Bełżec

wieś w województwie lubelskim

Bełżec (do 29 maja 1953 Bełzec[6]) – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie tomaszowskim[5][7]. Siedziba gminy Bełżec.

Bełżec
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

tomaszowski

Gmina

Bełżec

Liczba ludności (2021)

2519[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-670[4]

Tablice rejestracyjne

LTM

SIMC

0885599[5]

Położenie na mapie gminy Bełżec
Mapa konturowa gminy Bełżec, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko dolnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego
Mapa konturowa powiatu tomaszowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Bełżec”
Ziemia50°23′01″N 23°26′26″E/50,383611 23,440556[1]
Strona internetowa
Nieoficjalny herb wsi
Centrum Bełżca przy ul. Lwowskiej: biblioteka, ośrodek kultury, poczta
Kaplica i pomnik poległych w Bełżcu żołnierzy Wojska Polskiego w czasie kampanii wrześniowej, 19 września 1939
Tablica Sprawiedliwych wśród Narodów Świata z Bełżca: Julia Pępiak, Cecylia i Maciej Brogowscy, nieznana kobieta NN z Bełżca
Pomnik Polaków Ofiar Mordu Pasażerów pociągu relacji Bełżec-Lwów, zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich (OUN-UPA), 16 czerwca 1944
Około 200-letni jałowiec o obwodzie 92 cm, pomnik przyrody
Tablica upamiętniająca wizytę kard. Karola Wojtyły (późniejszego papieża Jana Pawła II) i prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego w Bełżcu, w 1971 r.

Bełżec uzyskał lokację miejską w 1607 r., zdegradowany przed 1676 r.[8] W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego. W latach 1973–1991 w gminie Tomaszów Lubelski[9].

Wieś leży na terenie Roztocza, 8 km na południe od Tomaszowa Lubelskiego oraz 16 km od przejścia granicznego w Hrebennem.

Na terenie wsi utworzono trzy sołectwa: Bełżec I, Bełżec II, Bełżec III[10]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2687 mieszkańców[11].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Matki Bożej Królowej Polski[12].

Części wsi edytuj

Etymologia nazwy edytuj

Nazwa Bełżec pochodzi od narzeczowego bełzy (bełży) się, ‘bieli się’; prasłowo, tylko w polskim zachowane (jak np. uścieć, uścić się). Podobne: Bełz, Bełżyce, Bełza[14].

Historia edytuj

Wieś osadzono w wieku XVI[15]. Powstała na gruntach wsi Przeworska (Przeorska) przed 1515 r., kiedy to po raz pierwszy znajdujemy wzmiankę o wsi tej nazwy. Wedle spisów z 1564 r. była ponoć własnością rodu Bełżeckich.

W końcu XVI w. przeszedł w ręce Lipskich herbu Grabie, za których staraniem w 1607 r. Bełżec uzyskał prawa miejskie. 1 marca 1607 r. król Zygmunt III Waza wydał dokument lokacyjny zezwalający na założenie miasta Bełżec, z prawem odbywania dwóch targów i jarmarków na św. Agnieszkę i św. Wawrzyńca[16]. Wszakże, mimo nadania królewskiego miasto nie rozwinęło się, bowiem w 1676 r. znowu wymieniano Bełżec jako wieś. Upadek miasta wynikał najprawdopodobniej z faktu bliskiego położenia i szybkiego rozwoju innych miasteczek: Cieszanowa, Florianowa (Narola) (rodu Łaszczów), Magierowa, Rawy, Płaszczówki, Tomaszowa, Płazowa[17].

Tereny na których leży Bełżec w XVII wieku były nękane częstymi najazdami Tatarów, Kozaków i Szwedów[17]. 2 listopada 1648 r. miał miejsce najazd na dobra Lipsko i Narol w tym i na Bełżec. Najeźdźcy zabili w Bełżcu 66 osób (17 mężczyzn, 11 kobiet, 38 dzieci), ocalało 5–8 osób, czyli tylko ok. 10% mieszkańców[17].

W czasie potopu szwedzkiego w 1656, na terenie zwanym Czarniecką Doliną w Bełżcu, wojska polskie pod dowództwem hetmana Stefana Czarnieckiego stoczyły walkę z oddziałem szwedzkim. Poległych żołnierzy pochowano, a na usypanym kopcu postawiono w I połowie XIX w., stojącą do dzisiaj, kapliczkę św. Jana Nepomucena[17][18].

W wyniku I rozbioru Polski z 1772 roku podpisanego przez Austrię, Rosję i Prusy ziemie województwa bełskiego, w granicach którego leżał Bełżec, stały się częścią Królestwa Galicji i Lodomerii, będącego częścią austriackiej monarchii Habsburgów[17]. W 1809 r. Bełżec został przyłączony do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim w 1815 roku ustalono nowe granice pomiędzy Galicją a Królestwem Polskim. Granica przebiegała w Bełżcu kilkaset metrów na północ od położonej w dolinie rzeczki Krynicy, przy drodze do Narola i Lipska[17]. Bełżec ponownie znalazł się w zaborze austriackim[19].

  • W 1858 r. w Bełżcu powstała jednoklasowa szkoła trywialna, czyli parafialna.
  • Około 1880 r. była tu „narodowa szkoła etatowa z językiem polskim wykładowym”.
  • W 1866 r. powstała gmina i areszt z siedzibą w tzw. kuczy[16].
  • W 1841 r. rozpoczęto budowę drogi do Lwowa. W 1884 r. budowano linię kolejową Jarosław – Bełżec, a w 1887 r. doprowadzono do Bełżca kolej z Rawy Ruskiej[16].
  • W 1916 r. wieś została połączona z Zamościem nowo zbudowaną linią kolejową.

W końcu XIX w. wieś zaliczała się do dużych, ponieważ liczyła wówczas 1101 mieszkańców, w tym 775 rzymskich katolików, 200 unitów (grekokatolików) i 126 Żydów.

I wojna światowa w Bełżcu edytuj

Bełżec w czasie I wojny światowej doznał znacznych zniszczeń[20]. Duża część miejscowości, od skrzyżowania do kościoła[20], została spalona przez wojska rosyjskie[20]. W czasie I wojny światowej w Bełżcu funkcjonował szpital polowy, w okolicach tzw. Szczet na „Zamulisku” (Żmulisku)[21]. Na terenie miejscowości znajdują się dwa cmentarze z okresu I wojny światowej: Cmentarz wojenny w Bełżcu (Szczety) (przy końcu ulicy Szczetowej) i Cmentarz wojenny w Bełżcu (Domałowiec)[22][21]. W Bełżcu, w lesie na wysokości szkoły podstawowej, za budynkami dawnej betoniarni, 350 m na północ od drogi do Narola (ul. Rzeszowska), 300 m od pomnikowego jałowca, w lesie na „Zagórze” znajduje się cmentarz epidemiczny i cmentarz z I wojny światowej[23][24]. Założony prawdopodobnie w 1831 roku[23][25]. W 1915 r. chowano tu żołnierzy zmarłych z ran w wojskowym baraku szpitalnym zlokalizowanym na „Zamulisku” („Żmulisku”)[23][24]. Na cmentarzu zachował się bruśnieński krzyż kamienny z 1831 roku oraz fragmenty około 10 kamiennych nagrobków[23][25][26][24].

Okres II Rzeczypospolitej edytuj

W 1919 w okolicach od Bełżca do Rawy Ruskiej stacjonowały oddziały Grupy Operacyjnej „Bug” pod dowództwem generała Jana Romera, walczące w wojnie polsko-ukraińskiej[27].

Pierwszy spis ludności w odrodzonej Polsce z 1921 r. (wówczas w pow. rawskim woj. lwowskiego) wykazał w Bełżcu 293 domy oraz 1960 mieszkańców, w tym: 1586 rzymskich katolików, 109 Żydów i 265 unitów[15]. Ludzie ci zgodnie ze sobą żyli i pracowali. Do szkoły w Bełżcu uczęszczały dzieci bez względu na wyznanie[17]. W okresie do 1939 roku funkcjonowało tu 10 sklepów, 2 młyny, poczta z telegrafem, posterunek policji, stacja PKP, gorzelnia, rozlewnia octu, tartak, trzy karczmy[17]. Założono Koło gospodyń wiejskich, Kółko rolnicze, organizacje paramilitarne: „Rezerwiści” i „Strzelcy[17].

20 marca 1921 r. przybył do Bełżca marszałek Józef Piłsudski w drodze do Tomaszowa Lubelskiego, gdzie miał odebrać defiladę VI Brygady Jazdy. Obecny był również gen. Stanisław Haller[28].

II wojna światowa w Bełżcu edytuj

Po wybuchu II wojny światowej od pierwszych dni września przelatywały nad Bełżcem niemieckie samoloty, które bombardowały Tomaszów Lubelski oraz linię kolejową i sam Bełżec[17]. 13 września 1939 r. do Bełżca wjechały niemieckie czołgi i samochody pancerne Wehrmachtu. Część z nich pojechała dalej do Lubyczy Królewskiej, a część pozostała aby pilnować jeńców z rozbitej w krwawych walkach Armii Polskiej[17].

19 września 1939 r. oddziały wojska polskiego Grupy Fortecznej Obszaru Warownego „Katowice” płka Wacława Klaczyńskiego 73 pułku piechoty Armii Kraków stoczyły bój o Bełżec z niemieckim najeźdźcą w wojnie obronnej Polski 1939. Poległo 45 żołnierzy wojska polskiego, w tym 5 oficerów. Było wielu rannych[29].

Tajny aneks Paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 roku przewidywał, że teren Bełżca miał przypaść stronie sowieckiej. Jednakże 28 września III Rzesza niemiecka i ZSRR zawarły Traktat o granicach i przyjaźni III Rzesza – ZSRR (1939), w którym dokonano korekty granic. Zgodnie z tymi ustaleniami Bełżec od 26 października stał się częścią niemieckiego Generalnego Gubernatorstwa[17].

Wiosną 1940 roku okupacyjne władze niemieckie zorganizowały w Bełżcu obóz pracy przymusowej. Byli tam zsyłani przede wszystkim Żydzi, a obok nich także Romowie i Sinti oraz Polacy. Więźniowie pracowali przy budowie rowu przeciwczołgowego na ówczesnej granicy niemiecko-sowieckiej. Obóz funkcjonował do listopada 1940 roku; ogółem przeszło przezeń kilkanaście tysięcy osób. Znaczna liczba więźniów zmarła z powodu głodu, chorób, wyczerpania i brutalności strażników[30].

Osobny artykuł: Obóz pracy w Bełżcu.

Pod koniec 1941 r., w ramach akcji „Reinhardt” Niemcy założyli w Bełżcu obóz zagłady dla Żydów SS-Sonderkommando Belzec. Metody zagłady opracowane w tym obozie zostały następnie wykorzystane w obozach śmierci w Sobiborze i Treblince. Do obozu hitlerowcy wywieźli około 450 tys. Żydów, w zdecydowanej większości obywateli polskich. Być może w obozie zamordowano także bardzo niewielką liczbę Polaków i Ukraińców, przy czym powielana przez peerelowską historiografię i prasę liczba 1500 polskich ofiar jest obecnie odrzucana[31].

Ofiary uśmiercano w prymitywnych komorach gazowych, a ich ciała grzebano w masowych mogiłach. W okresie od stycznia do kwietnia 1943 r., groby te zostały rozkopane, a zwłoki spalono na rusztowaniach, wykonanych z szyn kolejowych. W ciągu kolejnych miesięcy, Niemcy zdemontowali urządzenia obozowe, teren zniwelowali i zalesili, zacierając ślady swoich zbrodni, zaś ostatnich więźniów wysłali do obozu zagłady w Sobiborze.

Osobny artykuł: Obóz zagłady w Bełżcu.

3 października 1942 r. w Bełżcu wybuchł pożar, w pilnowanej przez hitlerowskich strażników z niemieckiego obozu zagłady – stajni, w której komendant obozu zagłady Hauptsturmführer Gottlieb Hering trzymał konie. Po fałszywym oskarżeniu przez niemieckich strażników – okolicznej ludności – komendant Gottlieb Hering, za 3 konie, dokonał krwawej pacyfikacji Żyłki, Lubyczy Królewskiej, Lubyczy-Kniazie, Szalenika. Niemcy zamordowali wtedy około 53 niewinnych cywilów w tych pobliskich miejscowościach[32].

Mieszkańcy Bełżca spodziewali się wysiedlenia przez Niemców. Zapowiadali to w imieniu okupantów niemieckich volksdeutsche i współpracujący z Niemcami proboszcz prawosławny Matwiejczuk z Tomaszowa Lubelskiego, publicznie ogłaszając, że „zbliża się godzina krwawej zemsty nad Polakami. Wydusi się to plemię do ostatniego”[33].

Pod koniec 1943 r. wywiad polski ustalił, że UPA postanowiła zdobyć Narolszczyznę i wymordować ludność polską aż po Tomaszów Lubelski, Bełżec[34]. Na Lubelszczyznę wkroczyło kilka kureni UPA ze wschodu. Z początkiem 1944 r. przystąpiły do ataków na Polaków. Wywołało to reakcję obronną polskiego podziemia. Powstał front obrony Polski o długości ponad 100 km[35].

2 lutego 1944 nastąpił atak UPA na należący do gminy Bełżec Szalenik-Kolonię. UPA zamordowała tam 12 mieszkańców, w tym kobiety i dzieci[36]. Mieszkańcy Bełżca, partyzanci z AK, zaczęli wystawiać posterunki i warty, szczególnie w nocy, chcąc obronić swoją miejscowość przed oddziałami UPA[34].

Po informacji, że 20 Polaków zostało zamordowanych przez UPA w Baszni, dowódca AK na tych terenach Marian Warda ps. „Polakowski” wydał rozkaz do ewakuacji ludności polskiej na zachód poza linię szosy Bełżec-Narol-Płazów-Cieszanów, chcąc zapewnić im bezpieczeństwo. W powiecie lubaczowskim ewakuowano około 12 000 Polaków[37]. Podobny rozkaz, aby utrzymać spokój wydano dla ludności ukraińskiej zamieszkałej po zachodniej stronie tej szosy. Wykonano to polecenie[38]. Pozostała tylko ludność ukraińska w Bełżcu, gdzie Ukraińcy czuli się pewnie pod bokiem okupantów niemieckich[38]. Przez nacjonalistów UPA płynęły przez Bełżec dalej wiadomości do Ukraińców w innych miejscowościach. Zlecono śledztwo[38].

Wywiad AK dotarł do informacji, że nacjonalistom ukraińskim w Bełżcu przewodził ksiądz prawosławny, mający do pomocy ośmiu tzw. dziesiętników[38]. Wydano rozkazy oddziałom AK, by zlikwidować szpiegów, nacjonalistów UPA. Po przeprowadzonym dochodzeniu, 29 marca 1944 dziewięciu zlikwidowano[37] przez oddział AK kompania „Narol” pod dowództwem Karola Kosteckiego „Kostka”[38]. Strona ukraińska podaje, że zlikwidowano dwunastu[39]. Następnej nocy Ukraińcy z Bełżca uciekli w kierunku Rawy Ruskiej[38]. Jak wspomina Zenon Jachymek: „Niektórzy Ukraińcy miejscowi byli przeciwko bratobójczym walkom polsko-ukraińskim” i atakom UPA[40].

W maju 1944 r. UPA zaatakowała Brzeziny (gmina Bełżec), pobliski Narol i okoliczne miejscowości. Atak odparła Armia Krajowa i ludność polska[41].

16 czerwca 1944 r. polscy pasażerowie pociągu relacji Bełżec-Rawa Ruska-Lwów zostali zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich z UPA[42], około 3 km od Bełżca, w lesie przed miejscowością Zatyle. Zamordowano tam kilkadziesiąt kobiet, dzieci i mężczyzn, w tym wielu mieszkańców Bełżca, m.in. łączniczkę Armii Krajowej 19-letnią Janinę Chmielowiec[43], Ludwika Hopko, Kazimierza Antoniego Forlańskiego[44]. Większość ofiar mordu została pochowana na cmentarzu w Bełżcu[45].

4 lipca 1944 lotnictwo sowieckie zbombardowało niemieckie pociągi z amunicją stojące na stacji Bełżec. Został zniszczony dworzec kolejowy, dziesiątki domów i gospodarstw. Byli zabici i ranni wśród ludności cywilnej[46].

Czasy współczesne edytuj

Po wojnie wznowiono działalność PKP, Poczty Polskiej, szkoły, założono przedszkole. Powstały nowe zakłady wytwórcze. W latach 60. w centrum wzniesiono: budynek lokalu gastronomicznego, pawilon handlowy, remizę – Dom Strażaka, filię zakładu WSK „Świdnik” (filia WSK Tomaszów Lubelski)[47]. W dawnym Domu Ludowym powstało kino „Junak”[17].

W 1961 r. liczba mieszkańców Bełżca wzrosła do 2200[17].

7 sierpnia 1971 r. miejscowość odwiedzili prymas Polski kard. Stefan Wyszyński oraz kardynał Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II)[48], w czasie nawiedzenia kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej[49].

Od 1 stycznia 1992 roku miejscowość ponownie jest siedzibą gminy[17].

Na miejscu byłego obozu zagłady od 2004 r.znajduje się Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu.

Osoby związane z Bełżcem edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Bełżcem.

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z Bełżca edytuj

  • Julia Pępiak – od 1941 r. do wyzwolenia ukrywała przed niemieckim SS i Gestapo żydowską matkę z dzieckiem Salomeę Helman z córką Bronią. Odznaczona pośmiertnie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata przez Jad Waszem w Jerozolimie[55].
  • Cecylia i Maciej Brogowscy – od 1941 r. do końca II wojny światowej przechowywali żydowską dziewczynkę Irenę Sznycer. Pośmiertnie odznaczeni medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata przez Jad Waszem[56].

Osoby te upamiętniono dodatkowo na tablicy pamiątkowej znajdującej się w szkole w Bełżcu[57].

Atrakcje turystyczne edytuj

Transport drogowy edytuj

Transport kolejowy edytuj

Od stycznia 2024 r. codziennie kursują do Bełżca pociągi Regio z Zamościa w ilości 4 par na dobę[59]. Wykonywane są szynobusami, z możliwością zabrania roweru.

Ponadto w czasie długiego weekendu majowego[60] oraz w okresie wakacji stacja Bełżec posiada połączenia szynobusami przez Roztocze: Lublin – Bełżec (2 pary pociągów, m.in. przez Zwierzyniec, Susiec) i relacji Zamość – Rzeszów (w weekendy)[61][62].

Galeria edytuj

Sport edytuj

W Bełżcu funkcjonuje Ludowy Klub Sportowy „Orkan” Bełżec – amatorski klub piłkarski, założony w 1928 r.

Uwagi edytuj

  1. Wśród ludności lokalnej, dzielnica zawsze nazywana była „Górna Budka” – etymologia nazwy bierze się z czasów zaborów, kiedy to tam, właśnie przebiegała granica pomiędzy zaborami Austro-Węgierskim i Rosyjskim. Na szczycie wzniesienia znajdowała się charakterystyczna budka strażnika. Błędny zapis „Górna Budaka” zamiast poprawnego „Górna Budka” wynika więc prawdopodobnie z urzędniczej niefrasobliwości. UG Bełżec sygnalizował tę nieprawidłowość w stosownych wojewódzkich i centralnych urzędach administracji.

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3729
  2. Wieś Bełżec w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2023-10-31] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-10-31].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 17 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. Zarządzenie nr 62 Prezesa Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 1953 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw miejscowości. (M.P. z 1953 r. nr 51, poz. 572)
  7. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 18–19.
  9. Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497
  10. Strona gminy. Charakterystyka
  11. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  12. Opis parafii na stronie diecezji
  13. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy wykaz nazw miejscowości (2012,2015). Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (xls) opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2017-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-29)]. (pol.).
  14. Prof. Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków 1927, s. 20, Wydawnictwo Krakowska Spółka Wydawnicza.
  15. a b Wiesław Bondyra, Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin – Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07].
  16. a b c Historia Gminy Bełżec. [dostęp 2019-11-26].
  17. a b c d e f g h i j k l m n o p Bełżec. Historia. belzec.pl. [dostęp 2019-12-22].
  18. Kapliczki i Cerkiew. Bełżec – św. Jana Nepomucena. parafiabelzec.pl. [dostęp 2020-02-13]. (pol.).
  19. Bełżec, 14 VIII 1914. fotoroztocze.wordpress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-13)].
  20. a b c Bełżec. Historia. belzec.pl. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  21. a b Bełżec, cmentarze Wielkiej Wojny. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  22. Bełżec. Parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski. [dostęp 2021-03-19]. (pol.).
  23. a b c d Bełżec, cmentarz epidemiczny i cmentarz z wielkiej wojny. fotoroztocze.wordpress.com, 2015-02-23. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  24. a b c BEŁŻEC – cmentarz epidemiczny. opencaching.pl. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  25. a b Cmentarz epidemiczny. zabytek.pl. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  26. Bełżec, cmentarz epidemiczny. tomaszowskiekrzyze.wordpress.com. [dostęp 2022-10-13]. (pol.).
  27. Eligiusz Kozłowski, Mieczysław Wrzosek: Historia oręża polskiego 1795–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, 1984, s. 569. ISBN 83-214-0339-5.
  28. Bełżec: Tu był Józef Piłsudski. kronikatygodnia.pl. [dostęp 2019-11-30].
  29. Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989, wyd. II, s. 631. ISBN 83-11-07434-8.
  30. Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010, s. 38–39. ISBN 978-83-925187-8-5.
  31. Robert Kuwałek: op.cit. s. 173–176.
  32. Janusz Peter, Za trzy konie, [w:] Tomaszowskie za okupacji, wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, Tomaszów Lubelski 2019. ISBN 978-83-937181-7-7. s. 134–138.
  33. Janusz Peter, Tomaszowskie za okupacji, wyd. drugie poprawione i uzupełnione, Tomaszów Lubelski: Wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, 2019, s. 718, ISBN 978-83-937181-7-7, OCLC 1126631501.
  34. a b Janusz Peter, Tomaszowskie za okupacji, wyd. drugie poprawione i uzupełnione, Tomaszów Lubelski: Wyd. Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, 2019, s. 720, ISBN 978-83-937181-7-7, OCLC 1126631501.
  35. Dariusz Iwaneczko, „Przypadek czy przeznaczenie? Karol Kazimierz Kostecki „Kostek” (1917–1998), IPN Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów 2013, s. 58. ISBN 978-83-7629-587-9.
  36. Stanisław Jastrzębski, Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939–1947, Wydawnictwo „Nortom”, Wrocław 2007, s. 198–199, ISBN 978-83-89684-04-2, OCLC 189554403.
  37. a b Ireneusz Caban, Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce z Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin: Oficyna Wydawnicza „Czas”, 1999, s. 216–217, ISBN 83-85614-32-X, OCLC 751100521.
  38. a b c d e f Ireneusz Caban, Na dwa fronty. Obwód AK Tomaszów Lubelski w walce z Niemcami i ukraińskimi nacjonalistami, Lublin 1999, s. 215–217.
  39. Богдан Прах, Духовенство Перемиської єпархії та Апостольської адміністрації Лемківщини, т. 1: Біографічні нариси (1939-1989), Львів 2014, s. 127; ibidem, Духовенство Перемиської єпархії та Апостольської адміністрації Лемківщини, т. 2: Документи і матеріяли (1939-1950), Львів 2015, s. 555–556.
  40. Zenon Jachymek, Likwidacja przywódców i dowódców UPA na zebraniu terrorystycznym w Bełżcu w marcu 1944 r., [w:] Zygmunt Książek, Z dziejów partyzanckich wspomnień Armii Krajowej 1939-1944, Towarzystwo Regionalne w Biłgoraju, Warszawa, s. 124–125.
  41. Uroczystości upamiętniające 75. rocznicę obrony Brzezin – śladami por. Stefana Kobosa ps. „Wrzos”. akzamosc.pl. [dostęp 2019-12-02].
  42. Unikatowe zdjęcia odnalezione po latach, onet.pl. [dostęp 2017-06-15].
  43. Zatrzymaj się!, niedziela.pl. [dostęp 2017-06-15].
  44. 70 rocznica napadu na pociąg Bełżec – Lwów przez bandytów z UPA. belzec.pl, 2014-06-17. [dostęp 2019-06-14].
  45. To był brutalny mord. Uroczystości w Bełżcu, lublin.tvp.pl. [dostęp 2017-06-15].
  46. Kolej w Bełżcu. belzec.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-19)].
  47. WSK Tomaszów Lubelski – obróbka trudnoobrabialnych stali stopowych, chromoniklowych oraz metali kolorowych. polskiprzemysl.com.pl. [dostęp 2019-11-30].
  48. Małgorzata Mazur. Nieproszony kardynał. „Tygodnik Zamojski”. 2014 (16), 20 kwietnia 2011. Wydawnictwo Zamojskie sp. z o.o.. ISSN 0138-0729. [dostęp 2019-11-26]. (pol.). 
  49. Mariusz Leszczyński: Matka Boża w Kopii Obrazu Jasnogórskiego przybywa do Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej. niedziela.pl. [dostęp 2019-07-16].
  50. Mieczysław Klimowicz, Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław: wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 72–77, ISBN 83-229-2633-2, OCLC 69302820.
  51. Mieczysław Klimowicz, Wspomnienia z czasów zamętu, Wrocław: wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 105–107, ISBN 83-229-2633-2, OCLC 69302820.
  52. 67 rocznica walk z UPA. [w:] Narolskie Centrum Informacji [on-line]. [dostęp 2018-04-04].
  53. Antoni Walentyn: Tomaszowskie w Powstaniu Styczniowym. Tomaszów Lubelski: Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne w Tomaszowie Lubelskim, 1992, s. 52.
  54. Brytyjski Cmentarz Wojenny w Bayeux.
  55. Sprawiedliwość po latach. Agnieszka Pabiańczyk, Edycja warszawska 48/2000. niedziela.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  56. Historia rodziny Brogowskich – Bełżec.
  57. Gimnazjum w Bełżcu otrzymało Imię Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. sprawiedliwi.org.pl, 2015-09-02. [dostęp 2020-03-27]. (pol.).
  58. Kapliczki i Cerkiew. Bełżec – św. Jana Nepomucena. parafiabelzec.pl. [dostęp 2020-02-20]. (pol.).
  59. Nowe całoroczne połączenia kolejowe. [dostęp 2024-01-01].
  60. Kolejowa majówka na Roztoczu. lubelskakolej.net, 2019-03-13. [dostęp 2019-07-16].
  61. Ruszają wakacyjne pociągi Polregio. polregio.pl, 2019-06-05. [dostęp 2019-07-16].
  62. W wakacje pociągiem na Roztocze. roztoczewita.pl. [dostęp 2019-07-16].


Linki zewnętrzne edytuj