Strajk dzieci wrzesińskich

Strajk dzieci wrzesińskichstrajk uczennic i uczniów Katolickiej Szkoły Ludowej we Wrześni (Katholische Volksschule), w latach 1901–1902. Skierowany był on przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim[1][2][3]. Obejmował również protest rodziców przeciw biciu dzieci przez pruskie władze szkolne.

Strajk dzieci wrzesińskich
Ilustracja
Uczestnicy strajku dzieci wrzesińskich, u góry pośrodku Bronisława Śmidowicz
Państwo

 Cesarstwo Niemieckie

Miejsca wystąpień

Września

Początek wystąpień

1901

Koniec wystąpień

1902

Przyczyny wystąpień

germanizacja szkolnictwa w Wielkopolsce

Charakter wystąpień

strajk szkolny

Położenie na mapie Cesarstwa Niemieckiego
Mapa konturowa Cesarstwa Niemieckiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Strajk dzieci wrzesińskich”
Ziemia52°19′32,71″N 17°33′52,73″E/52,325753 17,564647
Historyczna szkoła we Wrześni
Oskarżeni w procesie wrzesińskim w 1901
Strajk dzieci wrzesińskich - płaskorzeźba w Zamku Cesarskim w Poznaniu
Pomnik Dzieci Wrzesińskich we Wrześni
Pomnik - Ławeczka Bronisławy Śmidowiczównej
Tablica we Wrześni upamiętniająca strajk i księdza Jana Laskowskiego

Przyczyny

edytuj
„My z Tobą Boże rozmawiać chcemy,
lecz «Vater unser» nie rozumiemy,
i nikt nie zmusi nas Ciebie tak zwać,
boś Ty nie Vater, lecz Ojciec nasz”.
– anonimowy wiersz napisany przez dzieci wrzesińskie 1901[4].

Do najgłośniejszych i brzemiennych w skutki wydarzeń doszło 20 maja 1901, kiedy niemiecki nauczyciel Schölzchen wymierzył karę cielesną 14 dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. W reakcji na to przed szkołą zebrał się wzburzony tłum. Uczestników tych zajść władze niemieckie ukarały więzieniem i grzywnami.

Uczestnicy

edytuj

Przywódcą duchowym strajku był ks. Jan Laskowski[5].

Przedłużeniem obowiązku szkolnego ukarane zostały następujące dzieci:

Klasa I (ostatnia): Roman Biały, Wacław Drzewiecki, Franciszek Gadziński, Bronisław Klimas, Józef Latanowicz, Władysław Podsędek, Józefa Bednarowicz, Jadwiga Bulczyńska, Stefania Chełmikowska, Franciszka Chromińska, Leonarda Dynkowska, Stefania Janiszewska, Anna Jażdżewska, Józefa Nowaczyk, Walentyna Nowakowska, Jadwiga Porosa, Bronisława Śmidowicz, Jadwiga Suszczyńska, Tekla Tomaszewska, Seweryna Wagner, Anastazja Wojciechowska, Józefa Woźniak, Melania Zaremba.

Klasa II a: Stanisław Jankowiak, Stanisław Ziółkowski, Pelagia Gawlak, Pelagia Jankowiak, Czesława Kwiatkowska, Maria Niesuchorska, Balbina Sikorska, Waleria Ziętek, Jadwiga Kuchta.

Klasa II b: Aleksander Szumiłowski, Wawrzyniec Tabaka, Antoni Topolewski, Władysław Tyksiński, Maksymilian Walczak, Wiktoria Kaliszewska, Maria Suszczyńska.

Inni uczestnicy strajku: Kazimiera Głębocka, Stanisław Jerszyński.

Z tym tematem związana jest kategoria: Uczestnicy strajku dzieci wrzesińskich.

Proces gnieźnieński

edytuj

W procesie tym państwo pruskie pozwało strajkujące dzieci oraz występujących w ich obronie rodziców do sądu, w wyniku którego zasądzono kary więzienia. Skazano łącznie 25 osób, a 4 uwolniono od zarzutu. Minimalny czas kary wyniósł 2 miesiące aresztu, a maksymalny 2,5 roku więzienia. Najsurowiej ukarano Nepomucenę Piasecką. Po apelacji od zarzutów uwolniono tylko jedną osobę.

Za winnego został uznany nawet fotograf z Wrześni, Szymon Furmanek, którego skazano na 200 marek grzywny z zamianą na 40 dni więzienia. Postawiono mu zarzut „wykonania i rozpowszechniania trzech fotografii osób związanych ze sprawą wrzesińską”. Zdjęcia te były rozchwytywane przez Polaków daleko poza Księstwem Poznańskim, były także reprodukowane przez prasę polską i zagraniczną. Pruski prokurator dopatrzył się w nich „gloryfikacji przestępców” i „zachęcania” do ich naśladowania. Sąd ukarał także Marcelego Piaseckiego za rozpowszechnianie tych fotografii, a Kazimierza Kaczmarka za samo ich przechowywanie.

Cesarz Wilhelm II w mowie malborskiej stwierdził, że: „...znów doszło do tego, że polska buta chce ubliżyć niemczyźnie...”

Obrońcami w procesie byli mecenasi Zygmunt Florian Dziembowski, Adam Woliński[6][7], Bernard Chrzanowski[8].

Echa strajku wrzesińskiego

edytuj

Brutalne prześladowania dzieci polskich we Wrześni przez pruski rząd spowodowały jednak odwrotny skutek. Polski opór przeciwko germanizacji jeszcze się wzmocnił, a Polacy we wszystkich zaborach zjednoczyli się. Przeciw brutalnej germanizacji polskich dzieci protestowali Maria Konopnicka oraz Henryk Sienkiewicz. Konopnicka napisała emocjonalny wiersz O Wrześni, a Sienkiewicz w krakowskim czasopiśmie „Czas” opublikował dwa listy: w listopadzie 1901 roku – O gwałtach pruskich[9] oraz List otwarty do J.C.M. Wilhelma II, króla pruskiego[10] w listopadzie 1906. W listach tych piętnował postępowanie władz pruskich wobec polskich dzieci, a także antypolską politykę pruską. Sienkiewicz apelował:

Szkoła, a w niej nauczyciel, w Królestwie Pruskim nie jest przewodnikiem, który dziecko polskie oświeca i prowadzi do Boga, ale jakimś bezlitosnym ogrodnikiem, którego urzędowym obowiązkiem jest zdrową polską latorośl przemocą przerobić, choćby na krzywą i skarlałą płonkę niemiecką. I oto z każdym rokiem więcej w tych szkołach łez, więcej świstu rózeg, więcej męczeństwa. (...) W dzisiejszych czasach wysuwa się, jako największa, tylko jedna wojna: całego państwa, całej potęgi pruskiej z dziećmi

Henryk Sienkiewicz, List otwarty Henryka Sienkiewicza do Wilhelma II, Króla pruskiego, 19 listopada 1906[11]

List z 1906 roku wydrukowały wszystkie polskie gazety w zaborach austriackim i rosyjskim oraz wiele czasopism zagranicznych, ponieważ w roku 1905 Sienkiewicz otrzymał nagrodę Nobla za całokształt pracy artystycznej, stając się osobą znaną na świecie. W 1908 irlandzki pisarz Shane Leslie, związany z Ligą Gaelicką walczącą o przetrwanie języka jego wyspy zebrał i przekazał do Polski listę ponad 5000 podpisów dzieci irlandzkich pod wyrazami wsparcia dla dzieci polskich. Lista do dziś znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie[12][13].

Szeroko rozszerzyła się także akcja strajkowa. Surowe wyroki więzienia, które miały złamać opór Polaków, spowodowały odwrotny skutek. Za przykładem dzieci wrzesińskich poszli uczniowie w innych szkołach zaboru pruskiego. W 1906 opór dzieci, podtrzymywany przez rodziców, przybrał postać powszechnego strajku. W fazie największego nasilenia strajkowało ok. 75 tys. dzieci w ok. 800 szkołach (na łączną liczbę 1100 szkół).

Upamiętnienie

edytuj

We Wrześni, miejscu strajku, wydarzenie upamiętnia:

W Poznaniu strajk dzieci wrzesińskich upamiętniają:

Do historii strajku dzieci wrzesińskich nawiązuje film z 1980 (premiera w 1981) w reżyserii Filipa Bajona pt. Wizja lokalna 1901 (zdjęcia plenerowe wykonano w Gniewie)[17]. Fakty historyczne zostały w nim potraktowane z dużą swobodą.

Przypisy

edytuj
  1. Tadeusz Staniewski, Dni strejku szkolnego we Wrześni, Nakładem i Drukiem A. Prądzyńskiego, 1923.
  2. Ludwik Gomolec, We Wrześni przed 60 laty 1901-1961, Wydawnictwo Poznańskie 1961
  3. Sierpowski Stanisław (red.), Strajk dzieci wrzesińskich z perspektywy wieku, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2001, ISBN 83-88163-65-5.
  4. na stronach internetowych poświęconych Wrześni. [dostęp 2010-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-27)].
  5. Ks. Jan Laskowski [online] [dostęp 2022-01-20] (pol.).
  6. Obrońcy w procesie wrzesińskim – cześć im!. „Głos Narodu Ilustrowany”. 11, s. 11, 30 listopada 1901. 
  7. Mowy obrońców w procesie wrzesińskim A. Wolińskiego i dr. Z. Dziembowskiego. Poznań: 1911.
  8. Bernard Chrzanowski. „Głos Narodu Ilustrowany”. 12, s. 4, 7 grudnia 1901. 
  9. Czas : dziennik poświęcony polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościom literackim, rolniczym i przemysłowym [online], nr 269, 22 listopada 1901, polona.pl [dostęp 2018-10-04].
  10. Czas : dziennik poświęcony polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościom literackim, rolniczym i przemysłowym [online], nr 270, 24 listopada 1906, polona.pl [dostęp 2018-10-04].
  11. Henryk Sienkiewicz, „Dzieła”, Warszawa 1952, t. 53, s. 137
  12. Płygawko Danuta, Irlandzki gest sympatii dla Polski, „Akta Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu”, 1, 1991, s. 185-191, ISBN 2-9605739-1-6.
  13. Katarzyna Gmerek, Shane Leslie and the Irish Support for Language Struggle in Poland, „Studia Celtica Posnaniensia”, 3 (1), 2018, s. 89-108, ISSN 2451-4160.
  14. Ekspozycja stała - Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni [online], muzeum.wrzesnia.pl [dostęp 2022-01-20].
  15. Strona główna - Pomnik Dzieci Wrzesińskich [online], polska.travel [dostęp 2022-01-20].
  16. Powiat wrzesiński. Polski Związek Działkowców. [dostęp 2018-05-22]. (pol.).
  17. Wizja lokalna 1901. FilmPolski.pl. [dostęp 2014-09-11].

Linki zewnętrzne

edytuj