Zamach stanu

Zamach stanu (przewrót, pucz; niem. Putsch, hiszp. golpe de estado, fr. coup d’État) – niezgodne z porządkiem konstytucyjnym, często z użyciem siły (zbrojny zamach stanu), przejęcie władzy politycznej w państwie przez jednostkę lub grupę osób. Jest pogwałceniem normalnego toku życia politycznego i porządku instytucjonalnego.

Zamach stanu
KK z 1997
Ciężar gatunkowy	zbrodnia
Przepis	art. 128 § 1 k.k.
Kara	pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3
Strona podmiotowa	umyślna w zamiarze bezpośrednim
Odpowiedzialność od 15. roku życia	nie
Typ kwalifikowany	nie
Typ uprzywilejowany	nie
Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Charakterystyka

Zamachy stanu są w większości organizowane przez wysokich rangą wojskowych, w wyniku czego siły zbrojne stają się głównym aktorem wydarzeń. We współczesnych państwach nie można skutecznie przeprowadzić zamachu stanu bez udziału lub przynajmniej życzliwej neutralności wojska.

Uczestnicy zamachu stanu zmierzają przede wszystkim do opanowania środków łączności, radia, telewizji, węzłów komunikacyjnych oraz siedzib organów władzy. Szybkość działania i zaskoczenie w wielu przypadkach decydują o powodzeniu zamachu stanu.

Zamachowi stanu mogą towarzyszyć wystąpienia społeczne.

Zamach stanu a rewolucja

Od rewolucji różni się tym, że:

• przeprowadzają go osoby, które już w pewien sposób należały do istniejącej elity władzy, podczas gdy rewolucja jest organizowana przez ludzi spoza układu władzy;
• nie zmierza do urzeczywistnienia nowego ustroju politycznego, ma na celu jedynie usunięcie ludzi sprawujących rządy.

Obecni szefowie państw i rządów, którzy zdobyli władzę w wyniku zamachu stanu

Kraj	Urząd	Osoba	Data
Gwinea Równikowa	Prezydent	Teodoro Obiang Nguema Mbasogo	3 sierpnia 1979
Uganda	Prezydent	Yoweri Museveni	29 stycznia 1986
Czad	Prezydent	Idriss Déby	2 grudnia 1990
Kongo	Prezydent	Denis Sassou-Nguesso	25 października 1997
Fidżi	Premier	Frank Bainimarama	5 grudnia 2006
Tajlandia	Premier	Prayuth Chan-ocha	22 maja 2014
Zimbabwe	Prezydent	Emmerson Mnangagwa	24 listopada 2017
Sudan	Przewodniczący Rady Suwerennej	Abd al-Fattah Abd er-Rahman Burhan	12 kwietnia 2019
Mjanma	Przywódca Mjanmy	Min Aung Hlaing	1 lutego 2021

Zamach stanu w polskim Kodeksie karnym

Problematykę zamachu stanu regulują art. 128 § 1 i 2 Kodeksu karnego. W art. 128 § 3 k.k. opisano przestępstwo pokrewne zamachowi stanu, mianowicie wywieranie wpływu przemocą lub groźbą bezprawną na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 128.
§ 1. Kto, w celu usunięcia przemocą konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podejmuje działalność zmierzającą bezpośrednio do urzeczywistnienia tego celu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 2. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Kto przemocą lub groźbą bezprawną wywiera wpływ na czynności urzędowe konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Bibliografia

• Słownik polityki, pod redakcją Marka Bankowicza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.