Strażnik polny – urząd wojskowy w I Rzeczypospolitej; powstał w końcu XV w. lub na początku XVI w. i oznaczał dowódcę najdalej wysuniętych placówek granicznych. Funkcję tę pełnił zazwyczaj jeden z dowódców obrony potocznej, czuwającej nad bezpieczeństwem wschodnich granic. Z czasem strażnik polny stał się najbliższym pomocnikiem hetmana. Istniały dwa oddzielne urzędy strażników: dla Korony – strażnik polny koronny, i dla Wielkiego Księstwa Litewskiego – Litwy – strażnik polny litewski. Od XVII w. istniał także urząd strażnika wielkiego (koronnego i litewskiego). W XVIII w. urzędy strażników stały się tytularnymi synekurami.

Był to wysoki urząd (czwarty po hetmanie wielkim, hetmanie polnym i po strażniku wielkim) oraz dobrze płatny, ale mało eksponowany, stąd mało atrakcyjny dla magnaterii i zazwyczaj sprawowany przez przedstawicieli średniej szlachty.

Urząd strażnika polnego pełnili m.in.:

  • Mikołaj Potocki (zm. 1572) – rotmistrz, dworzanin królewski, starosta chmielnicki, kamieniecki
  • Jan Sokół w latach 1648-1649
  • Stanisław Mariusz Jaskulski w latach 1650-1652
  • Benedykt Ujejski w 1652
  • Stanisław Mariusz Jaskulski w latach 1653-1664
  • Krzysztof Wiktoryn Zbigniew Lettow-Vorbek płk. jazdy, rotm. chorągwi kozackiej i tatarskiej, por. husarski, poseł i marszałek szlachty w starodubowskim, dworzanin i sekretarz królewski, sędzia ziemski, wojski, owiesny i podkomorzy, 1656-1689 strażnik polny litewski
  • Aleksander Jerzy Lettow-Vorbek skarbnik, stolnik, poseł i marszałek starodubowski, strażnik polny litewski 1688-1700
  • Andrzej Modrzejewski w latach 1665-1667
  • Michał Zbrożek w latach 1668-1691
  • Jan Sobieski w latach 1692-1699
  • Józef Wojciech Mierzejewski h. Szeliga – w 1788 r. poseł z województwa podolskiego
  • Mikołaj Oskierko (ur. 1735, zm. 1796) – strażnik polny litewski, szambelan królewski
  • Michał Bruno Ślizień (ok. 1729) – strażnik polny litewski; pisarz skarbowy litewski, podstoli oszmiański
  • Daniel Piaskowski – strażnik polny litewski (XVII w.)
  • Stanisław Bykowski – strażnik polny litewski (ok. 1765)

Zobacz też

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1983, s. 175-176.
  • Polski Słownik Biograficzny
  • Maciej Vorbek-Lettow "Skarbnica pamięci.." Ossolineum 1968r.