Tyraspol
Tyraspol (rum. Tiraspol, ros. Тирасполь, ukr. Тирасполь) – miasto na terenie Mołdawii, położone na lewym brzegu Dniestru, od 1991 roku stolica samozwańczej republiki Naddniestrza, stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 128.807 mieszkańców w 2023 było trzecim co do wielkości miastem Mołdawii (po Kiszyniowie i Bielcach)[3].
Dniestr w Tyraspolu | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Miasto wydzielone |
Tyraspol | ||||
Burmistrz | |||||
Powierzchnia |
55,56[1] km² | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
+ 373 533 | ||||
Kod pocztowy |
MD 3300 | ||||
Tablice rejestracyjne |
Т --- -- | ||||
Położenie na mapie Naddniestrza | |||||
Położenie na mapie Mołdawii | |||||
46°51′N 29°38′E/46,850000 29,633333 | |||||
Strona internetowa |
Historia
edytujNazwa ośrodka wywodzi się od rzeki Dniestr, w czasach rzymskich nazywanej Tiras. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez Aleksandra Suworowa jako rosyjska fortyfikacja – twierdza obronna przed agresją ze strony Turcji, na bazie zamieszkiwanej przez Mołdawian oraz sprowadzonych przez Rosjan osadników różnej narodowości wsi Sucleia[4]. Po rewolucji październikowej należał do marionetkowej Ukrainy radzieckiej, po 1922 roku zaś do ZSRR. Od 1924 w składzie Mołdawskiej Autonomicznej SRR, której stolicą został w 1929 roku. Po aneksji Besarabii przez ZSRR w 1940 roku miasto przyłączono do radzieckiej Mołdawii. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część tzw. Transnistrii.
W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo na świecie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.
Rezyduje tu prezydent, jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej oraz banku centralnego (emisyjnego) republiki. W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji OBWE – jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM. Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.
Od lat 30. XX w. był siedzibą XIV Armii Radzieckiej – najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej[potrzebny przypis] armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był generał Aleksandr Lebied´.
Demografia
edytujSkład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: Rosjanie 41%, Ukraińcy 32%, Rumuni (Mołdawianie) 18%, Żydzi 1,4%.
Opiekę konsularną nad Polakami przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w Kiszyniowie.
W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej. Tyraspol jest jednym z głównych skupisk Polaków w Mołdawii.
Żydzi w Tyraspolu
edytuj- 1847: żydowska populacja wyniosła 1406.
- 1897: żydowska populacja urosła do 8668 osób (27% populacji miasta)
- 1910: w Tyraspolu znajdują się dwie prywatne żydowskie szkoły, pierwsza dla chłopców, druga dla dziewcząt.
- 1926: żydowska populacja zmalała do 6398 osób (29,1% populacji miasta)
- 1959: zamknięcie jedynej czynnej synagogi w mieście, populacja żydowska nie przekroczyła 1500 osób.
- 2007: żydowska populacja wynosi 2200 osób.
Antysemityzm
edytuj- 14–15 kwietnia 2001 – atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
- 13–30 marca 2004 – zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
- 4 maja 2004 – próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód, gdyż został natychmiast ugaszony przez przypadkowego przechodnia.
Zabytki żydowskie
edytujSport
edytujW Tyraspolu mają siedziby kluby piłkarskie Sheriff Tyraspol (wielokrotny mistrz Mołdawii) i Dinamo-Auto Tyraspol.
Religia
edytujOd 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej (jurysdykcja Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego)[5]. Przed rewolucją październikową w mieście znajdowało się trzy cerkwie wojskowe, sobór św. Mikołaja oraz jednowiercza cerkiew Opieki Matki Bożej. Wszystkie te budowle w okresie radzieckim zostały zniszczone i od początku lat 30. XX wieku do 1988 w Tyraspolu nie było żadnej czynnej świątyni prawosławnej[6]. Obecnie (pocz. XXI w.) w mieście czynnych jest osiem świątyń[7], z których najważniejszą jest sobór Narodzenia Pańskiego, wzniesiony w latach 1998–1999[8]. Jedna z cerkwi, kaplica św. Jerzego, stanowi część Pomnika Chwały Wojennej, upamiętniającego poległych w II wojnie światowej, wojnie w Afganistanie oraz wojnie o Naddniestrze[9].
W Tyraspolu znajduje się także cerkiew staroobrzędowa pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Miejscowa parafia podlega eparchii kiszyniowskiej i całej Mołdawii Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej[10].
Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą rzymskokatolickiej diecezji tyraspolskiej, która zanikła w wyniku przemian politycznych i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie.
Miasta partnerskie
edytujMiasta partnerskie Tyraspolu[11]:
- Wołgograd, Rosja
- Kaługa, Rosja
- Kursk, Rosja
- Obninsk, Rosja
- Siewierodwińsk, Rosja
- Nowosybirsk, Rosja
- Mikołajów, Ukraina
- Tarnopol, Ukraina
- Chersoń, Ukraina
- Czerkasy, Ukraina
- Bielce, Mołdawia
- Komrat, Mołdawia
- Rejon Leniński (Mińsk), Białoruś
- Suchumi, Gruzja
- Cchinwali, Gruzja
- Eilenburg, Niemcy
- Santarem, Portugalia
- Trondheim, Norwegia
- Aszdod, Izrael
Galeria
edytuj-
Most w Tyraspolu
-
Pałac Kultury
-
Teatr miejski
-
Pomnik Lenina przed siedzibą rządu i Rady Najwyższej separatystycznej republiki
-
Siedziba Rady Miasta („Dom Rad”)
-
Pomnik Suworowa
-
Rynek Suworowa
-
Dworzec kolejowy
-
Dniestr zimą
-
Hotel „Aist”
-
Budynek radziecki
-
Trolejbus w Tyraspolu
-
Widok na Dniestr
Przypisy
edytuj- ↑ Тирасполь [online], e-gorod.ru [dostęp 2023-06-30] .
- ↑ Население Тирасполя 2023 [online], ru.aznations.com [dostęp 2023-06-30] .
- ↑ Города Молдавии [online], aznations.com [dostęp 2023-06-30] .
- ↑ История села [online], www.sukleia.ru [dostęp 2016-12-31] .
- ↑ ИСТОРИЯ. www.diocese-tiras.org. [dostęp 2015-11-12].
- ↑ История Покровской церкви г. Тирасполь. pokrovka-tiras.narod.ru. [dostęp 2015-11-12].
- ↑ Благочиния [online], diocese-tiras.org [dostęp 2017-01-03] .
- ↑ О соборе – Кафедральный собор Рождества Христова, г. Тирасполь [online], sobor-tiraspol.com [dostęp 2017-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-22] .
- ↑ Столичный Мемориал Воинской Славы был открыт ровно 45 лет назад, „Новости Приднестровья” [dostęp 2017-06-02] (ros.).
- ↑ » Архипастырский визит в Тирасполь и Бендеры Русская Православная Старообрядческая Церковь [online], rpsc.ru [dostęp 2017-01-03] .
- ↑ Наши города-побратимы | Официальный сайт Государственной администрации г.Тирасполя и г.Днестровска [online], www.tirasadmin.org [dostęp 2021-08-21] .
Linki zewnętrzne
edytuj- Tyraspol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 718 .