Jałowiec
Jałowiec (Juniperus L.) – rodzaj roślin iglastych należący do rodziny cyprysowatych. Liczy ok. 50[4]–71 gatunków[5]. Rodzaj należy obok sosen do najbardziej rozpowszechnionych przedstawicieli iglastych na Ziemi. Występują w strefie klimatu umiarkowanego i subpolarnego na wszystkich kontynentach półkuli północnej, a także w górach w strefie międzyzwrotnikowej[6] najdalej na południe sięgając do środkowej Afryki[7]. W Polsce w warunkach naturalnych występują dwa gatunki[6].
Pędy i szyszkojagody jałowca pospolitego | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
jałowiec |
Nazwa systematyczna | |
Juniperus L. Sp. Pl. 1038. 1753 | |
Typ nomenklatoryczny | |
Juniperus communis L.[3] |
Wiele gatunków i ich odmian uprawianych jest jako rośliny ozdobne[6], przy czym szczególnie cenione są odmiany płożące i karłowe. Szyszkojagody jałowca pospolitego wykorzystywane są jako przyprawa. Jadalne są także szyszkojagody jałowca pestkowatego osiągające 2,5 cm średnicy[7]. Cenione jest także drewno wielu gatunków[7].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Bardzo zróżnicowany – drzewa osiągające do 40 m wysokości (J. procera) i krzewy, w tym także rozesłane na podłożu (J. horizontalis). Kora cienka i łuszcząca się wąskimi pasmami[6].
- Liście
- Iglaste i łuskowate ułożone parami nakrzyżlegle lub po 3 w okółkach. Igły są sztywne i kłujące, u przedstawicieli sekcji Juniperus i Caryocedrus występują wyłącznie na pędach. Drobne łuski obecne są w sekcji Sabina, w której igły pojawiają się tylko u osobników młodocianych[6].
- Organy generatywne
- Kwiaty są rozdzielnopłciowe, podczas gdy rośliny bywają dwupienne i jednopienne. Charakterystyczne dla rodzaju są szyszkojagody – twory powstające w wyniku wtórnego zrośnięcia makrosporofili[6], których jest od 3 do 8[7]. Po dojrzeniu szyszkojagody są kulistawe, zwykle o średnicy do 1 cm (czasem jednak większe), od fioletowych do czarnych. na każdej łusce nasiennej powstaje od jednego do trzech nasion[7].
Systematyka
edytujRodzaj z rodziny cyprysowatych blisko spokrewniony z takimi rodzajami jak cyprys (Cupressus), biota (Platycladus) i mikrobiota (Microbiota). Od pierwszych lat XXI wieku rodzaj poddawany jest wielu rewizjom taksonomicznym w związku z intensywnymi badaniami z użyciem metod molekularnych[4]. Istotne wyniki dla systematyki tego rodzaju zawarte są w publikacji Mao i in. z 2010[8]. Wynika z nich, że w obrębie rodzaju wyróżnić można 6 głównych kladów. Bazalną jest grupa, której najstarszy przedstawiciel – jałowiec pestkowaty (J. drupacea) wyodrębnił się ok. 20 milionów lat temu. Specjacja w obrębie pozostałej grupy, obejmującej m.in. jałowiec pospolity (J. communis) nastąpiła ok. 10 milionów lat temu. Wszystkie pozostałe 5 kladów odpowiada wyróżnianej tradycyjnie sekcji Sabina Spach 1841 (czasem podnoszonej do rangi odrębnego rodzaju – Sabina Miller 1754)[8][4].
- Gatunki dziko rosnące w Polsce[9]
- jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)
- jałowiec sabiński, j. sawina (Juniperus sabina L.)
- Juniperus × ambigens (Fassett) R.P.Adams
- Juniperus angosturana R.P.Adams
- Juniperus arizonica (R.P.Adams) R.P.Adams
- Juniperus ashei J.Buchholz
- Juniperus barbadensis L.
- Juniperus bermudiana L. – jałowiec bermudzki
- Juniperus blancoi Martínez
- Juniperus brevifolia (Seub.) Antoine
- Juniperus californica Carrière
- Juniperus cedrus Webb & Berthel.
- Juniperus chinensis L. – jałowiec chiński
- Juniperus coahuilensis (Martínez) Gaussen ex R.P.Adams
- Juniperus comitana Martínez
- Juniperus compacta (Martínez) R.P.Adams
- Juniperus convallium Rehder & E.H.Wilson
- Juniperus coxii A.B.Jacks.
- Juniperus deltoides R.P.Adams
- Juniperus deppeana Steud. (syn. J. pachyphlaea Torr.) – jałowiec grubokory
- Juniperus drupacea Labill. – jałowiec pestkowaty
- Juniperus durangensis Martínez
- Juniperus erectopatens (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
- Juniperus excelsa M.Bieb. – jałowiec grecki, j. wyniosły
- Juniperus × fassettii B.Boivin
- Juniperus flaccida Schltdl.
- Juniperus foetidissima Willd.
- Juniperus formosana Hayata
- Juniperus gracilior Pilg.
- Juniperus grandis R.P.Adams
- Juniperus horizontalis Moench – jałowiec płożący
- Juniperus indica Bertol.
- Juniperus jaliscana Martínez
- Juniperus jarkendensis Kom.
- Juniperus komarovii Florin
- Juniperus macrocarpa Sm.
- Juniperus maritima R.P.Adams
- Juniperus martinezii Pérez de la Rosa
- Juniperus × media Dmitr. – jałowiec pośredni
- Juniperus microsperma (W.C.Cheng & L.K.Fu) R.P.Adams
- Juniperus monosperma (Engelm.) Sarg.
- Juniperus monticola Martínez
- Juniperus morrisonicola Hayata
- Juniperus mucronata R.P.Adams
- Juniperus navicularis Gand.
- Juniperus occidentalis Hook. – jałowiec zachodni
- Juniperus osteosperma (Torr.) Little
- Juniperus oxycedrus L. – jałowiec kolczasty
- Juniperus × palanciana J.M.Aparicio & Uribe-Ech.
- Juniperus phoenicea L. – jałowiec fenicki
- Juniperus pinchotii Sudw.
- Juniperus pingii W.C.Cheng ex Ferré – jałowiec Pinga
- Juniperus poblana (Martínez) R.P.Adams
- Juniperus polycarpos K.Koch
- Juniperus procera Hochst. ex Endl.
- Juniperus procumbens (Siebold ex Endl.) Miq. – jałowiec rozesłany
- Juniperus przewalskii Kom.
- Juniperus pseudosabina Fisch. & C.A.Mey.
- Juniperus recurva Buch.-Ham. ex D.Don
- Juniperus rigida Siebold & Zucc. (syn. J. conferta Parl.) – jałowiec sztywny, j. nadbrzeżny
- Juniperus saltillensis M.T.Hall
- Juniperus saltuaria Rehder & E.H.Wilson
- Juniperus saxicola Britton & P.Wilson
- Juniperus scopulorum Sarg. – jałowiec skalny
- Juniperus semiglobosa Regel
- Juniperus squamata Buch.-Ham. ex D.Don – jałowiec łuskowaty
- Juniperus standleyi Steyerm.
- Juniperus taxifolia Hook. & Arn.
- Juniperus thurifera L.
- Juniperus tibetica Kom.
- Juniperus virginiana L. – jałowiec wirginijski
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c Juniperus. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).
- ↑ a b Juniperus. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-11-28]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 202-206. ISBN 83-01-05225-2.
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 29. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b Mao, K., Hao, G., Liu, J., Adams, R. P. & Milne, R. I.. Diversification and biogeography of Juniperus (Cupressaceae): variable diversification rates and multiple intercontinental dispersals. „New Phytol.”. 188 (1), s. 254-272, 2010. PMID: 20561210. (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- EoL: 14001
- Flora of China: 11687213
- Flora of North America: 116875
- GBIF: 2684359
- identyfikator iNaturalist: 47574, 701535
- IPNI: 60436243-2
- ITIS: 18047
- NCBI: 13100
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:60436243-2
- Tela Botanica: 86626
- identyfikator Tropicos: 40033976
- USDA PLANTS: JUNIP
- identyfikator taksonu Fossilworks: 82142
- CoL: 56YL