Język lule
Język lule (sámegiella lub julevsámegiella)[1] – język saamski, którym posługuje się ludność w północnych częściach Szwecji i Norwegii[2]. Wśród języków saamskich plasuje się na drugim miejscu pod względem liczby użytkowników, po północnosaamskim[1].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
700 (2022) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Organ regulujący | ?↗ | ||
| UNESCO | 4 poważnie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-2 | smj | ||
| ISO 639-3 | smj | ||
| IETF | smj | ||
| Glottolog | lule1254 | ||
| Ethnologue | smj | ||
| SIL | SMJ | ||
| Występowanie | |||
 Zasięg języka lule zaznaczono cyfrą 4 | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Jest bardzo blisko spokrewniony z językiem północnosaamskim. Można uznać, że tworzy z nim kontinuum dialektalne[1].
Według danych z 1992 r. posługuje się nim 2000 osób (w Szwecji – ok. 1500 osób, w Norwegii – ok. 500)[2]. Według nowszych szacunków (2022) ma ok. 700 użytkowników[1].
Jest zdecydowanie zagrożony wymarciem. Przeważnie nie jest przyswajany przez dzieci, ale zaobserwowano, że w pewnym stopniu wzmacnia się jego użycie[3].
Wśród osób dorosłych powszechna jest dwujęzyczność (znane są języki norweski i szwedzki). We wschodnich częściach terytorium dużą rolę odgrywał niegdyś język fiński (meänkieli)[1].
Pomimo niewielkiej liczby użytkowników język lule jest wykorzystywany w szkolnictwie wyższym, w nowoczesnych środkach masowego przekazu, a także w innych sferach życia (aczkolwiek w ograniczonym zakresie)[1].
Zasięg edytuj
Większość użytkowników języka lule zamieszkuje Laponię, w szczególności szwedzkie gminy Gällivare i Jokkmokk, oraz norweskie gminy Tysfjord i Hamarøy[2].
Alfabet edytuj
Język lule zapisywany jest odmianą alfabetu łacińskiego. Obecny standard zapisu języka ustanowiono w 1983[4].
| A a | Á á | B b | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ŋ ŋ | O o |
| P p | R r | S s | T t | U u | V v | Å å | Ä ä |
Piśmiennictwo edytuj
Za pioniera w kodyfikacji pisanej formy języka lule uważany jest Lars Levi Laestadius, który tworzył w nim literaturę religijną – kazania i historie biblijne. Jego pierwszym dziełem w tym języku była Hålaitattem Ristagasa ja Satte almatja kaskan (pol. Rozmowa chrześcijanina z niewierzącym) opublikowana w 1839[5].
Pomimo zainteresowania tym językiem, Laestedius nie opracował jego gramatyki czy słownika. Jako pierwszy zajął się tym Karl Bernhard Wiklund, który w 1890 opublikował słownik lule-niemiecki (Lule-lappisches Wörterbuch), a w 1891 – opis morfologiczny i fonetyczny (Laut- und Formenlehre der Lule-lappischen Dialekten) języka[6].
Pierwszym Saamem, który opublikował książkę w języku lule, był Anta Pirak. Jego utwór, Jåhttesáme viessom, opublikowany w 1937, opowiada o życiu hodowców reniferów[7].
Sytuacja prawna edytuj
W Szwecji języki saamskie, wśród nich lule, uzyskały w 2000 oficjalny status języków mniejszości narodowych[8].
W norweskiej gminie Tysfjord lule jest od 2006, obok norweskiego, językiem urzędowym[9].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Ylikoski 2022 ↓, s. 130.
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saami, Lule, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Salminen 2007 ↓, s. 257.
- ↑ Mikael Svonni: Samiske sprog. [w:] Nordens sprog med rødder og fødder [on-line]. [dostęp 2011-08-28]. (duń. • norw. • szw. • far. • isl.).
- ↑ Roald E. Kristiansen: Lars Levi Læstadius. Kainun institutti – Kvensk institutt, 2008. [dostęp 2011-08-28]. (norw.).
- ↑ Lars-Gunnar Larsson. Prästen och ordet. Ur den samiska lexikografins historia. „LexicoNordica”, s. 108, 1997. Oslo: Nordisk forening for leksikografi i samarbeid med Nordisk språkråd. ISSN 0805-2735. [dostęp 2011-08-28]. (szw.).
- ↑ Sunna Kuoljok: Anta Pirak. Samisk informationscentrum, 2010-09-13. [dostęp 2011-08-28]. (szw.).
- ↑ Samiska. Språkrådet, 2011-02-03. [dostęp 2011-08-28]. (szw.).
- ↑ Ville, vakre Tysfjord. Tysfjord kommune, 2007-12-03. [dostęp 2011-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-26)]. (norw.).
Bibliografia edytuj
- Tapani Salminen, Europe and North Asia, [w:] Christopher Moseley (red.), Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 211–282, DOI: 10.4324/9780203645659, ISBN 978-0-7007-1197-0, ISBN 978-0-203-64565-9, OCLC 47983733 (ang.).
- Jussi Ylikoski, Lule Saami, [w:] Marianne Bakró-Nagy, Johanna Laakso, Elena Skribnik (red.), The Oxford Guide to the Uralic Languages, Oxford, UK: Oxford University Press, 2022 (Oxford Guides to the World’s Languages), s. 130–146, DOI: 10.1093/oso/9780198767664.003.0009, ISBN 978-0-19-876766-4, OCLC 1310268462 (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Internetowy słownik lule-szwedzki i szwedzko-lule (szw. • płn.-lap.)
- Sámásta: internetowy kurs języka lule dla początkujących (szw.)
- Narzędzia do analizy gramatycznej języka lule (ang.)
- Saami, Lule, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2011-08-28] (ang.).
- Lule Saami. Endangered Languages Project. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).