Wiktoryn Wiszowaty
Wiktoryn Wiszowaty herbu Pierzchała[1] – żupnik i komornik ziemski łomżyński[2], miecznik łomżyński, wojski większy łomżyński, podstoli łomżyński[3], poseł na Sejm walny w 1773, 1776[4] i 1778 r. z ziemi różańskiej.
| poseł na Sejm walny | |
| Okres | |
|---|---|
| żupnik i komornik ziemski łomżyński | |
| miecznik łomżyński | |
| Okres |
od 9 listopada 1774 |
| wojski większy łomżyński | |
| Okres |
od 26 stycznia 1786 |
| łowczy łomżyński | |
| Okres |
od 26 sierpnia 1786 |
| podstoli łomżyński | |
| Okres |
od 19 listopada 1788 |
 Pierzchała/Roch | |
| Rodzina | |
|---|---|
W procesie uczestników zamachu na króla Stanisława II Augusta odbywającym się przed Sejmem w 1773 r. wyznaczony na patrona (obrońcę) żony zamachowca Walentego Łukawskiego herbu Radwan[5] — Marianny z Mendeńskich[5] Łukawskiej. Chociaż nie miał wykształcenia prawniczego, jego starania wpłynęły na znaczne złagodzenie kary nałożonej na oskarżoną. Zamiast wyroku śmierci Mariannę skazano na trzyletni pobyt w domu poprawy. Niestety, zmarła trzy dni po egzekucji jej męża, której była przymusowym świadkiem[6].
Na Sejmie 1778 r. był posłem niezależnym (nie należał do stronników króla, ani do opozycji). W swoich wystąpieniach na forum Izby Poselskiej zaproponował m.in. zaspokojenie potrzeb finansowych państwa w dziedzinie szkolnictwa i wojska bez potrzeby uchwalania nowych podatków, ale obciążając 50% daniną finanse zakonów. Z tej kwoty miano sfinansować program bezpłatnego nauczania młodzieży z ubogich rodzin drobnej szlachty wraz z bezpłatnym zakwaterowaniem i wyżywieniem. Proces nauczania miał się odbywać pod kontrolą Komisji Edukacji Narodowej. Postulat Wiszowatego uważa się za najszerszą wizję zmian podatkowych zaprezentowaną przez szlachtę w czasie zablokowania możliwości reformy Rzeczypospolitej[7]. Projekt nigdy nie doczekał się realizacji, chociaż Wiszowaty przystąpił do jego wdrażania i nawet uzyskał przychylność paulinów z Jasnej Góry, którzy decyzją kapituły z 1779 r. jednogłośnie go poparli i rozpoczęli realizację[8].
Wybrane mowy sejmowe edytuj
Do naszych czasów zachowały się ogłoszone drukiem, nakładem własnym autora, mowy sejmowe Wiktoryna Wiszowatego. Wśród nich znalazły się:
- Mowa Jasnie Wielmoznego Wiszowatego, Miecznika y Posła Ziemi Łomżynskiey; Na Seymowey Sessyi w Izbie Senatorskiey Miana Dnia 2 Wrzesnia. Roku 1776. w Warszawie,
- Mowa Jasnie Wielmoznego Wiszowatego Miecznika y Posła Ziemi Łomzynskiey Na Sessyi Seymowey w Jzbie Senatorskiey Dnia 19. Miesiąca Września w Warszawie Miana,
- Zdanie Jasnie Wielmoznego Wiktoryna Wiszowatego Miecznika y Posła Ziemi Łomzynskiey w Jzbie Senatorskiey na Sessyi Seymowey, dnia 15. Miesiąca Października Roku 1776 Miane.
- Zdanie Wielmożnego Jaśnie W. Imć. P. Wiktoryna Wiszowatego miecznika ziemi łomżyńskiej, posła rozanskiego Przymawiaiąc się do Propozycyi od Tronu wyszłych, na Wolnym Seymie w Izbie Poselskiey dnia 5 Miesiąca Listopada Roku 1778 oświadczone[9].
Ciekawostki edytuj
Marianna Łukawska i jej patron występują w sztuce autorstwa Bohdana Urbankowskiego "Trwa jeszcze bal" wystawionej na scenie Teatru Współczesnego we Wrocławiu w 1986 r. W postać Wiszowatego wcielił się Lech Gwit[10].
Przypisy edytuj
- ↑ Herb prawdopodobny, wymaga jeszcze potwierdzenia. W ziemi różańskiej mieszkali Wiszowaci pieczętujący się herbem Pierzchała (jak podlascy Wiszowaci), ale niedaleko, w ziemi łomżyńskiej — Wiszowaci herbu Abdank.
- ↑ Kolęda warszawska na rok 1773, w Drukarni J.K.Mci y Rzplitej u X.X.Scholarum Piarum, 1773.
- ↑ Księgi Pieczętne (Sigillata) Metryki Koronnej 1658-1794, Archiwum Główne Akt Dawnych.
- ↑ Wiktoryn Wiszowaty, Zdanie J. W. Wiktoryna Wiszowatego Miecznika y posła Ziemi Łomżyńskiey w Izbie Senatorskiey na Sessyi seymowey, 15 października 1776 miane., 1776.
- ↑ a b Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz Szlachty Polskiej, t. X, Warszawa 1913, s. 37.
- ↑ Janusz Sondel: Ze studiów nad prawem rzymskim w Polsce w okresie Oświecenia. Kraków: 1988, s. 20.
- ↑ Andrzej Stroynowski. Pierwszy „wolny” Sejm Stanisławowski 1778 roku (główne problemy obrad). „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”. 37/1990. s. 57-58.
- ↑ Paulini – Paulini do Polski zaprowadzeni, [w:] Encyklopedia Kościelna, t. Tom XVIII Pabst — Pelagjusz II, Warszawa 1892.
- ↑ Karol Estreicher, Bibliografia Polska, t. XXXIII, Kraków 1939, s. 106.
- ↑ Bohdan Urbankowski, Trwa jeszcze bal, Wrocław 1986.
Bibliografia edytuj
- Władysław Ostrożyński, Sprawa zamachu na Stanisława Augusta z 3 listopada 1771 r. przed sądem sejmowym. Lwów 1891.
Linki zewnętrzne edytuj
- Mowy Wiktoryna Wiszowatego w bibliotece Polona