Volksdeutsche
Volksdeutsche (pol. etniczni Niemcy[1] lub folksdojcze[2]) – określenie stosowane do 1945 (w Austrii i po 1945[a][3]) wobec osób pochodzenia niemieckiego, zamieszkujących poza granicami Niemiec według stanu granic na koniec 1937, którzy nie posiadali niemieckiego ani austriackiego obywatelstwa (Reichsdeutscher)[4] w takich państwach jak Francja, Belgia, Dania, Luksemburg, część Szwajcarii oraz na obszarach dawnego osadnictwa niemieckiego w Polsce (Poznańskie, Górny Śląsk, Pomorze Gdańskie, Łódź i inne), w Czechosłowacji (Kraj Sudetów i Karpaty, głównie Spisz), Rumunii czy na Litwie (okręg Kłajpedy).
Pochodzenie terminu
edytujWedług historyka Doris Bergen definicja volksdeutschów zawarta została po raz pierwszy w memorandum wystosowanym przez Kancelarię Rzeszy sygnowanym przez Adolfa Hitlera w roku 1938[5]. W dokumencie tym volksdeutsche zdefiniowani byli następująco: „ludzie niemieckojęzyczni mający niemieckie korzenie jednak nieposiadający niemieckiego obywatelstwa”. Było to odróżnienie w stosunku do określenia niemieckiego Reichsdeutscher – czyli kogoś, kto zamieszkuje w Rzeszy. W czasie II wojny światowej, od 4 marca 1940 w ten sposób nazywano obywateli innych państw, którzy zostali wpisani na niemiecką listę narodowościową – volkslistę i zostali zakwalifikowani do najwyższej kategorii w niej wyszczególnionej. Wbrew rozpowszechnionej opinii, volkslista nie była w żaden sposób „podpisywana”, ale umieszczenie na niej zwykle wiązało się z przejściem postępowania administracyjnego na wniosek zainteresowanego, polegającego na udowodnieniu swojego pochodzenia i ewentualnej działalności w organizacjach niemieckich i proniemieckich, teoretycznie wymaganej do przyznania wyższych klasyfikacji. Termin ten dla Hitlera oraz Niemców mieszkających w granicach Niemiec miał znaczenie rasowe, zaznaczające pokrewieństwo krwi, i był częścią rasistowskiej ideologii nazizmu.
Volksdeutsche przed wojną
edytujW 1931, jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy, NSDAP ustanowiła „Auslandsorganisation der NSDAP” (Zagraniczna Organizacja partii nazistowskiej), której zadaniem było rozpowszechnianie nazistowskiej propagandy wśród niemieckiej mniejszości mieszkającej poza Rzeszą w sąsiadujących krajach. W 1936 Rudolf Heß utworzył organizację VoMi (skrót od niem. SS-Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle), której oficjalnym zadaniem była konsolidacja volksdeutschów mieszkających poza granicami III Rzeszy[6]. Organizacja ta zajmowała się rejestracją i zrzeszaniem osób pochodzenia niemieckiego, niebędących obywatelami III Rzeszy i zamieszkałych poza jej granicami, ale zaliczanych do rasy niemieckiej. W wyniku tej działalności tworzono „piąte kolumny”, składające się z Niemców zamieszkujących inne państwa. Volksdeutsche aktywnie uczestniczyli w przygotowaniach do anschlussu Austrii przez Rzeszę, oraz wspomagając Konrada Henleina w jego dążeniach do odłączenia Kraju Sudetów (niem. Sudetenland) od Czechosłowacji i przyłączenia go do Niemiec, czy tworzeniu piątej kolumny przed atakiem na Polskę.
Przesiedlenia volksdeutschów w czasie II wojny światowej
edytujW trakcie II wojny światowej na podstawie umów z Rumunią i Związkiem Radzieckim wielu volksdeutschów mieszkających dotychczas w tych krajach zostało przesiedlonych w ramach tak zwanej Akcji „Heim ins Reich” na tereny okupowanej Polski[7]. Przesiedleń Niemców dokonywano z Litwy, Łotwy, Estonii, Rumunii i ZSRR[8]. Często przesiedlenia te łączyły się z brutalnym wysiedlaniem ludności etnicznej z terenów państw podbitych i inkorporowanych niezgodnie z prawem międzynarodowym do Niemiec (miało to miejsce między innymi w Kraju Warty i Alzacji).
Działalność VoMi powiązana była ściśle z działalnością RuSHA (niem. SS-Rasse-und-Siedlungshauptamt), czyli Głównym Urzędem do spraw Rasowych i Osiedleńczych SS, mającą na celu wysiedlanie ludności krajów okupowanych. Aby przesiedlić ludność niemiecką z terenów Europy Wschodniej, należało najpierw zwolnić dla nich miejsca, dokonując wysiedleń ludności polskiej lub żydowskiej, znajdujących się wewnątrz granic III Rzeszy. W wyniku masowych przesiedleń ponad milion volksdeutschów osadzono na terenach Pomorza, Kraju Warty, rejencji łódzkiej i tym podobnych.
W Generalnym Gubernatorstwie niezwykle popularny był krótki wiersz tłumaczący, kim jest volksdeutsch[9][10]:
Kto ty jesteś? Volksdeutsch cwany.
Jaki znak twój? Krzyż złamany.
Kto cię stworzył? Zawierucha.
Co cię czeka? Gałąź sucha.
Po wojnie
edytuj28 lutego 1945 Krajowa Rada Narodowa wydała dotyczący volksdeutschów dekret „O wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego wrogich elementów”.
W związku z podjęciem akcji, mającej na celu wyeliminowanie spośród społeczeństwa polskiego elementów niemieckich – Polski Związek Zachodni w Łodzi przypomina i wyjaśnia, że wszelkie informacje dotyczące „Niemców – volksdeutschów” mogą być dostarczone na piśmie lub ustnie w lokalu PZZ przy ul. H. Sienkiewicza 20, w godz. od 9-ej do 16-ej albo wrzucane do skrzynki pocztowej, wiszącej na drzwiach wejściowych lokalu PZZ. Informacje winny zawierać możliwie wyczerpujące dowody, a co najmniej muszą być podane dokładne personalia i adresy „volksdeutschów”, uwzględniające: 1) nazwisko i imię „volksdeutscha”, 2) rok urodzenia lub z braku tego imiona rodziców, 3) miejsce zamieszkania w czasie okupacji, 4) obecne miejsce zamieszkania, 5) gdzie zatrudniony obecnie i w jakim charakterze. Informacje nieścisłe i niewyczerpujące (jak np. nazwisko bez imienia lub podanie przez informatora niedokładnego miejsca zamieszkania „volksdeutscha” w okresie okupacji i obecnie) hamują w znacznym stopniu przebieg sprawy i opóźniają w ten sposób usunięcie ze społeczeństwa polskiego wrogiego elementu niemieckiego. Czujne śledzenie ukrywających się „volksdeutschów” i informowanie o tym PZZ jest obowiązkiem każdego Polaka, który posiada zrozumienie dobra narodu i własnego[11].
Po wojnie władze polskie zrehabilitowały większość osób zakwalifikowanych przymusowo na niemiecką volkslistę[12].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Verband der deutschen altösterreichischen Landsmannschaften in Österreich nazywał się do 14 listopada 2014 Verband der Volksdeutschen Landsmannschaften Österreichs.
Przypisy
edytuj- ↑ „...wprowadzono do słownika politycznego określenie „Niemca etnicznego” (Volksdeutscher).”, [w:] Janusz Sobczak: Hitlerowskie przesiedlenia ludności niemieckiej w dobie II wojny światowej. Instytut Zachodni. 1966, s. 17; „Niemiec urodzony i mieszkający poza granicami Starej (przedwojennej) Rzeszy, Niemiec z pochodzenia”, [w:] Leon Bielas: Sławna jak Sarajewo Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979, s. 382; „Volksdeutscher – obywatel polski narodowości niemieckiej”, [w:] Przegląd polonijny. Polska Akademia Nauk. Komitet Badania Polonii, Polska Akademia Nauk. Komitet Badania Polonii Zagranicznej. 1993 str. 100.
- ↑ folksdojcz. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2018-11-09].
- ↑ Verband der Volksdeutschen Landsmannschaften Österreichs (VLÖ) / Verband der deutschen altösterreichischen Landsmannschaften in Österreich (VLÖ).
- ↑ Holocaust Survivors: Encyclopedia – „Volksdeutscher”.
- ↑ Bergen, Doris: The Nazi Concept of ‘Volksdeutsche’ and the Exacerbation of Anti-Semitism in Eastern Europe, 1939-45. Journal of Contemporary History, Vol. 29, No. 4 (paźd. 1994), s. 569–582.
- ↑ Himmler’s auxiliaries: the Volksdeutsche Mittelstelle and the German national minorities of Europe, 1933–1945. UNC Press Books, 1993 dostęp 2009-06-26. Valdis O. Lumans.
- ↑ Józef Wnuk, Helena Radomska-Strzemecka: Dzieci polskie oskarżają. AX, Warszawa 1961.
- ↑ Ericson, Edward E. (1999): Feeding the German Eagle: Soviet Economic Aid to Nazi Germany, 1933–1941. Greenwood Publishing Group, ISBN 0-275-96337-3.
- ↑ Ryszard Kaczmarek: Polacy w Wehrmachcie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010, s. 9. ISBN 978-83-08-05357-7.
- ↑ Nowy Świat = The Polish Mornig World R.45, nr 172 (22 czerwca 1942) [online], polona.pl [dostęp 2018-09-27].
- ↑ Dostarczanie informacji o „volkdsdeutschach” obowiązkiem każdego Polaka, „Gazeta Ludowa [Warszawa], nr 184, s. 4.”, 7 sierpnia 1946.
- ↑ Volksdeutsche, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-05].
Bibliografia
edytuj
- Luther, Tammo (2004): Volkstumspolitik des Deutschen Reiches 1933-1938. Die Auslanddeutschen im Spannungsfeld zwischen Traditionalisten und Nationalsozialisten. Franz Steiner, Stuttgart