Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce

Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, SWAP (ang. Polish Army Veterans' Association in America) – niezależna, samopomocowa organizacja byłych polskich żołnierzy.

Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce
Polish Army Veterans' Association in America
Państwo

 Stany Zjednoczone

Siedziba

Nowy Jork

Data założenia

maj 1921

Profil działalności

pomoc byłym polskim żołnierzom

Zasięg

Stany Zjednoczone
Kanada

brak współrzędnych
Strona internetowa

Historia

edytuj

W czasie I wojny światowej Polonia amerykańska wniosła istotny wkład w odrodzenie niepodległego Państwa Polskiego po 123 latach niewoli. Polonia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dostarczyła ponad 20 tysięcy ochotników do Armii Polskiej we Francji, popularnie zwanej „Armią Błękitną”. Około 14,5 tys. z nich powróciło do Ameryki po zakończeniu walk o niepodległość Polski. Po powrocie organizowali niezależne od siebie różne kluby i związki byłych polskich żołnierzy.

 
Teofil Starzyński – pierwszy prezes SWAP
 
Uczestnicy I zjazdu SWAP w Cleveland, Ohio w 1921 roku
 
Weterani z Placówki 57 SWAP w Elizabeth NJ w 1928 roku

W maju 1921 roku na zjeździe w Cleveland (Ohio) ich przedstawiciele powołali do życia jedną wspólną organizację o nazwie: Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. Jej pierwszym prezesem został dr med. Teofil Starzyński, wybitny działacz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Ameryce. Wielki wkład w pomoc dla weteranów wniósł światowej sławy pianista Ignacy Jan Paderewski, który w 1926 roku ofiarował 10 tysięcy dolarów na rzecz inwalidów wojennych ze SWAP, zapoczątkowując nazwany jego imieniem i funkcjonujący do dziś Fundusz Inwalidzki.

W okresie międzywojennym nastąpił znaczny rozwój organizacji. W 1921 roku SWAP posiadał w terenie 66 placówek, które skupiały łącznie 1746 członków. W 1939 roku liczba placówek SWAP wzrosła do 141. Działały one na terenie USA, Kanady i Polski skupiając łącznie 4450 członków.

Przy SWAP działały również organizacje pomocnicze:

  1. Korpus Pomocniczy (zał. w 1925 r.),
  2. Związek Przyjaciół Weteranów Armii Polskiej (zał. w 1931 r.)
  3. Synowie i Córki Weteranów Armii Polskiej (zał. w 1931 r.).

W czasie II wojny światowej SWAP wspierał Rząd RP na uchodźstwie w Londynie i podległe mu Polskie Siły Zbrojne, m.in. fundując ambulans rentgenowski dla oddziałów polskich stacjonujących na terenie Wielkiej Brytanii; wysyłając paczki dla polskich jeńców wojennych w Niemczech oraz pomagając w akcji rekrutacyjnej, żołnierzy do wojska polskiego, prowadzonej na terenie USA i Kanady w latach 1941–1942. W latach II wojny światowej powstały Placówki SWAP w Meksyku i na Kubie.

Po 1945 roku szeregi SWAP zasilili weterani II wojny światowej. Część weteranów, wystąpiła z szeregów SWAP i stała się bazą dla Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Stanach Zjednoczonych. W latach 1945–1985 SWAP oprócz standardowej działalności na rzecz swoich członków, spierał także finansowo i materialnie weteranów z I wojny światowej – dawnych ochotników z Ameryki, którzy żyjąc w komunistycznej Polsce pozbawieni byli wszelkich państwowych świadczeń socjalnych. SWAP wydatkował na ten cel prawie 100 tys. dolarów. Ponadto wspierano w Polsce ofiary klęsk żywiołowych, zwłaszcza powodzi. Wspierano ociemniałych inwalidów wojennych. Organizowano pomoc finansową dla „Solidarności” oraz w ramach akcji humanitarnej wysyłano lekarstwa, paczki żywnościowe, odzież i obuwie. W owym czasie SWAP wspierał również polskich inwalidów wojennych żyjących na Zachodzie oraz troszczył się o polskie cmentarze wojenne we Francji i Włoszech. W tym celu SWAP urządzał liczne zbiórki pieniężne oraz organizowano szereg dochodowych imprez. W tych działaniach pomocny okazywał się Korpus Pomocniczy Pań.

Po 1989 roku SWAP nawiązał regularne kontakty z Polską. W 1992 r. duża reprezentacja SWAP i Korpusu Pomocniczego Pań uczestniczyła w światowym zjeździe polskich weteranów i kombatantów w Warszawie. W 1996 roku SWAP ufundował tablicę pamiątkową w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Dwa lata później, w 1998 r. w stolicy Polski na Żoliborzu odsłonięto pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej. Pomnik autorstwa Andrzeja Pityńskiego (obecnego komendanta Placówki 123 SWAP w Nowym Jorku) jest największym, namacalnym dowodem pracy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce na rzecz niepodległej Polski. W 2005 roku SWAP zainicjował akcję na rzecz ratowania czterech zbiorowych grobów polskich bohaterów narodowych (weteranów wojen napoleońskich, powstania listopadowego i Wiosny Ludów) znajdujących się na cmentarzu Montmartre w Paryżu.

Od 1921 roku przez szeregi SWAP przewinęło się prawie 19 tys. członków.

Zakres działalności

edytuj

Zadaniem jakie postawił sobie SWAP u progu działalności było organizowanie pomocy dla swoich członków żyjących na terenie Stanów Zjednoczonych i Kanady, głównie inwalidów wojennych, chorych, bezrobotnych i bezdomnych byłych polskich żołnierzy. Temu celowi służyły zbiórki pieniężne, tzw. „Bławatek”, zakładanie schronisk dla bezdomnych i zakładanie warsztatów pracy dla bezrobotnych.

Okręgi SWAP

edytuj
  • Okręg Nr 1, Chicago, IL
    • Podokręg Nr 1, Milwaukee, WI
  • Okręg Nr 2, New York, NY
  • Okręg Nr 4, New Britain, CT
  • Okręg Nr 6, Detroit, MI
  • Okręg Nr 8, Boston, MA
  • Okręg Nr 9, Cleveland, OH
  • Okręg Nr 10, Philadelphia, PA

Korpus Pomocniczy Pań

edytuj
 
Korpus Pomocniczy Pań

W roku 1922, w Chicago, z inicjatywy Agnieszki Wisły, zawiązał się Komitet Pomocy Weteranom. Agnieszka Wisła była jedną z 42 kobiet – ochotniczek ze Stanów Zjednoczonych, które jako pielęgniarki Polskiego Białego Krzyża w latach 1918-1921 opiekowały się rannymi żołnierzami w szpitalach wojskowych we Francji i w Polsce. Pomysł zorganizowania komitetu przy Stowarzyszeniu Weteranów Armii Polskiej w Ameryce narodził się w początkach 1925 roku w Milwaukee, gdzie przy miejscowej Placówce Nr. 3 SWAP, powołano do życia tzw. Korpus Pomocniczy, składający się z 39 mężczyzn i kobiet, którzy chcieli pomagać weteranom. Korpus Pomocniczy w Milwaukee, działający według swojego wewnętrznego regulaminu, stał się wzorem dla innych samodzielnie funkcjonujących różnych kółek i komitetów pomocy.

W maju 1925 roku na III Walnym Zjeździe SWAP w Detroit, z inicjatywy Agnieszki Wisły z Chicago, zapadła decyzja aby podobne Korpusy Pomocnicze tworzyć przy innych Placówkach SWAP. Ustalono też oficjalną nazwę nowej organizacji jako „Korpus Pomocniczy Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce”.

W opracowanym „Regulaminie” znalazło się stwierdzenie, że:

Nie może być miejsca w Korpusie Pomocniczym dla jednostek wyznających zasady komunistyczne

Wydawnictwa

edytuj
  • Czasopismo – „Weteran” wydawane od 1921 r.

Odznaczenia i wyróżnienia

edytuj

Za swoją patriotyczną działalność Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce zostało odznaczone Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1923 oraz Złotym Krzyżem Zasługi w 1939.

W 2017 Stowarzyszenie otrzymało nagrodę Kustosz Pamięci Narodowej[1]. W 2023 otrzymało Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[2].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Kustosz Pamięci Narodowej 2017. ipn.gov.pl. [dostęp 2018-03-01].
  2. Prof. Piotr Gliński wręczył w Nowym Jorku medale "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" [online], www.portalsamorzadowy.pl, 2 października 2023 [dostęp 2023-10-05] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  • Sławomir Cenckiewicz: Polonika nad Hudsonem. T. 4(15). Warszawa: Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2002.
  • Anna Krochmal: Polskie instytucje za granicą. Przewodnik po zbiorach archiwalnych. Warszawa: 2004.
  • Teofil Lachowicz: Archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. T. CIII. Warszawa: Archeion, 2001.
  • Teofil Lachowicz: Archiwum i muzeum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce. New York: Nowy Dziennik, 7 stycznia 1994, s. 4.
  • Teofil Lachowicz: Weterani polscy w Ameryce do 1939 roku. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2002. ISBN 83-88794-93-0.
  • Roman Nir: Polskie zbiory archiwalne w Stanach Zjednoczonych. Warszawa: Ślady polskości. Polonia i emigracja w świetle badań i źródeł historycznych, pod red. D. Nałęcz, 1999, s. 168-169.
  • Zygmunt Zieliński: Archiwum SWAP – teraźniejszość i prognozy. New York: Weteran, nr 786, 1987, s. 20-22.

Linki zewnętrzne

edytuj