Teoria szklanki wody

Teoria szklanki wody (ros. теория стакана воды) – pogląd na miłość, małżeństwo i rodzinę sprowadzający stosunki między kobietą a mężczyzną do zaspokojenia potrzeby fizjologicznej i propagujący seks bez zobowiązań. Według tej teorii stosunek płciowy nie ma znaczenia duchowego i podejmowany jest tak samo, jak picie szklanki wody w gorący dzień, aby ugasić pragnienie.

Recepcja

Autorstwo teorii szklanki wody mylnie przypisuje się Aleksandrze Kołłontaj, która popularyzowała wolną miłość  i seks bez zobowiązań . Włodzimierz Lenin w rozmowie z niemiecką komunistką Clarą Zetkin stwierdził: Teoria szklanki wody zupełnie przewróciła w głowie naszej młodzieży  . W swoich wspomnieniach Clara Zetkin napisała, że Lenin odniósł się do tego pomysłu z przekąsem:

Oczywiście pragnienie wymaga zaspokojenia. Ale czy normalny człowiek w normalnych warunkach położy się na ulicy i zacznie pić wodę z kałuży? Czy nawet ze szklanki, do której kraju przywierają dziesiątki ust?

Clara Zetkin, Wspomnienia o Leninie

Lenin przyczyny teorii szklanki wody upatrywał w zmianie wartości ideologicznych po rewolucji październikowej i jednocześnie podkreślał, że teoria ta nie ma nic wspólnego z wolnością miłości ani z marksizmem:

W warunkach stworzonych przez wojnę i rewolucję, zniknęły stare wartości ideologiczne lub utraciły swą wiążącą moc. Obecnie w walce krystalizują się nowe wartości. W stosunkach między mężczyzną a mężczyzną, kobietą a mężczyzną, uczucie i myśli ulegają gwałtownemu przeobrażeniu. ... Zmieniona postawa młodych ludzi względem życia seksualnego opiera się, oczywiście, na „zasadach” i na teorii. Wielu nazywa swoją postawę „rewolucyjną” lub „komunistyczną”. Chociaż nie mam w sobie nic z ponurego ascety, tzw. nowe życie seksualne młodych – a niekiedy i starych – wydaje mi się często czysto mieszczańskie, rozciągnięciem mieszczańskich burdeli. To nie ma nic wspólnego z wolnością miłości, taką jaką rozumieją ją komuniści. Musicie znać słynną teorię, jakoby w społeczeństwie komunistycznym zaspokojenie pragnień seksualnych, miłości, stanie się proste i nieważne, jak wypicie szklanki wody. Ta teoria szklanki wody doprowadziła do szaleństwa, do całkowitego szaleństwa. Okazała się fatalna dla młodych chłopców i dziewcząt. Jej zwolennicy utrzymują, że jest ona marksistowska. Ale wielkie dzięki za taki marksizm. ... Sądzę, że teoria szklanki wody jest całkowicie niemarksistowska i, co więcej, aspołeczna.

В атмосфере последствий войны и начавшейся революции старые идеологические ценности рушатся, теряя свою сдерживающую силу. Новые ценности выкристаллизовываются медленно, с борьбой. Взгляды на отношения человека к человеку, на отношения мужчины к женщине революционизируются, революционизируются и чувства и мысли. ... Изменившееся отношение молодёжи к вопросам половой жизни, конечно, “принципиально” и опирается будто бы на теорию. Многие называют свою позицию “революционной” и “коммунистической”. ... Хотя я меньше всего мрачный аскет, но мне так называемая “новая половая жизнь” молодёжи а часто и взрослых довольно часто кажется чисто буржуазной, кажется разновидностью доброго буржуазного дома терпимости. Всё это не имеет ничего общего со свободой любви, как мы, коммунисты, её понимаем. Вы, конечно, знаете знаменитую теорию о том, что будто бы в коммунистическом обществе удовлетворить половые стремления и любовную потребность так же просто и незначительно, как выпить стакан воды. От этой теории “стакана воды” наша молодёжь взбесилась, прямо взбесилась. Эта теория стала злым роком многих юношей и девушек. Приверженцы её утверждают, что теория эта марксистская. Спасибо за такой “марксизм”. ... Я считаю знаменитую теорию “стакана воды” совершенно не марксистской и сверх того противообщественной.

—  Clara Zetkin, Wspomnienia o Leninie

Krytyczną analizę teorii szklanki wody przeprowadził Anatolij Łunaczarski w swej pracy O życiu codziennym: młodzież i teoria szklanki wody (ros. О быте: молодёжь и теория стакана воды).

Za czasów ZSRR oficjalna ideologia radziecka potępiała teorię szklanki wody, oświadczając, że społeczeństwu socjalistycznemu obce jest głoszenie świętoszkostwa i ascetyzmu, nienaturalnego „umartwiania ciała”, lecz równie zdecydowanie występuje ono przeciwko drugiej, nie mniej prymitywnej i szkodliwej skrajności — „wyzwoleniu” stosunków między kobietą a mężczyzną od ich ludzkiej treści, radości, miłości, obowiązku, honoru, godności, wierności. „Wolnej miłości” socjalizm przeciwstawia „małżeństwo z miłości”, małżeństwo trwałe, oparte na moralnej czystości stosunków między małżonkami, wzajemnej miłości, szacunku, małżeństwo przejawiające troskę o dzieci.

Zobacz też

• Dwanaście przykazań seksualnych rewolucyjnego proletariatu
• W ZSRR seksu nie ma
• Związek bez zobowiązań

Bibliografia

w języku polskim

• Wiktor Afanasjew, Karen Brutenc, Fiodor Burłackij, Grigorij Glezerman, Jurij Krasin, i in.: Naukowy komunizm. Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa, tł. Mirosław Skwiecińskii. Wyd. II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
• Andrzej i Marta Goworscy: Aleksandra Kołłontaj - bolszewicka feministka?. W: Andrzej i Marta Goworscy: Naznaczeni przez rewolucję bolszewików. Warszawa: Editio, 2017. ISBN 978-83-283-3665-0.
• Jan Ratuszniak: Aleksandra Kołłontaj – komunistyczna apostołka wolnej miłości. Histmag, 2011-03-29. [dostęp 2023-02-18].
• Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).

w innych językach

• Клара Цеткин: Воспоминания о Ленине. [dostęp 2023-02-18]. (ros.).
• Социалистическая семья (Socjalistyczna rodzina). W: В.Г. Афанасьев, К.Н. Брутенц, Ф.М. Бурлацкий, Ю.А. Красин, i in.: Основы научного коммунизма (Podstawy naukowego komunizmu). Pod redakcją Piotra Fiedosiejewa. Moskwa: Политиздат, 1967, s. 468-470, seria: Akademia Nauk Społecznych przy KC KPZR. (ros.).

Linki zewnętrzne

• Co to za koncepcja teoria szklanki wody. pl.mom-and-child.com. [dostęp 2021-05-28]. (pol.).
• Ze wspomnień Klary Zetkin - Opinie Lenina w kwestiach obyczajowych i o kwestii kobiecej:

  część I

  część II