kontroli cen oraz ograniczenie liczby urzędników w państwowych instytucjach.
Demografia
edytujDane można znaleźć w CIA Factbook[13].
Struktura etniczna
edytujGrupa etniczna[14] | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
---|---|---|---|
Akan (9 grup) | Język akan | 10 008 | 35% |
Ewe | Język ewe | 3 756 | 13,15% |
Abron (Akan) | Język abron | 1 324 | 4,63% |
Dagomba (Gur) | Język dagbani | 1 242 | 4,35% |
Dangme | Język dangme | 1 154 | 4,04% |
Dagaaba (Gur) | Język dagaare | 1 035 | 3,62% |
Konkomba (Gur) | Język konkomba | 940 | 3,29% |
Ga | Język ga | 843 | 2,95% |
Kusasi (Gur) | Język kusasi | 601 | 2,1% |
Frafra (Gur) | Język frafra | 494 | 1,73% |
Mossi (Gur) | Język mossi | 460 | 1,61% |
Joruba | Język joruba | 460 | 1,61% |
Sefwi (Akan) | Język sehwi | 366 | 1,28% |
Mamprusi (Gur) | Język mampruli | 358 | 1,25% |
Gonja | Język gonja | 351 | 1,23% |
Nzema (Akan) | Język nzema | 338 | 1,18% |
Wasa (Akan) | Język wasa | 309 | 1,08% |
Hausa | Język hausa | 275 | 0,96% |
Bissa (Mande) | Język bissa | 243 | 0,85% |
Religia
edytujChrześcijaństwo jest największą religią w kraju, dominującą w jego południowej części. Islam natomiast jest rozpowszechniony głównie w północnej Ghanie. Zgodnie ze spisem powszechnym przeprowadzonym w 2021 roku, osoby wyznań chrześcijańskich stanowią łącznie 71,3% ludności, w tym 49% protestantów i 10% katolików[15]. Wiara ta pojawiła się w Ghanie wraz z europejskimi kolonizatorami w XIV wieku[16].
Kościół katolicki i Kościół Zielonoświątkowy to dwie największe denominacje chrześcijańskie[17]. W 2010 roku 13,1% populacji zadeklarowało przynależność do Kościoła katolickiego[18]. Obok Kościoła Zielonoświątkowego w kraju działa wiele innych pentekostalnych denominacji, np. Zbory Boże[19]. Ghana należy do krajów z najwyższym odsetkiem zielonoświątkowców na świecie, a według spisu w 2021 roku, z 31,6% populacji – zielonoświątkowcy i niekatoliccy charyzmatycy są największą grupą religijną w kraju[20][21]. Ponad milion wiernych mają także protestanckie kościoły prezbiteriańskie i metodystyczne[19]. Znaczący jest Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, który zgłasza 342 tys. członków w prawie 4 tys. zborach[22]. Mieszkańcy należą też do innych wyznań, wśród nich około 150 tys. należy do Świadków Jehowy[23].
Islam jest wyznawany przez 19,9% (17,6% w 2010[18]) społeczeństwa[15]. Po raz pierwszy pojawił się w północnej Ghanie w XV wieku[24]. Relacje pomiędzy dwiema największymi religiami są tutaj pozbawione większych napięć i konfliktów, a oba wyznania współistnieją obok siebie[25].
Według spisu powszechnego z 2021 roku tradycyjne wyznania afrykańskie są praktykowane przez 3,2% populacji. 1,1% społeczeństwa deklaruje brak przynależności religijnej i 4,5% deklaruje inną religie[15]. Powoli zwiększa się rola wyznań takich jak hinduizm, buddyzm (Sōka Gakkai) i taoizm. Pozostają one jednak wciąż na marginalnym poziomie. Można tu również znaleźć wyznawców judaizmu[26].
Kultura
edytujW Ghanie bardzo częste są festyny. Większość o charakterze świąt plemiennych. Należy wymienić święta, festyny takie jak choćby[27]:
- Afasher Aboakyer – polowanie na jelenia celebrowane przez plemię Effutu. Odbywa się co roku w pierwszą sobotę i niedzielę maja w miejscowości Wineba.
- Hogbetsotso – odbywające się każdego roku w listopadzie, upamiętnia tradycję, kulturę i historię ludu Ewe.
- Homowo – tłumacząc dosłownie święta znaczy „wyśmiewanie się z głodu”. Obchodzone przez lud Ga.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ghana. CIA – The World Factbook. [dostęp 2022-05-14]. (ang.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ Zhang Xi: China-Ghana strengthen military ties. english.people.com.cn, 2011-11-24. [dostęp 2013-07-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Ghana. Global Firepower. [dostęp 2014-09-07]. (ang.).
- ↑ International Peacekeeping. Ghana Armed Forces. [dostęp 2013-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-04)]. (ang.).
- ↑ Ghana – lication and size. photius.com. [dostęp 2019-02-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Ghana. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-09-01] .
- ↑ Five African countries for investors to watch in 2022 [online], Investment Monitor, 20 grudnia 2021 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
- ↑ Uzonna Anele , Top 20 Most Developed Countries in Africa, 2022 [online], TalkAfricana, 10 czerwca 2022 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
- ↑ BTI 2022 Ghana Country Report [online], BTI 2022 [dostęp 2022-10-07] (ang.).
- ↑ Development and importance of tourism for Ghana [online], Worlddata.info [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ a b Ghana seeks to transform its tourism offering to attract investment and increase visitor numbers [online], Oxford Business Group, 20 lutego 2020 [dostęp 2022-10-04] (ang.).
- ↑ CIA Factbook
- ↑ Ghana – People Groups [online], Joshua Project, 2017 [dostęp 2017-10-23] (ang.).
- ↑ a b c Table 5.7: Population by religious affiliation, sex and region, [w:] 2021 Population and Housing Census, str. 58 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ Ghana Religion – OverLandingAfrica [online], overlandingafrica.com [zarchiwizowane z adresu 2013-01-28] .. overlandingafrica.com. Retrieved 24 February 2010.
- ↑ P.K. Aseyoro , The Contribution of the Church of Pentecost (CoP) to the Growth of Christianity in the Upper-East Region, [w:] University of Ghana [online], lipiec 2019 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ a b 2010 Population and Housing Census [online], statsghana.gov.gh [zarchiwizowane z adresu 2013-09-25] ..
- ↑ a b Jason Mandryk , Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation, str. 365, InterVarsity Press, 15 października 2010, ISBN 978-0-8308-9599-1 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ Vinson Synan , Spirit-Empowered Christianity in the 21st Century: Insights, Analysis, and Future Trends from World-Renowned Scholars, str. 64, Charisma Media, 1 lutego 2011, ISBN 978-1-61638-403-6 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ Ghana: religious affiliation 2010-2021 [online], Statista [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ Adventist Church President Prays With Ghana’s President | Adventist Review [online], adventistreview.org, 7 lutego 2020 [dostęp 2022-05-14] (ang.).
- ↑ Ghana – Ilu tam jest Świadków Jehowy [online], jw.org [dostęp 2022-11-25] .
- ↑ International Religious Freedom Report 2007 [online], U.S. Department of State [dostęp 2013-07-30] (ang.).
- ↑ Nordås Ragnhild , State Building in Cote d’Ivoire and Ghana, [w:] 49th International Studies Association Convention, San Francisco, CA. 26–29 marca, 2008 [online], Human Security Gateway [dostęp 2013-07-30] .
- ↑ Ghana – International Religious Freedom Report 2009. state.gov. 26 October 2009. Retrieved 11 January 2010.
- ↑ Jarosław Tondos , Republika kakaowa [online], 2013 [dostęp 2013-05-07] .