Mozambik

państwo w Afryce

Mozambik (port. Moçambique), Republika Mozambiku (port. República de Moçambique) – państwo położone w południowo-wschodniej Afryce. Graniczy z Południową Afryką, Eswatini, Zimbabwe, Zambią, Malawi i Tanzanią.

Republika Mozambiku
República de Moçambique
Godło Flaga
Godło Flaga
Hymn: Patria Amada
(Kochana Ojczyzno)

Ustrój polityczny

republika

Stolica

Maputo

Data powstania

25 czerwca 1975

Prezydent

Filipe Nyusi

Premier

Adriano Maleiane

Powierzchnia

799 380 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


26 573 706[1]

• gęstość

33 os./km²

Kod ISO 3166

MZ

Waluta

metical (MZM)

Telefoniczny nr kierunkowy

+258

Domena internetowa

.mz

Kod samochodowy

MOZ

Kod samolotowy

C9

Strefa czasowa

UTC +2

Narody i grupy etniczne

Bantu

Język urzędowy

portugalski

Religia dominująca

chrześcijaństwo

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


19,91 mld[2] USD
587[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


52,75 mld[2] dolarów międzynar.
1 556[2] dolarów międzynar.

Mapa opisywanego kraju
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Kolonia portugalska w latach 14981975[3].

Ustrój polityczny

edytuj

Władzą ustawodawczą jest jednoizbowy parlament o 250 miejscach – Zgromadzenie Republiki. Urząd prezydenta obecnie sprawuje Filipe Nyusi z partii Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Zarówno wybory prezydenckie, jak i parlamentarne odbywają się co 5 lat.

W wyborach generalnych, które odbyły się 15 października 2014 zwyciężyła partia FRELIMO uzyskując 55,93% głosów i 144 miejsca w parlamencie[4].

  • święto narodowe: Dzień Niepodległości – 25 czerwca.
  • ustanowienie konstytucji: 30 listopada 1990.

Podział administracyjny

edytuj
 

Pod względem administracyjnym Mozambik dzieli się na 11 prowincji:

  1. Cabo Delgado
  2. Gaza
  3. Inhambane
  4. Manica
  5. Maputo (stołeczna)
  6. Maputo
  7. Nampula
  8. Niasa
  9. Sofala
  10. Tete
  11. Zambezia

Historia

edytuj
Osobny artykuł: Historia Mozambiku.

Tereny współczesnego Mozambiku zasiedlili około I tysiąclecia p.n.e. Buszmeni. Od V wieku n.e. rozpoczęła się fala napływu ludów Bantu, która zepchnęła Buszmenów na południe. Od wieku VIII na wybrzeżu utworzone zostały faktorie arabskie, perskie i indyjskie. Niektóre z takich ośrodków, rozwinęły się w duże miasta portowe. Mieszkańcy wybrzeża przeważnie wyznawali islam i należeli do kultury Suahili. Od XV wieku zachodnia część współczesnego Mozambiku została włączona do imperium Monomotapa ze współczesnego Zimbabwe[5]. Od końca XV wieku rozpoczęła się eksploracja portugalska. W 1609 roku Mozambik stał się kolonią portugalską, kolonialiści nie zdołali jednak podbić wnętrza kraju aż do końca XIX wieku. Od początków XX wieku miało miejsce systematyczne ograniczanie praw tubylców i ich marginalizacja na rzecz Portugalczyków. W 1930 roku Akt kolonialny przekształcił Mozambik w posiadłość zarządzaną przez metropolię, a w 1951 roku w prowincję zamorską[5].

Od połowy lat 50. zwiększyło się osadnictwo białych Portugalczyków. Na gruncie sprzeciwu wobec tego zaczął kształtować się ruch wyzwoleńczy. W 1962 roku utworzony został Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). Rok później z tejże organizacji wyłamał się Afrykański Zjednoczony Front Ludowy, który w 1965 roku powołał Rewolucyjny Komitet Mozambiku. Niemniej jednak przewaga w ruchu niepodległościowym należała do FRELIMO które w 1964 roku rozpoczęło antyportugalską wojnę partyzancką[5]. Rebelia wsparta została przez Tanzanię, Algierię, Zjednoczoną Republikę Arabską, Zambię i kraje socjalistyczne. Krwawe tłumienia powstania przyczyniły się do masowej emigracji Mozambijczyków do państw ościennych, głównie Tanzanii i Zambii[5]. Do 1974 roku FRELIMO przejęło kontrolę nad 1/3 kraju, a na wyzwolonych obszarach tworzyło lokalną administrację. Po rewolucji goździków w Portugalii, rząd rewolucyjny zapowiedział przyznanie Mozambikowi niepodległości[5].

W 1975 roku Mozambik stał się niepodległą republiką. W tym samym roku armia portugalska i siły FRELIMO stłumiły powstanie portugalskich osadników, którzy niechętnie przyjęli deklarację niepodległości. W następstwie nieudanej rebelii większość osadników opuściła kraj[5]. Pierwszym prezydentem i szefem rządu został Samora Machel. Rozpoczął on budowę socjalistycznego ustroju państwa[5]. Na gruncie budowy socjalizmu doszło do upaństwowienia ziemi, systemu edukacji i opieki zdrowotnej, zrównano też prawa kobiet i mężczyzn. Rząd popierał ruch narodowowyzwoleńczy z sąsiedniej Rodezji, wsparciem prezydenta cieszył się Afrykański Narodowy Związek Zimbabwe Roberta Mugabe, a także Afrykański Kongres Narodowy zwalczający apartheid[6]. Reformy utrzymane w lewicowym stylu nie spodobały się części dotychczasowych członków Frontu. Wsparci przez rząd Rodezji dysydenci utworzyli w 1976 roku Narodowy Ruch Oporu Mozambiku (RENAMO) który rozpoczął antyrządową kampanię partyzancką[7][8]. Wybuch walk jedynie zradykalizował FRELIMO które w 1977 roku oficjalnie przyjęło doktrynę marksistowską i politycznie zbliżyło się do bloku wschodniego[9].

Siły partyzanckie w walce z rządem stosowały początkowo sabotaż gospodarczy i ataki na infrastrukturę, z czasem rozpoczęły ataki na miasta i wsie. Metodą zastraszenia społeczeństwa stosowaną przez RENAMO stały się masakry cywilów które stały się powszechne[8]. W 1984 roku Mozambik zrezygnował z popierania ruchów wyzwoleńczych w państwach ościennych na gruncie ugody Nkomati z rządem Republiki Południowej Afryki, która zobowiązała się w zamian wycofać swoje poparcie wobec RENAMO[6].

Do końca lat 80. działania RENAMO doprowadziły do co najmniej 100 tysięcy ofiar w ludziach i ucieczki z kraju miliona uchodźców[8]. Po transformacji ustrojowej Mozambiku w system wielopartyjny o wolnorynkowej gospodarce, RENAMO rozpoczęło z rządem rozmowy pokojowe. Porozumienie pokojowe podpisano w Rzymie pod egidą ONZ w 1992. Na jego mocy RENAMO przekształciło się w partię polityczną z Alfonsem Dhlakamą na czele. W 1994 lider partii wziął udział w pierwszych wolnych wyborach prezydenckich w Mozambiku. Przegrał jednak z kandydatem FRELIMO, Joaquimem Chissano (53,3% głosów), zdobywając 33,7% głosów poparcia. Od tego czasu FRELIMO sprawowała władzę na gruncie wielopartyjnym[10][10].

21 października 2013 RENAMO wypowiedziało układ pokojowy z 1992 po tym, jak według RENAMO siły rządowe ostrzelały i zajęły bazę Sathunjira w regionie Gorongosa w prowincji Sofala, ok. 600 km na północ od stołecznego Maputo. W bazie przebywał lider ugrupowania Afonso Dhakama, lecz zdołał uciec spod ostrzału. Już wcześniej, bo w kwietniu i czerwcu 2013 dochodziło do starć między armią a RENAMO, a w atakach bojówki zginęło 11 żołnierzy i policjantów oraz sześciu cywilów[11]. Układ pokojowy wznowiono w 2014 roku[8].

W marcu 2019 roku południowo-wschodnią Afrykę, w tym Mozambik, nawiedził tropikalny cyklon Idai. Było to jedno z najtragiczniejszych w skutkach (spośród odnotowanych) tego typu zjawisk atmosferycznych w Afryce i całej półkuli południowej. Długotrwała nawałnica spowodowała katastrofalne zniszczenia przede wszystkim w Mozambiku, gdzie zginęło ok. 600 osób, ale też w Zimbabwe i Malawi (w całym dotkniętym przez cyklon regionie było ponad 1000 ofiar śmiertelnych oraz tysiące osób zaginionych)[12]. Na południowej półkuli żywioł zajmował (stan na marzec 2019 r.) 3. miejsce (wśród odnotowanych) w klasyfikacji najbardziej śmiertelnych cyklonów tropikalnych[13].

Geografia

edytuj
 
Tradycyjna łódź rybacka u wybrzeża północnego Mozambiku
 
Gorongosa National Park

Całkowita długość granic państwowych wynosi 4571 km, z tego z:

Długość linii brzegowej wynosi 2470 km

Najwyższy szczyt to Binga – 2436 m n.p.m.

Ważniejsze rzeki Mozambiku:

Główne produkty eksportowe:

Zasoby naturalne:

Miasta Mozambiku

edytuj
Osobny artykuł: miasta w Mozambiku.

Poniższa lista przedstawia największe miasta Mozambiku[14]:


 
Maputo
 
Beira

Lp. Miasto Prowincja Liczba mieszkańców (2017)

 
Tete
 
Quelimane

1 Maputo Maputo 1 446 000
2 Matola Maputo 543 907
3 Beira Sofala 530 604
4 Nampula Nampula 388 526
5 Chimoio Manica 256 936
6 Quelimane Zambézia 188 964
7 Tete Tete 129 316
8 Xai-Xai Gaza 128 805
9 Maxixe Inhambane 119 868
10 Inhambane Inhambane 115 776
11 Pemba Cabo Delgado 110 643
12 Lichinga Niasa 109 839

Demografia

edytuj
2017
Liczba ludności 26 573 706
Ludność według wieku
0 – 14 lat 44,72%
15 – 64 lat 52,38%
ponad 64 lata 2,9%
Przyrost naturalny 2,5%
Współczynnik urodzeń 38,1 urodzeń/1 000 ludności
Współczynnik zgonów 11,6 zgonów/1 000 ludności
Współczynnik migracji -1,9 migrantów/1 000 ludności
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,02 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,01 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat 0,92 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,85 mężczyzn/kobiet
Mediana wieku
W całej populacji 17,1 lat
Mężczyzn 16,5 lat
Kobiet 17,7 lat
Umieralność noworodków
W całej populacji 67,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci męskiej 70 zgonów/1 000 żywych urodzeń
płci żeńskiej 65,9 zgonów/1 000 żywych urodzeń
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 53,3 lat
Mężczyzn 52,6 lat
Kobiet 54,1 lat
Rozrodczość 5,08 urodzonych dzieci/kobietę
Urbanizacja 32,8%

Epidemia AIDS ma wpływ na nadumieralność, obniżenie średniego czasu przeżycia, zwiększenie śmiertelności niemowląt, przyrost naturalny, a także zmiany ilościowe w poszczególnych grupach wiekowych. HIV/AIDS – ludzie żyjący z HIV/AIDS: 1,1 mln (2001 szac.) HIV/AIDS – zgony: 60 000 (2001 szac.)

Alfabetyzm (% ludności >15 roku życia, która potrafi pisać i czytać):

  • całość ludności: 47,8% (2003), 40,1% (1995)
  • mężczyźni: 63,5% (2003), 57,7% (1995)
  • kobiety: 32,7% (2003), 23,3% (1995)
 
Kobieta z tradycyjną maską ludu Makua.
Struktura etniczna[15]
Grupa etniczna Język Liczebność w tys. Procent ludności
Makua Język makua 8186 26,81%
Tsonga Język tsonga 4200 13,76%
Lomwe Język lomwe 2508 8,22%
Portugalczycy Język portugalski 2387 7,82%
Sena Język sena 2100 6,88%
Chewa Język cziczewa 1338 4,38%
Chopi Język chopi 1148 3,76%
Tswa Język tswa 1050 3,44%
Chwabo Język chuwabu 1003 3,29%
Szona Język shona 800 2,62%
Hindusi Język hindi 45 0,15%
Koreańczycy Język koreański 45 0,15%
Gudźaratowie Język gudźarati 44 0,14%
Chińczycy Język chiński 26 0,09%

Religia:

Osobny artykuł: Religia w Mozambiku.

Struktura religijna kraju według Spisu Powszechnego w 2017 roku[16]:

Gospodarka

edytuj

Transport

edytuj

Standardowa kolej w Mozambiku jest o rozstawie przylądkowym szyn (1067 mm) i obejmuje 2983 km linii (2008 rok)[17]. Właścicielem jest spółka Portos e Caminhos de Ferro de Moçambique (CFM), lecz operatorami są inne dzierżawiące je przedsiębiorstwa. Ponadto w kraju znajduje się 140 km linii wąskotorowych o rozstawie 762 mm[17]. Linie główne stanowiły trzy odrębne niepołączone ze sobą systemy: północny CFM Norte, centralny CFM Centre (najstarszy, uruchomiony w 1899 roku) i południowy CFM Sul, powstałe oryginalnie w celu eksploatacji i wywozu bogactw kolonii[17].

Siły zbrojne

edytuj

Mozambik dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[18]. Uzbrojenie sił lądowych Mozambiku składało się w 2014 roku m.in. z 96 czołgów, 335 opancerzonych pojazdów bojowych, 102 zestawów artylerii holowanej oraz 12 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, a marynarka wojenna dysponowała 8 okrętami obrony przybrzeża[18]. Mozambickie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. dwóch samolotów transportowych, czterech śmigłowców oraz dwóch śmigłowców szturmowych[18].

Wojska mozambickie w 2014 roku liczyły 11,2 tys. żołnierzy zawodowych (brak rezerwistów). Według rankingu Global Firepower (2014) mozambickie siły zbrojne stanowią 104. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 86 mln dolarów (USD)[18].

Zobacz też

edytuj
  • Afric Simone – wokalista, autor takich piosenek jak Ramaya czy Hafanana
  • Eusébio da Silva Ferreira – portugalski piłkarz urodzony w stolicy Mozambiku, środkowy napastnik, nazywany „Czarną Panterą” lub „Czarną Perłą z Mozambiku”

Przypisy

edytuj
  1. The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-31] (ang.).
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Mozambik i Portugalczycy [online], Onet Podróże, 10 kwietnia 2007 [dostęp 2024-04-18] (pol.).
  4. Mozambique News Agency AIM Reports. poptel.org.uk, 31 października 2014. [dostęp 2015-01-15]. (ang.).
  5. a b c d e f g Mozambik. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-06-14].
  6. a b Samora Machel, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  7. Frelimo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  8. a b c d Renamo, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  9. Front Wyzwolenia Mozambiku, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-06-14].
  10. a b Elections in Mozambique. African Elections Database. [dostęp 2009-10-28]. (ang.).
  11. Mozambik: opozycja wypowiada porozumienie pokojowe. wp.pl, 21 października 2013. [dostęp 2013-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (pol.).
  12. Alan Yuhas: Cyclone Idai May Be ‘One of the Worst’ Disasters in the Southern Hemisphere. nytimes.com, 2019-03-19. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-21)]. (ang.).
  13. Jeff Masters: Africa’s Hurricane Katrina: Tropical Cyclone Idai Causes an Extreme Catastrophe. Weather Underground, 2019-03-20. [dostęp 2019-03-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)]. (ang.).
  14. Mozambique Cities Database. Simplemaps.com, 2017. [dostęp 2018-07-29]. (ang.).
  15. Country: Mozambique – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-26]. (ang.).
  16. Censo 2017 Brochura dos Resultados Definitivos do IV RGPH – Nacional.pdf – Instituto Nacional de Estatistica [online], www.ine.gov.mz [dostęp 2020-05-11] (port.), str. 49.
  17. a b c T. Gałka: Parowozy w Mozambiku, „Świat Kolei” 4/2008, s. 11.
  18. a b c d Mozambique. Global Firepower. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj