Stary Zamek w Żywcu
Stary Zamek w Żywcu – zabytkowy budynek znajdujący się w historycznym centrum miasta Żywca, wzniesiony ok. XV wieku, od 2005 siedziba Muzeum Miejskiego w Żywcu.
 nr rej. :- A/1354/24 z 21.02.2024 (woj. śląskie)[1] - A-488/86 z 26.02.1987 (dawne woj. bielskie)[2] | |
 Stary Zamek w Żywcu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Zamkowa 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Kondygnacje |
3 |
| Ukończenie budowy |
ok. XV wieku |
| Zniszczono |
ok. 1460, 1477, ok. 1624, 1870 |
| Kolejni właściciele |
Skrzyńscy herbu Łabędź |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Żywca  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu żywieckiego  | |
 49°41′16,96″N 19°11′59,55″E/49,688044 19,199875
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujKwestia powstania i pierwsze założenie zamkowe
edytujJako twórców pierwszych umocnień w rejonie Starego Zamku wskazuje się niekiedy książąt oświęcimskich lub Mikołaja Strzałę herbu Kotwicz[3]. Najstarsze zbadane założenie zamkowe, znajdujące się w północnej części kompleksu, pochodzi najprawdopodobniej z XV wieku[4]. Pierwsi badacze, np. Jerzy Szablowski, przypuszczali, że powstanie Starego Zamku było konsekwencją opisywanego przez Długosza zburzenia fortecy Komorowskich na Grojcu na rozkaz Kazimierza Jagiellończyka w 1477[4]. Późniejsze badania archeologiczne, w wyniku których odkryto starsze fragmenty budowli, pozwoliły wysunąć przypuszczenie, że Stary Zamek powstał jeszcze przed tą datą, i wzmianka długoszowa prawdopodobnie odnosiła się właśnie do niego[4]. Z Kroniki Długosza pochodzi także wcześniejsza wzmianka, tycząca się ok. 1460 roku, w której wymieniono bliżej niesprecyzowany zamek w Żywcu należący do Skrzyńskich, który został zdobyty przez wojska królewskie[5][4]; w nowszych opracowaniach (1997) skłoniono się ku jednoznacznemu wiązaniu wszystkich długoszowych opisów ze Starym Zamkiem[5]. Zgodnie z opisem archeolożki Marii Bicz-Suknarowskiej na najstarsze odkryte przez nią założenie, tzw. fortalicjum Skrzyńskich, składały się dwukondygnacyjna murowana wieża mieszkalna wraz z grupą innych budynków, otoczonych fortyfikacją drewniano-ziemną z płytką fosą[5].
W 1465 Jan i Włodek Skrzyńscy sprzedali królowi Kazimierzowi zamki w Żywcu i Barwałdzie[4]. W 1467 król przekazał Żywiecczyznę Piotrowi Komorowskiemu, we wczesnych latach 70. przedstawiciele rodu Komorowskich obrali zamek jako swoją główną siedzibę[5]; wówczas miała miejsce pierwsza poważna rozbudowa fortecy (tzw. pierwszy zamek Komorowskich[5]), zaś w 1477, kiedy wierność rodu wobec Korony Polskiej była niepewna, miało miejsce wspomniane (drugie) zdobycie Żywca przez wojska królewskie i zrównanie zamku z ziemią[4][5];
XVI-XXI w.
edytujBudowa (zdaniem Szablowskiego) bądź, według nowszych ustaleń, odbudowa zamku, nastąpiła po 1477, najpewniej w latach 1485-1500[4]. Wzniesiono m.in. dwie nowe północne baszty w miejsce wcześniej zburzonych, oraz wzmocniono baszty południowe[5]. Założenie miało wówczas charakter zarówno obronny, jak i reprezentacyjny, o wyraźnych cechach renesansowych[5]. Ten okres historii budowli Bicz-Suknarowska określa jako tzw. drugi zamek Komorowskich[5].
Dalszą rozbudowę (tzw. trzeci zamek Komorowskich[5]) przedsięwziął około 1569 Jan Spytek Komorowski i była ona kontynuowana przez następne dekady[4][6]. Wytyczono wtedy m.in. arkadowy renesansowy dziedziniec. Zamek miał wówczas trzyskrzydłowy układ[4]. Posiadał attykę i dekoracje sgraffitowe; miał najpewniej dwie kondygnacje[4]. Uwydatniono jego funkcję pałacowo-reprezentacyjną, m.in. likwidując basztę południowo-wschodnią[5]. Jego forma powstawała najpewniej w inspiracji rozwiązaniami Zamku Wawelskiego[5].
W 1608 w Starym Zamku gościł książę cieszyński Adam Wacław[4]. Później, przed 1624, budynek został spustoszony przez najazd rodu Rylskich, skonfliktowanych wówczas z Komorowskimi[4].
W 1624 zamek wraz z całym państwem żywieckim przejęła królowa Konstancja. W pierwszej połowie XVII w. przeprowadzono renowację zrujnowanej przez najazd Rylskich budowli, a także m.in. dobudowano trzecią kondygnację[4]. W 1655 właścicielem został Jan Kazimierz[4]. Rok później twierdzę zdobyli Szwedzi[4]. Została poddana, w związku z czym nie zanotowano wówczas większych zniszczeń[5]. W 1664 sporządzono szczegółowy inwentarz budynku[5]. W 1666 lub 1669 na zamku przebywał Jan Kazimierz[4][5].
Od 1671 do 1675 dobra żywieckie wraz z zamkiem znajdowały się w posiadaniu Wawrzyńca Wodzickiego, a w 1678 zostały wykupione przez rodzinę Wielopolskich[4].Z początkiem XVIII wieku Wielopolscy znacznie rozbudowali kompleks zamkowy, m.in. dobudowując stajnie, zakładając park włoski, herbarium, stawiając wagę do soli, murując piwnice czy instalując fontannę[3][4]. Wzniesiono nowe skrzydło zamku wraz z dwoma ryzalitami[4]. Skorygowano układ i bryłę założenia, poszerzając dziedziniec, przebudowując arkady, wyburzając attykę i zmieniając dachy pogrążone na siodłowe[4]. Przebudowa Wielopolskich jest poświadczona bardzo szczegółowo w zapiskach Dziejopisu Żywieckiego pióra Andrzeja Komonieckiego[4].
W 1808 zamek dostał się na własność Alberta Sasko-Cieszyńskiego, a w 1838 został wykupiony przez Habsburgów, którzy w tym okresie stopniowo nabywali ziemie państwa żywieckiego[5][4]. Habsburgowie byli właścicielami Starego Zamku do wybuchu II wojny światowej[3]. Przedsięwzięte przez nich remonty z pierwszej połowy XIX w. miały charakter zachowawczy z uwagi na znaczny stan zaniedbania zamku, na który zwrócono uwagę m.in. w inwentarzu sporządzonym w 1790[5]. W 1870 miał miejsce pożar zamku[4]. Architektem remontu, który nastąpił po tym pożarze, był Karol Pietschka; przebudował on założenie w stylistyce historyzmu[5][4]. Wówczas w zamku mieściły się urzędy i lokale urzędników[7].
W latach 30. XX wieku renesansowy okres historii zamku był obiektem badań prowadzonych przez Jerzego Szablowskiego[4]. Podczas okupacji w obiekcie urzędowali Niemcy[7]. Po wojnie zamek przeszedł na własność miasta; ulokowano w nim m.in. archiwum, Dom Kultury i bibliotekę miejską[7]. W latach 60. prowadzone były prace konserwatorskie i badania archeologiczno-architektoniczne obiektu[4] (prowadzili je Andrzej Swaryczewski i Teofil Dębowski[5]). Dalsze badania archeologiczne, prowadzone przez Marię Bicz-Suknarowską, miały miejsce w latach 1976-1978 i 1985-1987[5].
W latach 90. Muzeum Miejskie w Żywcu, wówczas pod nazwą Muzeum Ziemi Żywieckiej, koordynowało remont Starego Zamku i zaadaptowało obiekt do celów wystawienniczych[8]. Od 2005 r. Stary Zamek jest siedzibą Muzeum[8]. W ramach wystaw stałych tego muzeum, oglądać można m.in. ekspozycję etnograficzną, stanowiącą uzupełnienie Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego. W 2008/2009 przeprowadzono badania archeologiczne, w trakcie których odkryto fundamenty jednej z wyburzonych wież[3]. W 2014 roku część starej monarchii rodu Habsburgów, zamieszkująca w przeszłości Żywiecczyznę, zrzekła się roszczeń reprywatyzacyjnych do Starego i Nowego Zamku oraz Parku Habsburgów[9].
Galeria
edytuj-
Zamek przed remontem -
Zamek przed remontem w 2003 roku -
Zamek od strony południowej -
Arkadowy dziedziniec zamku -
Tablica upamiętniająca pobyt na zamku króla Jana Kazimierza w 1669 roku
.jpg)
.JPG)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-16]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025.
- ↑ a b c d Muzeum Miejskie w Żywcu, Stary Zamek w Żywcu. Jakie tajemnice kryją mury zamczyska? [FILM] [online], zywiecinfo.pl [dostęp 2023-03-05] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Andrzej Swaryczewski, Wyniki badań architektonicznych Starego Zamku w Żywcu przeprowadzonych w 1968 roku, „Karta Groni” (11), 1981, s. 107-131, ISSN 0137-4125.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Maria Bicz-Suknarowska, Historia zamku żywieckiego, „Karta Groni” (19), 1997, s. 15-36, ISSN 0137-4125.
- ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, s. 265.
- ↑ a b c Historia Starego Zamku [online], Muzeum Miejskie w Żywcu [dostęp 2023-03-05] (pol.).
- ↑ a b Historia muzeum [online], Muzeum Miejskie w Żywcu [dostęp 2023-03-05] (pol.).
- ↑ Habsburgowie zrzekli się roszczeń do Starego Zamku i Parku Habsburgów w Żywcu [online], dzieje.pl [dostęp 2018-08-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31] (pol.).