Upadek zbuntowanych aniołów (obraz Pietera Bruegla starszego)

Upadek zbuntowanych aniołów (niderl. De val der opstandige engelen) – obraz olejny niderlandzkiego malarza Pietera Bruegla, namalowany w 1562, w Antwerpii. Obecnie znajduje się w Królewskich Muzeach Sztuk Pięknych w Brukseli. Dzieło to ma wymiary 114 cm wysokości na 155 cm szerokości.

Upadek zbuntowanych aniołów

De val der opstandige engelen

Autor	Pieter Bruegel
Data powstania	1562
Medium	olej na desce
Wymiary	117 × 162 cm
Miejsce przechowywania
Lokalizacja	Królewskie Muzea Sztuk Pięknych w Brukseli

Tło tematyczne

Tematyka obrazu nawiązuje do treści biblijnych mówiących o buncie części aniołów przeciwko Bogu. Najbardziej wymownym tekstem, dotyczącym tego faktu, jest następujący fragment Apokalipsy: I nastąpiła walka na niebie: Michał i jego aniołowie mieli walczyć ze Smokiem. I wystąpił do walki Smok i jego aniołowie, ale nie przemógł, i już się miejsce dla nich w niebie nie znalazło. I został strącony wielki Smok, Wąż starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię, został strącony na ziemię, a z nim strąceni zostali jego aniołowie. Opowiadanie to stanowi tło tematyczne obrazu.

Opis

Inspiracją dla Bruegla był tryptyk Boscha Wóz z sianem. Bruegel nawiązuje do jego lewego skrzydła zatytułowanego Raj. I w jednym i w drugim przypadku upadli aniołowie wyobrażeni są jako spadające z nieba stwory. U Bruegla przeistaczają się one w insekty, ryby z odnóżami żab, dziwaczne ostrygi, czy skrzydlate gady. Większą część obrazu zajmują te właśnie stwory symbolizujące upadłych aniołów. Użyta kolorystyka również wskazuje na odwołanie się do stylu Boscha. W centralnej części malowidła widać św. Michała Archanioła z mieczem w ręku, ubranego w złotą zbroję, który strąca zbuntowane duchy w czeluści piekielne. Pomagają mu w tym aniołowie ubrani w białe szaty. Plątanina fantastycznych stworów budzi obrzydzenie, ale i ciekawość, gdyż w kreatywności Bruegel osiągnął tu szczyt swych umiejętności. Tłum upadłych aniołów może być nazwany pewnego rodzaju „antystworzeniem”, w znaczeniu antytezy stworzenia, które Bóg uznał za dobre.

Od strony formalnej można zauważyć, że mimo tłumu kłębiących się ciał, nie doznaje się wrażenia chaosu i braku przejrzystości. W geometrycznym użyciu linii i form mamy już do czynienia z zapowiedzią stylistyki baroku.