Wikipedia

Uistiti

rodzaj ssaka naczelnego

Uistiti[21] (Callithrix) – rodzaj ssaków naczelnych z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae).

Uistiti
Callithrix
Erxleben, 1777[1]
Ilustracja
Uistiti czarnoczuba (C. penicillata)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Rodzina

pazurkowcowate

Rodzaj

uistiti

Typ nomenklatoryczny

Simia jacchus Linnaeus, 1758

Gatunki

6 gatunków – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące endemicznie w Brazylii[22][23][24].

Morfologia

edytuj

Długość ciała 16–33 cm, ogona 24–35 cm; masa ciała 180–450 g[23][25].

Systematyka

edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben w książce swojego autorstwa poświęconej systematyce królestwa zwierząt[1]. Erxleben wymienił kilka gatunków – Simia Jacchus Linnaeus, 1758, Simia argentata Linnaeus, 1771, Simia Jacchus Linnaeus, 1758, Simia Rosalia Linnaeus, 1766, Simia Midas Linnaeus, 1758, Simia Oedipus Linnaeus, 1758 i Simia Pithecia Linnaeus, 1766 – z których gatunkiem typowym jest (linneuszowska tautonimia) Simia Jacchus Linnaeus, 1758 (uistiti białoucha).

Etymologia

edytuj
  • Callithrix (Callitrix, Calletrix, Callitriche): gr. καλλιθριξ kallithrix ‘z pięknymi włosami’, od καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; θριξ thrix, τριχος trikhos ‘włos’[26].
  • Sagoinus (Sagouin, Saguin, Sagoin, Saguinus): fr. sagouin ‘pazurczatka’, być może od brazylijskiej, lokalnej nazwy sahui, używanej niedaleko Bahia[27]. Gatunek typowy: Kerr wymienił kilka gatunków – Simia Jacchus Linnaeus, 1758, Simia argentata Linnaeus, 1771, Simia Rosalia Linnaeus, 1766, Simia Midas Linnaeus, 1758, Simia Oedipus Linnaeus, 1758 i Simia Pithecia Linnaeus, 1766 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[28] jest Simia jacchus Linnaeus, 1758.
  • Hapale (Harpale, Hapales): gr. ἁπαλος hapalos ‘delikatny, miękki’[29]. Gatunek typowy: Illiger wymienił kilka gatunków – Simia Jacchus Linnaeus, 1758, Simia Rosalia Linnaeus, 1766 i Simia Midas Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[28] Simia Jacchus Linnaeus, 1758.
  • Jacchus (Iacchus, Jaccus, Jachus): być może zlatynizowana forma ‘jocko’, zwyczajowej nazwy stosowanej na określenie małpy[30]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Jacchus vulgaris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia jacchus Linnaeus, 1758).
  • Arctopithecus (Antopithecus, Anthopithecus): gr. αρκτος arktos „niedźwiedź”; πιθηκος pithēkos „małpa”[31].
  • Ouistitis (Cuistitis): rodzima, południowoamerykańska dźwiękonaśladowcza nazwa Ouistiti dla uistiti[32]. Gatunek typowy: Burnett wymienił dwa gatunki – Simia Jacchus Linnaeus, 1758 i Simia argentata Linnaeus, 1771 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[33] Simia Jacchus Linnaeus, 1758.

Podział systematyczny

edytuj

Do rodzaju należą następujące gatunki[34][25][22]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[21] Podgatunki[23][22][25] Rozmieszczenie geograficzne[23][22][25] Podstawowe wymiary[23][25][k] Status
IUCN[35]
 
 Callithrix aurita (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) uistiti złocista gatunek monotypowy Minas Gerais (na północ do Parque Estadual do Rio Doce), Rio de Janeiro i São Paulo; zakres wysokości: do 1200 m n.p.m. DC: 19–25 cm
DO: 27–35 cm
MC: 400–450 g 		 EN 
 
 Callithrix flaviceps (O. Thomas, 1903) uistiti żółtogłowa gatunek monotypowy na południe od rzeki Rio Doce do Sierra da Mantiqueira (południowe Espírito Santo i Minas Gerais), być może Rio de Janeiro; zakres wysokości: 270–1800 m n.p.m. DC: 22–25 cm
DO: 30–35 cm
MC: około 400 g 		 CR 
 
 Callithrix geoffroyi (Humboldt, 1812) uistiti białoczelna gatunek monotypowy na południe od rzeki Jequitinhonha i rzeki Araçuaí (Espírito Santo, wschodnie Minas Gerais, do pobliża granicy z Rio de Janeiro); zakres wysokości: do 500 m n.p.m. DC: 18–23 cm
DO: około 29 cm
MC: 190–350 g 		 LC 
 
 Callithrix kuhlii Coimbra-Filho, 1985 uistiti czarnoucha gatunek monotypowy między rzeką de Contas i rzeką Jequitinhonha (południowa Bahia i północno-wschodnia końcówka Minas Gerais) DC: 20–23 cm
DO: 29–33 cm
MC: 350–400 g 		 VU 
 
 Callithrix penicillata (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) uistiti czarnoczuba gatunek monotypowy na wschód od rzeki Araguaia, południowe Maranhão i Bahia na południe do północno-wschodniego Mato Grosso do Sul i północnego São Paulo DC: 20–23 cm
DO: 29–33 cm
MC: 180–225 g 		 LC 
 
 Callithrix jacchus (Linnaeus, 1758) uistiti białoucha gatunek monotypowy na wschód od Maranhão (co najmniej od rzeki Parnaiba) i prawdopodobnie północno-wschodnie Tocantins, na południe do północnej Bahii DC: 16–21 cm
DO: 24–31 cm
MC: 318–322 g 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b c Niepoprawna późniejsza pisownia Callithrix Erxleben, 1777.
  2. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Sagoinus Kerr, 1792.
  3. ↑ a b c Wariant pisowni Sagoinus Kerr, 1792.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Hapale Illiger, 1811.
  5. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Hapale Illiger, 1811.
  6. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Jacchus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812.
  7. ↑ Wariant pisowni Hapale Illiger, 1811.
  8. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Arctopithecus G. Cuvier, 1819.
  9. ↑ Nieuzasadniona poprawka Jacchus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812.
  10. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Ouistitis Burnett, 1828.
  11. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cum synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 55. (łac.).
  2. ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 42. (łac.).
  3. ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young / Class I, Mammalia. Edinburgh: Printed for A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, Edinburgh, 1792, s. 80. (ang.).
  4. ↑ Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’Ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).
  5. ↑ J. Fisher von Waldheim: Das Nationalmuseum der Naturgeschichte zu Paris: von seinem ersten Ursprunge bis zu seinem jetzigen Glanze. Cz. 2. Frankfurt am Main: Verlegt bei Fridrich Esslinger, 1803, s. 113. (niem.).
  6. ↑ A.G. Desmarest: Tableau méthodique des mammifères. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 8. (fr.).
  7. ↑ a b J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 71. (łac.).
  8. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 118, 1812. Paris. (fr.). 
  9. ↑ G. Cuvier. De la conformation naturelle des Singes, des manières, des habitudes et du genre de vie de ces Animaux. „Nouveau Dictionnaire d’Histoire Naturelle”. 31, s. 279, 1819. (fr.). 
  10. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangement of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.). 
  11. ↑ J. Fleming: The philosophy of zoology; or, A general view of the structure, functions, and classification of animals. Cz. 2. Edinburgh: A. Constable, 1822, s. 174. (ang.).
  12. ↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae, ou histoire naturelle des espèces nouvelles de singes et de chauves-souris observées et recueillies pendant le voyage dans l’intérieur du Brésil exécuté par ordre de S.M. le roi de Bavière dans les années 1817, 1818, 1819, 1820. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 32. (łac.).
  13. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 338, 1825. (ang.). 
  14. ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Manupeda, or Apes and their Allies being the arrangement of the Quadrumana or Anthropomorphous Beasts indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 1828 (October to December), s. 307, 1828. (ang.). 
  15. ↑ a b F. Cuvier: Zoologie = Mammalogie. W: Dictionnaire des sciences naturelles, dans lequel on traite méthodiquement des différens êtres de la nature, considérés soit en eux-mêmes, d’après l’état actuel de nos connoissances, soit relativement à l’utilité qu’en peuvent retirer la médecine, l’agriculture, le commerce et les artes. Suivi d’une biographie des plus célèbres naturalistes. T. 59. Paris & Strasbourg: F. G. Levrault & Le Normant, 1829, s. 401. (fr.).
  16. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 5. Paris: Chez A. Belin, 1829, s. ryc. i tekst. (fr.).
  17. ↑ G.T. Lay: Zoology. W: T. Curtis (red.): A London Encyclopaedia, Or Universal Dictionary of Science, Art, Literature and Practical Mechanics: Comprising a Popular View of the Present State of Knowledge : Illustrated by Numerous Engravings, a General Atlas, and Appropriate Diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 744. (ang.).
  18. ↑ H. Schlegel. Les Singes. Simiae. „Muséum d’Histoire Naturelle des Pays-Bas”. 7, s. 254, 1875. (fr.). 
  19. ↑ Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 185, 1958. (hiszp.). 
  20. ↑ M.C. McKenna & S.K. Bell: Classification of mammals above the species level. Nowy Jork: Columbia University Press, 1997, s. 352. ISBN 978-0-231-11013-6. (ang.).
  21. ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  22. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 176. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  23. ↑ a b c d e A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 315–321. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  24. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Callithrix. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-05].
  25. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 114. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 152.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 616.
  28. ↑ a b O. Thomas. Notes on South-American monkeys, bats, carnivores, and rodents, with descriptions of new species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 12 (70), s. 457, 1903. (ang.). 
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 308.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 119.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 490.
  33. ↑ R.I. Pocock. The genera of Hapalidæ (marmozets). „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 20 (117), s. 257, 1917. (ang.). 
  34. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-09-24]. (ang.).
  35. ↑ Taxonomy: Callithrix – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-23]. (ang.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uistiti&oldid=75033611”