Ukrytek mauretański
Ukrytek mauretański[2](Tenebroides mauritanicus) – gatunek chrząszcza z rodziny Trogossitidae i podrodziny Trogossitinae.
| Tenebroides mauritanicus[1] | |
| Linnaeus, 1758 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
T. mauritanicus |
Opis edytuj
Osiąga od 6 do 11 mm długości ciała. Ubarwiony brunatno, głowa i przedplecze nieco błyszczące, bardzo delikatnie mikrosiateczkowane. Głowa skąpo punktowana, o płaskich oczach i czułkach zwieńczonych słabo odgraniczoną, trójczłonową buławką. Przedplecze o przednich i tylnych kątach ostrych, grubo po bokach, a słabo pośrodku punktowane. Przez jego środek często biegnie gładka smuga. Pokrywy z siedmioma rzędami, w których punkty spłycają się i zanikają ku końcowi. Siódmy rząd kończy się na wysokości guza barkowego[3]. Tenebroides mauritanicus pospolicie występuje na statkach, w magazynach i młynach. W naturze żyje pod korą drzew i w zgniłym drewnie, gdzie bywa drapieżnikiem. Nie przypisuje mu się dużego znaczenia gospodarczego, jednak jego obecność może wpływać na zwiększenie liczebności innych owadów które mogą wykorzystywać drążone przez ukrytka przestrzenie i w nich się rozwijać[4]. Może być także wektorem grzybów oraz bakterii.
Biologia i ekologia edytuj
Gatunek synantropijny, spotykany w osiedlach ludzkich, magazynach zboża, składach produktów żywnościowych, piekarniach, młynach i mieszkaniach, a ponadto znajdowany w gniazdach bocianich i gołębnikach.
Cykl rozwojowy trwa od około 40 do nawet 1200 dni, w zależności od temperatury[5]. W rejonach cieplejszych jego cykl życiowy przebiega nieprzerwanie a zimowanie nie występuje. Wiosną świeżo przepoczwarzone po przezimowaniu w formie larwalnej oraz zimujące dorosłe osobniki zbierają się w maju by zacząć składać jaja z początkiem lipca. Samice składają różną ilość jaj, nieuzależnioną od warunków bytowania. Potrafią jednak złożyć w całym okresie swojego życia nawet 1200 jaj, jednak za średnią przyjmuje się około 500, z których, w temp. około 20 °C, po 10 dniach lęgną się larwy[6]. W sprzyjających warunkach i przy odpowiednim pożywieniu wzrost larw jest dość szybki i wynosi około 40-50 dni, licząc od wylęgu do rozpoczęcia przepoczwarzenia. Według badań zaobserwowano, że pożywienie ma bezpośredni wpływ na długość czasu w jakim owad pozostaje w postaci larwalnej, oraz że duże zróżnicowanie pożywienia również powoduje wydłużenie tego stanu[7][8],.
Od początku lipca do końca listopada chrząszcze składają małe i białe delikatne jaja, ułożone luźno w niewielkich skupiskach widywane są w mące lub innym materiale pokarmowym. Niekiedy umieszczają je w napotkanych szczelinach celem ich zabezpieczenia[4]. Wylęgnięte larwy żerują na ziarnach zbóż, te wylęgające się wczesnym latem przechodzą podczas rozwoju około 3 wylinki, natomiast osobniki które wylęgają się w późniejszym czasie zrzucają wylinkę prawie zawsze cztery razy. Po osiągnięciu odpowiedniego wzrostu larwa staje się niespokojna i błąka się, w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca do przepoczwarzenia. Zazwyczaj zagrzebuje się w kawałku miękkiego drewna, w którym drąży mały tunel, lub jeśli to możliwe drąży w ziarnie kukurydzy, otwór zalepia za sobą wydzieliną wydalaną z wyrostków larwalnych rozmieszczonych na ciele. Komory poczwarkowe budują zwykle poza żerowiskami. Osobniki pojawiające się jesienią potrafią żyć od 9 do 10 miesięcy. Przez przedłużający się od kwietnia do września okres składania jaj, wszystkie stadia występują jednocześnie[8]
Występowanie edytuj
Gatunek kosmopolityczny. W Europie sięga na północ do Karelii, środkowej Fennoskandii i południa Szkocji[[5]. W Polsce występuje na terenie całego kraju[3]. Spotykane również w Ameryce, zarówno północnej jak i południowej oraz na terenie Afryki, również powszechnie znany w Japonii[6].
Historia edytuj
Tenebroides mauritanicus jest jednym z pospolitszych gatunków szkodników owadów występujących w produktach zbożowych. Znany naukowcom od drugiej połowy XVIII wieku[7]. Jednak jego najstarsze ślady żerowania pochodzą z wykopalisk na terenie starożytnego Egiptu, odkryte szczątki są datowane na około 1800 lat przed naszą erą. Wykopane przez archeologów ślady zachowały się w dużej mierze prawdopodobnie dzięki rozlaniu przez budowniczych tynku który pokrył składowane na posadzce deski, resztki ziaren i same żyjące tam owady. Umożliwiło to dokładną obserwacje i potwierdzenie ze stu procentową pewnością, że gatunek który był odpowiedzialny za uszkodzenia konstrukcji drewnianych budynków jak i łodzi, oraz przechowywanych ziaren to właśnie ukrytek[8].
Zagrożenia edytuj
Zarówno dorosłe osobniki, jak i te będące w stadium larwalnym, w przypadku braku pożywienia, mają duże zdolności penetracyjne. Potrafią przegryzać się przez cienkie opakowania z różnego rodzaju tworzyw sztucznych jak: foliowe worki wykonane np. z celofanu, poliwinylu, polipropylenu, poliestru. Bez problemu pokonują również barierę w postaci opakowań papierowych, a na dodatek potrafią przegryzać się przez folię aluminiową co stanowi pewien ewenement w świecie owadów[9][9],. Ponadto badania wykazały, że chrząszcze z gatunku Tenebroides mauritanicus mogą przenosić salmonellę pomiędzy kolejnymi partiami przechowywanego materiału[10].
Zwalczanie edytuj
Przechowywane produkty należy przechowywać w niskiej temperaturze, co sprzyja obniżeniu aktywności ukrytka, a nawet zmniejszenia jego liczebności przez wymieranie zarówno larw jak i osobników dorosłych. Wszystkie środki zaradcze stosowane przeciwko innym szkodnikom typowym dla magazynów zbóż, można w równym stopniu zastosować również w jego przypadku. Między innymi Fosfinę, która jako składnik środków owadobójczych może przynosić skutek w postaci wymierania larw, jednak po czasie, lub w różnych odstępach czasowych w zależności od stężenia, po użyciu w przechowalni wystarczy dokładnie wywietrzyć pomieszczenia zgodnie z zaleceniami producenta danego środka a materiał znajdujący się w pomieszczeniu będzie zdatny do użycia[11]. Inną ciekawą i ekologiczną metodą będzie zastosowanie olejków eterycznych Hyptis suaveolens przy produkcji środków również mających na celu ograniczenie liczebości ukrytka[12].
Przeprowadzono również badania nad wykorzystaniem samego ukrytka w zwalczaniu: wołka ryżowego (Sitophilus oryzae L.), wołka kukurydzianego (Sitophilus zeamais), wołka zbożowego (Sitophilus granarius). Największą śmiertelność zaobserwowano wśród populacji wołka ryżowego. Zaobserwowano również wzrost drapieżnictwa ukrytka w przypadku martwych już owadów. Badania wykazały, że drapieżny charakter ukrytka może wpływać korzystnie na ograniczenie liczebności wybranych szkodników w przechowalniach ziaren[6].
Przypisy edytuj
- ↑ Tenebroides mauritanicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ ukrytek mauretański, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2012-04-13].
- ↑ a b Lech Borowiec: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 60 Pawężnikowate – Peltidae. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1983, s. 10-11.
- ↑ a b Bond, E. J., & Monro, H. A. U. (1954). Rearing the Cadelle Tenebroides mauritanicus (L.)(Coleoptera: Ostomidae) as a Test Insect for Insecticidal Research1. The Canadian Entomologist, 86(9), 402-408.
- ↑ a b T. mauritanicus na Coleoptera Poloniae. [dostęp 2014-07-04].
- ↑ a b c Yoshida, T. (1975). Predation by the Cadelle Tenebroides mauritanicus (L.)(Coleoptera, Ostomidae) on Three Species of Stored-Product Insects. 岡山大学農学部学術報告, 46(1), 10-16.
- ↑ a b Journal of Agricultural Research U.S. Government Printing Office, 1923 Notes on the biology of the cadelle Tenebroides Mauritanicus Linne By Richard T.Cotton
- ↑ a b c Borojevic, K., Steiner Jr, W. E., Gerisch, R., Zazzaro, C., & Ward, C. (2010). Pests in an ancient Egyptian harbor. Journal of archaeological science, 37(10), 2449-2458.
- ↑ a b Daniel Cline, L. (1978). Penetration of seven common flexible packaging materials by larvae and adults of eleven species of stored-product insects. Journal of Economic Entomology, 71(5), 726-729.
- ↑ Crumrine, M. H., Foltz, V. D., & Harris, J. O. (1971). Transmission of Salmonella Montevideo in wheat by stored-product insects. Applied microbiology, 22(4), 578-580.
- ↑ Bond, E. J., & Upitis, E. (1973). Response of three insects to sublethal doses of phosphine. Journal of Stored Products Research, 8(4), 307-313.
- ↑ Adjou, E. S., Chougourou, D., & Soumanou, M. M. (2019). Insecticidal and repellent effects of essential oils from leaves of Hyptis suaveolens and Ocimum canum against Tenebroides mauritanicus (L.) isolated from peanut in post-harvest. Journal of Consumer Protection and Food Safety, 14(1), 25-30.
Linki zewnętrzne edytuj
- [http://www.ca.uky.edu/entomology/entfacts/ef134.asp Opis gatunku na stronie University of Kentucky]