Kopalnia Ytterby (szw. Ytterby gruva) – nieczynna kopalnia położona w południowo-wschodniej części szwedzkiej wyspy i miejscowości (tätortu) Resarö, ok. 2 km na północ od Vaxholmu, w Archipelagu Sztokholmskim.

Kopalnia Ytterby
Ytterby gruva
Ilustracja
Wejście do kopalni
Państwo

 Szwecja

Miejscowość

Resarö

Położenie na mapie regionu Sztokholm
Mapa konturowa regionu Sztokholm, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Ytterby''Ytterby gruva''”
Położenie na mapie Szwecji
Mapa konturowa Szwecji, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kopalnia Ytterby''Ytterby gruva''”
59°25′35″N 18°21′13″E/59,426500 18,353525
Strona internetowa

W kopalni Ytterby wydobyto wiele rzadkich minerałów, m.in. gadolinit (daw. iterbit), w którym odkryto 4 nowe pierwiastki chemiczne, nazwane itr, iterb, terb i erb dla upamiętnienia ich pochodzenia.

Z kopalnią Ytterby mają związek jeszcze trzy inne pierwiastki: gadolin (nazwany tak, gdyż jego linie spektralne zostały po raz pierwszy zaobserwowane w gadolinicie), holm (nazwany tak od łacińskiej nazwy Sztokholmu) i tul (od Thule, starożytnego określenia krajów skandynawskich)[1].

Historia edytuj

 
Tablica pamiątkowa na terenie kopalni informująca o wyizolowaniu z pochodzącego stąd gadolinitu 4 nowych pierwiastków

Wydobycie kwarcu na wyspie Resarö rozpoczęto w XVII w. Surowiec wykorzystywano na potrzeby położonych w północnym Uppland zakładów metalurgicznych. Pod koniec XVIII w. rozpoczęto także wydobycie skalenia, wykorzystywanego do produkcji szkła i porcelany m.in. w zakładach Rörstrands Porslinfabrik w Sztokholmie i w założonych w 1825 r. zakładach w Gustavsbergu, a także w zakładach w Szczecinie. Wydobyty surowiec transportowano do pobliskiej przystani (Ytterby brygga), skąd po przeładunku był on przewożony drogą wodną do miejsc przeznaczenia[1][2].

Ok. 1900 r. kopalnia zatrudniała 47 pracowników. W 1933 r. została zamknięta. W późniejszym okresie nieczynną kopalnię wraz z otaczającym ją gruntem przejęło państwo. Szybu kopalni, o głębokości ok. 170 m, używano do składowania paliwa. Od 1976 r. najbliższa okolica kopalni znajduje się pod ochroną. Wejście do szybu kopalni zostało zablokowane[1][2].

Znaczenie Ytterby w historii chemii edytuj

W 1787 r. chemik i geolog-amator, Carl Axel Arrhenius, wówczas porucznik artylerii służący w twierdzy Vaxholm, przeszukując składowisko odpadów z kopalni natrafił na nieznaną mu skałę. Jej próbki przesłał do dalszej analizy do działającego przy Akademii Królewskiej w Åbo (Kungliga Akademien i Åbo) uczonego Johana Gadolina. Po przeprowadzeniu szczegółowych badaniach minerału, zakończonych w 1794 r., Johan Gadolin wykrył nieznaną dotąd substancję chemiczną. Minerał nazwano iterbitem. Z czasem, na cześć Johana Gadolina, nazwa minerału została zmieniona na gadolinit[1][2][3].

W 1989 r. kopalnia Ytterby została wyróżniona przez ASM International (American Society of Metals) jako miejsce o szczególnym znaczeniu dla rozwoju metalurgii, co zostało upamiętnione specjalną tablicą pamiątkową, usytuowaną w pobliżu zablokowanego wejścia do szybu kopalni[1][4].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e Vaxholms Hembygdsförening: Ytterby gruva. [dostęp 2015-11-05]. (szw.).
  2. a b c Länstyrelsen Stockholm: Ytterby varphögar. [dostęp 205-11-05]. (szw.).
  3. Elementymology & Elements Multidict: The Discovery and Naming of the Rare Earths. [dostęp 2015-11-05]. (ang.).
  4. ASM International: ASM Historical Landmarks. [dostęp 2015-11-05]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj