Wikipedia

Wiklinowy pan

(Przekierowano z Wickerman)

Wiklinowy pan[a], wierzbin[1] (ang. wicker man lub wickerman) – ogromna wiklinowa kukła, w której druidzi rzekomo składali ofiary całopalne z ludzi i zwierząt. Głównym dowodem na stosowanie tej praktyki są wzmianki ze źródeł starorzymskich i starogreckich. Współcześni historycy wskazują, że chociaż rzadkie znaleziska archeologiczne potwierdzają składanie przez Celtów ofiar z ludzi, to starożytne teksty Greków i Rzymian należy traktować z odpowiednim dystansem.

XVII-wieczna ilustracja wiklinowego pana z książki A Tour in Wales Thomasa Pennanta.

Przekazy starożytne

edytuj

Chociaż starożytni pisarze podawali, że Celtowie składali ofiary z ludzi i zwierząt, tylko rzymski generał Juliusz Cezar i grecki geograf Strabon wspominali o wiklinowych kukłach, mających być jednym z wielu wykorzystywanych przez druidów sposobów na złożenie ofiar. W kronikach O wojnie galijskiej Juliusz Cezar pisał, że jedno z plemion galijskich „posługuje się posągami o wielkich rozmiarach, których wiklinowe członki wypełniają żywymi ludźmi, a ci po ich podpaleniu giną w płomieniach”[2][3]. Według jego przekazów preferowanymi ofiarami byli przestępcy, jeśli jednak takowych nie było, w ofierze składano niewinne osoby[4]. W opublikowanej niedługo później encyklopedii Geōgraphiká Strabon opisywał, że ludzie i zwierzęta paleni byli w wielkich kukłach z wikliny i słomy, nie precyzował jednak, czy ofiary palono żywcem. Według jego przekazów, Celtowie uważali, że popioły spalonych ofiar mają zapewniać bardziej urodzajne plony[2].

Grecki historyk Diodor Sycylijski w dziele Bibliothḗkē istorikí informował, że Celtowie składali ofiary z ludzi i zwierząt poprzez palenie ich na olbrzymich stosach wraz z pierwszymi owocami[5]. Współcześni badacze sugerują, że zarówno Strabon, jak i Diodor czerpali informacje z dzieł wcześniejszego greckiego historyka, Posejdoniosa z Rodos, które nie przetrwały do naszych czasów[5][2]. W I w. rzymski pisarz Lukan wspominał o ofiarach z ludzi składanych galijskim bogom – Esusowi, Teutatesowi i Taranisowi. W datowanej na IV wiek scholii do dzieła Lukana, Commenta bernensia, anonimowy autor dodał informację, że ofiary składane Taranisowi były palone w drewnianych pojemnikach[6][7].

Chociaż archeolodzy znaleźli dowody potwierdzające, że Celtowie składali ofiary zarówno z ludzi, jak i ze zwierząt – także całopalne – to są one rzadkie[8][9]. Współcześni historycy uważają, że źródła grecko-rzymskie należy traktować z ostrożnością, ponieważ Grecy i Rzymianie „mieli uzasadnione powody, żeby nie lubić swoich zatwardziałych wrogów”. Dodają, że „rozpowszechnianie wszelkich dziwacznych i negatywnych przekazów” o Celtach mogło się im przysłużyć, zaś chęć przedstawienia ludów celtyckich jako „barbarzyńców” mogła „prowadzić do wyolbrzymiania albo wręcz fabrykowania przekazów”[5][10].

Czasy późniejsze

edytuj

Współczesne źródła pisane wskazują, że w XVIII i XIX wieku we Francji palono wiklinowe kukły. Niemiecki badacz folkloru Wilhelm Mannhardt donosił, że palono je w Brie w przeddzień odpowiednika nocy świętojańskiej. Do 1743 na paryskiej Rue aux Ours corocznie 3 lipca spalano dużą wiklinową kukłę wojownika lub żołnierza, czemu towarzyszył tłum śpiewający „Salve Regina”. W Bagnères-de-Luchon w okolicach nocy świętojańskiej palono wiklinową konstrukcję, w której znajdowały się żywe węże, liście i kwiaty. Wokół instalacji tańczyli młodzi mężczyźni z pochodniami, a mieszkańcy i kler wznosili pieśni[11]. Anglik, który obserwował rytuał w 1890 roku, opisał, że rzeźba „kształtem przypominała mumię” i miała około sześciu metrów wysokości[2].

W północnej Portugalii święto Caretos de Podence – wywodzące się z czasów celtyckich, a obchodzone do dziś w niektórych regionach – kończy się spaleniem olbrzymiej rogatej kukły, wokół której tańczą młodzi ludzie[12].

W kulturze popularnej

edytuj

Wiklinowy pan rozpowszechnił się we współczesnej kulturze popularnej po premierze brytyjskiego horroru Kult z 1973 roku[13]. W historii współczesnej wiklinowy pan palony jest podczas niektórych obrządków neopogańskich i festiwali, takich jak Burning Man w Stanach Zjednoczonych[13] czy Wickerman Festival w Szkocji.

Do celtyckiego zwyczaju oraz Kultu nawiązuje zespół Iron Maiden w utworze „The Wicker Man” i grafikach towarzyszącym singlowi, przedstawiającym maskotkę zespołu – Eddiego – jako wiklinowego pana[14]. W Sadze o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego pojawia się wzmianka o obrzędzie, podczas którego druidzi rzekomo składali ofiary z ludzi w kukłach zwanych „wiklinowymi babami”, a następnie podpalali je[15]. Motyw składania ofiary w wiklinowej kukle (w polskiej wersji nazywanej „wiklinowym olbrzymem”[16]) pojawia się również w grze komputerowej Assassin’s Creed: Valhalla[17].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Zwyczaj nie ma utrwalonego nazewnictwa w języku polskim, bywa nazywany też wiklinową kukłą, wiklinowym człowiekiem czy człowiekiem z wikliny, jak również pod oryginalną angielską nazwą.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wierzbin.
  2. ↑ a b c d Hilda Ellis Davidson: Myths and Symbols in Pagan Europe: Early Scandinavian and Celtic Religions. Syracuse University Press, 1988, s. 60. (ang.).
  3. ↑ Adam Anczyk. Druidzi i ofiary z ludzi: krótka historia mitu. „Przegląd Religioznawczy”. Nr 245, s. 22, 2012. Polskie Towarzystwo Religioznawcze. ISSN 1230-4379. [dostęp 2022-10-09]. (pol.). 
  4. ↑ Juliusz Cezar: Bellum Gallicum VI. [dostęp 2022-10-09]. Cytat: Supplicia eorum qui in furto aut in latrocinio aut aliqua noxia sint comprehensi gratiora dis immortalibus esse arbitrantur; sed, cum eius generis copia defecit, etiam ad innocentium supplicia descendunt.. (łac.).
  5. ↑ a b c Mary Voigt: The Violent Ways of Galatian Gordion. SUNY Press, 2013, s. 220–221. (ang.).
  6. ↑ Bernhard Maier: Dictionary of Celtic Religion and Culture. Boydell & Brewer, 1997, s. 36. (ang.).
  7. ↑ Mircea Eliade: A History of Religious Ideas. T. 2. University of Chicago Press, 1982. (ang.).
  8. ↑ John Koch: The Celts: History, Life, and Culture. ABC-CLIO, 2012, s. 687–690. ISBN 978-1598849646. (ang.).
  9. ↑ Miranda Green: Animals in Celtic Life and Myth. Routledge, 2002, s. 94–96. (ang.).
  10. ↑ Peter S. Wells: The Barbarians Speak: How the Conquered Peoples Shaped Roman Europe. Princeton University Press, 1999, s. 59–60. ISBN 0-691-08978-7. (ang.).
  11. ↑ The Burning of Human Beings in the Fires. W: James George Frazer: The Golden Bough: A Study in Comparative Religion. Macmillan and Co., 1890. (ang.).
  12. ↑ Caretos de Podence. www.caretosdepodence.pt. [dostęp 2017-04-11]. (port.).
  13. ↑ a b Mark Jordan: The Body. ABC-CLIO, 2003, s. 341. (ang.).
  14. ↑ The Wicker Man (Illustration) – Commentary. The Iron Maiden Commentary. [dostęp 2022-10-09].
  15. ↑ Andrzej Sapkowski: Wieża Jaskółki. SuperNowa, 1997, s. 164. ISBN 978-83-7054-124-8. Cytat: „Pozwolił sobie na pytanie, czegóż to interlokutorzy szukają u druidów, a potraktowany pogardliwym milczeniem ostrzegł, że wejście do druidzkich dąbrów to pewna śmierć, albowiem druidzi zwykli intruzów chwytać, wsadzać do kukły zwanej wiklinową babą i palić żywcem przy akompaniamencie modłów, śpiewów i inkantacji. Bezpodstawna plotka i głupi zabobon, jak wynikało, wędrowały razem z druidami, dzielnie dotrzymując kroku, nawet na pół stajania nie zostając w tyle”.
  16. ↑ Jacek Hałas, Agnieszka Adamus: Palenie wiklinowego olbrzyma. Gry-Online. [dostęp 2022-10-09]. (pol.).
  17. ↑ Ewan Wilson. The Eerie Landscapes in ‘AC: Valhalla’ are Haunted by History. „Wired”, 2021-03-26. ISSN 1059-1028. [dostęp 2022-10-09]. (ang.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wiklinowy_pan&oldid=74833500”