Wikipedia

Teofil Bardach

Teofil (Tewel) Dawid Bardach[a] (ur. 5 czerwca 1866 we Lwowie, zm. prawd. w sierpniu 1942 w Bełżcu) – lekarz dermatolog ze stopniem doktora, lekarz sztabowy C. K. Obrony Krajowej, tytularny pułkownik Wojska Polskiego.

Teofil Bardach
Theophil Bardach
Tewel Bardach
Ilustracja
Teofil Bardach (1928)
tytularny pułkownik tytularny pułkownik
Data i miejsce urodzenia

5 czerwca 1866
Lwów

Data i miejsce śmierci

prawd. sierpień 1942
Bełżec

Przebieg służby
Siły zbrojne

C. K. Armia
C. K. Obrona Krajowa
Wojsko Polskie

Jednostki

17 Pułk Piechoty,
18 Pułk Piechoty,
35 Pułk Piechoty → Pułk Strzelców Nr 35

Stanowiska

lekarz pułkowy,
komendant szpitali polowych

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Kawaler Orderu Franciszka Józefa z mieczami (Austro-Węgry) Medal Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (w czasie wojny) Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy Wojskowy Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913
Multimedia w Wikimedia Commons
Kamienica Bardachów w Sanoku (2015)
Stanisława, Teofil, Hanna Bardachowie (Krynica, 1928).jpg

Życiorys edytuj

Teofil (właśc. Tewel) Dawid Bardach urodził się 5 czerwca 1866 we Lwowie[1][2][3][4][5]. Był synem Wolfa Bardacha Edlera von Chlumberga (oficer C. K. Armii, adiutant 8 Wojskowego Instytutu Instruktorów Jeździectwa w Wiedniu[6][7][8]) i Gittel (Agaty) z domu Dorf[9][5]. Wywodził się z rodziny żydowskiej osiadłej na ziemiach polskich w XVI wieku, której przedstawiciele zajmowali wysokie pozycje społeczne, a niektórzy z nich z biegiem czasu przeszli na katolicyzm[10]. Familia Teofila Bardacha we Lwowie nie uczęszczała do synagogi, była zasymilowana, w ich domu obchodzono święta katolickie w polskim wydaniu[10].

Uczył się w C. K. II Gimnazjum we Lwowie z językiem niemieckim wykładowym[11]. Ukończył studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim[4]. Dyplom uzyskał w 1893[12][13]. Był specjalistą chorób skórnych i wenerycznych[5].

W C. K. Armii został mianowany na stopień asystenta lekarza w rezerwie[14][15]. Jako lekarz ze stopniem doktora został przydzielony ze stanu rezerwy C. K. Armii w jednostce 9 batalionu pionierów do C. K. Obrony Krajowej w stopniu asystenta lekarza z dniem 1 czerwca 1894[16], a następnie awansowany na stopień nadlekarza z dniem 1 września 1896[17], na stopień lekarza pułkowego 2 klasy z dniem 1 listopada 1898[18], na lekarza pułkowego 1 klasy z dniem 1 listopada 1898[19]. Od początku służył w 17 pułku piechoty Obrony Krajowej w Rzeszowie (z batalionami sztabowymi w tym mieście oraz w Jarosławiu i w Sanoku)[20][21][22]. Od około 1902 do około 1909 był lekarzem w 18 pułku piechoty w Przemyślu (z batalionami sztabowymi w tym mieście oraz w Sanoku)[23][24]. Od około 1909 był lekarzem w 35 pułku piechoty w Złoczowie[25][26][27][28][29]. Został awansowany na lekarza sztabowego z dniem 1 maja 1914[30]. W trakcie I wojny światowej przebywał w Przemyślu podczas oblężenia miasta przez wojska rosyjskie[31]. Pozostawał na służbie w szeregach 35 pułku piechoty, w 1917 przemianowanym na pułk strzelców nr 35 do 1918[30][32]. W tym okresie został awansowany na nadlekarza sztabowego 2 klasy z dniem 1 listopada 1917[33]. Podczas wojny był odznaczany[34].

Po zakończeniu I wojny światowej, jako były oficer armii austriackiej został przyjęty do Wojska Polskiego i zatwierdzony w stopniu podpułkownika[35]. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej[4]. Był komendantem szpitali polowych[4]. Po przeniesieniu w stan spoczynku od początku lat 20. jako tytularny pułkownik zamieszkiwał we Lwowie[1][36][37]. W 1934 jako emerytowany oficer był przydzielony do Kadry Zapasowej 6 Szpitala Okręgowego i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lwów Miasto[38].

Od 29 października 1921 należał do Stowarzyszenia Humanitarnego „Leopolis” we Lwowie i w charakterze zastępcy eksprezydenta był reprezentantem do Walnego Zgromadzenia Związku Żydowskich Stowarzyszeń Humanitarnych „B'ne B'rith” w Rzeczypospolitej Polskiej w Krakowie[39][40][41]. Po przejściu na wojskową emeryturę praktykował jako lekarz we Lwowie[7]. Według stanu z 1939 figurował we Lwowie jako lekarz chorób wewnętrznych[13] (internista) oraz pediatra[42]. Do 1939 był członkiem Lwowskiej Izby Lekarskiej[43].

W latach 20. i do 1939 zamieszkiwał pod adresem Rutowskiego 7 we Lwowie[12][13][44][2] (obecna ulica Teatralna[45]). Jego dom leżał naprzeciw wejścia do katedry lwowskiej[46]. Wspólnie ze swoim szwagrem Filipem Schleicherem był właścicielem kamienicy czynszowej, leżącej w tej lokalizacji[47]. W okresie międzywojennym uchodził za człowieka zamożnego[47].

Był żonaty z Anną[b] Cecylią Bardach z domu Merger (ur. 1882)[5][2]. Jego dziećmi byli: Flora Bardach (ur. 19 lutego 1894[48]), dr Albert Bardach, potem jako Bronisław Bardach (ur. 8 października 1895, kapitan lekarz Wojska Polskiego, po odejściu z armii przebywający w Krynicy[49][50][51][52][53]), dr Juliusz Bardach (ur. 31 grudnia 1897 w Sanoku, prawnik, do 1918 chorąży rezerwy piechoty w c. k. pułku strzelców nr 35[54], potem porucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego[55][56][57], w II RP adwokat[46]), Zofia (Schenker) Bardach (ur. 30 grudnia 1898 w Sanoku)[4][5]. Podczas pobytu w Sanoku rodzina zamieszkiwała w tzw. kamienicy (domu) Bardacha[58], a dzieci Flora, Albert i Juliusz kształcili się w tamtejszym C. K. Gimnazjum do roku szkolnego 1908/1909[48][59].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę oraz nastaniu okupacji sowieckiej nadal przebywał we Lwowie[47]. We wrześniu 1939 przyjął do swego domu synów Juliusza i Bronisława[60]. Po ataku Niemiec na ZSRR z 22 czerwca 1941 witał wkraczające do Lwowa oddziały z radością i nadzieją[61]. Po nastaniu okupacji niemieckiej sytuacja rodziny Bardachów diametralnie się zmieniła z powodu ich żydowskich korzeni[62]. Zostali objęci obowiązkiem noszenia na ramieniu opaski z Gwiazdą Dawida[63]. Jego mieszkania naszli oficerowie Waffen-SS, którzy – mimo życzliwego przyjęcia z jego strony – pobili go za żydowskie pochodzenie i zniszczyli przechowywane z pieczołowitością od lat w domowej gablocie wojskowe ordery i insygnia z czasów austriackich[64]. W późniejszym czasie pozostał w mieście[5], aczkolwiek był zmuszony wraz z żoną opuścić swoje mieszkanie, oboje żyli w ukryciu, zaś utrzymywali się z handlu złotem i biżuterią[64]. Wobec prowadzenia przez okupantów akcji ujęcia Żydów z ulicy miasta i wywożenia ich do obozu zagłady przenieśli się do kryjówki w komórce nad garażem przy kwaterze Gestapo, gdzie przebywali przez wiele dni[65]. Potem Bardachowie przenieśli się do rzekomo bezpieczniejszego schronienia, skąd zostali usunięci i wywiezieni ciężarówkami do obozu[66].

W lipcu 1941 wraz żoną został aresztowany przez Niemców[5][67]. Oboje zostali osadzeni w obozie zagłady w Bełżcu[5][67]. Ponieśli tam śmierć zagazowani prawdopodobnie w sierpniu 1942[2][68][67][c]). W tym obozie zginęły także ich córki Flora i Zofia, aresztowane w kwietniu 1942[5]. Syn Juliusz został aresztowany przez Niemców we Lwowie w 1942 i prawdopodobnie w tym roku poniósł tam śmierć[5]. Drugi syn Bronisław oraz wnuk Roman (ur. 1930, syn Juliusza), przypuszczalnie popełnili samobójstwa w getcie lwowskim w 1943[5]. Wojnę przeżył syn Juliusza, Witold (ur. 1925), po wojnie żyjący pod tożsamością Gene Gutowski (producent filmowy)[4]. W swojej książce wspomnieniowej wydanej w Polsce w 2004 pt. Od Holocaustu do Hollywood opisywał on m.in. dziadka Teofila oraz losy rodziny podczas wojny aż do Zagłady Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej[69].

W 2017 przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie Wydział II Cywilny toczyło się pod sygnaturą II Ns 694/17 postępowanie z wniosku: Joanny Smaga-Gutowskiej, Alexandra Waugh, Andrew Witolda Gutowskiego i Adama Wilsona Bardach o uznanie za zmarłych: Teofila, Annę, Florę, Zofię, Juliusza, Romana Bardachów[5].

Odznaczenia edytuj

austro-węgierskie

Uwagi edytuj

  1. ↑ W ewidencji wojskowych C. K. Armii w 1895 oraz C. K. Obrony Krajowej w Szematyzmach C. K. Obrony Krajowej i C. K. Żandarmerii był określany w języku niemieckim jako „Tewel Bardach” w 1896, a od 1897 jako „Theophil Bardach”.
  2. ↑ W swoich wspomnieniach Gene Gutowski podawał formę imienia „Hanna” i zdrobniale „Hania”, zob. Gutowski 2004 ↓, s. 17
  3. ↑ Według innej wersji został zabity przez Ukraińców w 1942, zob. Józef Krętowski: Ich pamięci. Straty osobowe lekarzy na Kresach Rzeczypospolitej w latach drugiej wojny światowej. Białystok: Skryba, 2018, s. 38. ISBN 978-83-950874-0-0.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1581.
  2. ↑ a b c d Victims/individuals. Teofil Bardach. yvng.yadvashem.org. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).
  3. ↑ Teofil Bardach. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2021-01-31].
  4. ↑ a b c d e f Gene Gutowski: Trzech Bardachów na wojnie bolszewickiej. rp.pl, 2008-09-08. [dostęp 2021-01-31].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Komunikat. rp.pl. [dostęp 2021-01-31].
  6. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1899. Wiedeń: 1898, s. 945, 981.
  7. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 16.
  8. ↑ Wilhelm Mikołaj Bardach. geni.com. [dostęp 2021-01-31].
  9. ↑ Gizela Bardach (Dorf). geni.com. [dostęp 2021-01-31].
  10. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 10, 76.
  11. ↑ Jahresbericht des K. K. Zweiten Ober-Gymnasiums in Lemberg fur das Schuljahr 1886. Lwów: 1886, s. 88.
  12. ↑ a b Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1925, s. 182.
  13. ↑ a b c Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społ., ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych, oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny. Warszawa: 1939, s. 8.
  14. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1895. Wiedeń: 1895, s. 1011.
  15. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1896. Wiedeń: 1895, s. 985.
  16. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1896. Wiedeń: 1896, s. 455.
  17. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1897. Wiedeń: 1897, s. 293.
  18. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1899. Wiedeń: 1899, s. 555.
  19. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1901. Wiedeń: 1901, s. 617.
  20. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1896. Wiedeń: 1896, s. 293.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1897. Wiedeń: 1897, s. 306.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1898. Wiedeń: 1898, s. 321.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1899. Wiedeń: 1899, s. 362.
  21. ↑ a b Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1900. Wiedeń: 1900, s. 383.
  22. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1901. Wiedeń: 1901, s. 395.
  23. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1902. Wiedeń: 1902, s. 383.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1903. Wiedeń: 1903, s. 388.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1904. Wiedeń: 1904, s. 400.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1905. Wiedeń: 1905, s. 403.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1906. Wiedeń: 1906, s. 312.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1907. Wiedeń: 1907, s. 284.
    •Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1908. Wiedeń: 1908, s. 291.
  24. ↑ a b Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1909. Wiedeń: 1909, s. 319.
  25. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1910. Wiedeń: 1910, s. 369.
  26. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1911. Wiedeń: 1911, s. 375.
  27. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1912. Wiedeń: 1912, s. 381.
  28. ↑ Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1913. Wiedeń: 1913, s. 352.
  29. ↑ a b Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1914. Wiedeń: 1914, s. 297.
  30. ↑ a b c Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1916. Wiedeń: 1916, s. 195.
  31. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 59.
  32. ↑ a b c Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 388.
  33. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 552.
  34. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 73.
  35. ↑ Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1920, s. 6.
  36. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1410.
  37. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 889.
  38. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 375, 777.
  39. ↑ Książka Adresowa Członków Żyd. Stow. Hum. „B'ne B'rith" w Polsce. Kraków: 1926, s. 42.
  40. ↑ Książka Adresowa Członków Żyd. Stow. Hum. „B'ne B'rith" w Polsce. Kraków: 1928, s. 50.
  41. ↑ Książka Adresowa Członków Związku Żyd. Stowarzyszeń Humanitarnych „B'ne B'rith" w Rzeczypospolitej Polskiej w Krakowie. Kraków: 1932, s. 70.
  42. ↑ Ilustrowany informator miasta Lwowa ze spisem miejscowości województwa lwowskiego na rok 1939. Kraków: 1939, s. 32, 35.
  43. ↑ Lista członków Lwowskiej Izby Lekarskiej uprawnionych do głosowania do Rady Izby w dniu 17 grudnia 1939 r.. Lwów: 1939, s. 1.
  44. ↑ Książka telefoniczna. 1939, s. 614.
  45. ↑ Nazwy ulic Lwowa. lwow.com.pl. [dostęp 2021-02-01].
  46. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 11.
  47. ↑ a b c Gutowski 2004 ↓, s. 18.
  48. ↑ a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1905/1906 (zespół 7, sygn. 39). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 202.
  49. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 876, 1134, 1201.
  50. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1027, 1083.
  51. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 903.
  52. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 377, 771.
  53. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 29-31.
  54. ↑ Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 160, 359.
  55. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 150, 505.
  56. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 144, 444.
  57. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 257, 960.
  58. ↑ Joanna Siwiec. Zagadka starej pocztówki. „Tygodnik Sanocki”. Nr 13 (490), s. 9, 30 marca 2001. 
    •Ogłoszenie. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 1, s. 6, 1 maja 1910. 
    •Ogłoszenie. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 2, s. 6, 8 maja 1910. 
    •Kronika. Sąd powiatowy w domu Bardachów. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 3, s. 3, 21 stycznia 1911. 
    •Nadesłane. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 41, s. 3, 1 października 1911. 
    •Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 43.
  59. ↑ 25. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1905/1906. Sanok: 1906, s. 56.
    •26. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1906/1907. Sanok: 1907, s. 70.
    •XXVII. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 58, 61.
    •XXVIII. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1908/9. Sanok: Fundusz Naukowy, 1909, s. 62, 65.
    •CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1908/1909 (zespół 7, sygn. 48). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 146, 398.
  60. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 52.
  61. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 71.
  62. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 74-75.
  63. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 76.
  64. ↑ a b Gutowski 2004 ↓, s. 17, 19.
  65. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 19, 81.
  66. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 81.
  67. ↑ a b c Gutowski 2004 ↓, s. 19.
  68. ↑ Teofil Dawid Bardach. geni.com. [dostęp 2021-01-31].
  69. ↑ Gutowski 2004 ↓, s. 16-17.
  70. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1916. Wiedeń: 1916, s. 187.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Teofil_Bardach&oldid=71897598”