Język tukang besi
Język tukang besi, także wakatobi[1][2][3], bahasa pulo („język wyspiarski”)[2] – język austronezyjski używany na wyspach Tukangbesi w indonezyjskiej prowincji Celebes Południowo-Wschodni. Według danych z 1995 roku posługuje się nim 250 tys. osób[4][5]. Użytkownicy tego języka zamieszkują również archipelag Moluków, Małe Wyspy Sundajskie, wybrzeża indonezyjskiej Papui, południowy Celebes, Borneo, Sumatrę, Jawę, a także Singapur[6].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
250 tys. (1995) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Kody języka | |||
| Glottolog | tuka1247 | ||
| WALS | tuk | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Jest silnie rozdrobniony dialektalnie. Istnieją cztery główne dialekty: wanci i kaledupa (północne) oraz tomea i binongko (południowe)[7][8]. Publikacje Ethnologue (wyd. 22) i Glottolog (4.6) odrębnie klasyfikują warianty północny i południowy[8][4][5]. Bez wcześniejszej styczności obie odmiany są słabo wzajemnie zrozumiałe, jako że różnice dotyczą wielu elementów podstawowej leksyki. Na poziomie gramatyki dialekty są do siebie bardzo zbliżone[7]. Tukang besi został powiązany z językiem bonerate, który bywa rozpatrywany jako dialekt[1]. M. Donohue (2000) i R. van den Berg (2003) postulują przynależność bonerate do południowych dialektów tukang besi[9][10].
Tukang besi służy jako język handlowy w niektórych zakątkach Moluków (Bacan, Sulabesi, Taliabu), Celebesu i Sumbawy[11]. Na jego bazie wykształcił się pidżyn, który ma ponad 150 tys. użytkowników (z czego 75 tys. to również rodzimi użytkownicy pierwotnego języka)[6].
W społecznościach wielojęzycznych traci na znaczeniu społecznym i jest wypierany przez dialekty języka malajskiego. Zmiana ta jest widoczna wśród młodszego pokolenia. Na wyspach Tukangbesi pozostaje jednak głównym środkiem komunikacji, używanym przez wszystkich członków społeczności. Na obszarach przybrzeżnych, w pobliżu ośrodków władz państwowych, większość populacji rozumie malajski bądź indonezyjski[12]. Poza różnymi odmianami malajskiego i językiem narodowym używane są również inne lokalne języki (wolio, cia-cia, lasalimu), zwłaszcza na wyspie Wanci[13].
Istnieje szereg różnych nazw określających ten język i grupę etniczną[2]. Grupy ludności Tukang Besi są we wschodniej Indonezji znane jako orang Buton lub orang Binongko[1]. Nazwa Buton jest jednak niejednoznaczna, gdyż w samej prowincji Celebes Południowo-Wschodni określa grupę etniczną Wolio i język wolio[14]. Ponadto społeczności Tukang Besi bywają mylone z Bugisami lub Badżawami[15][16].
Badaniem tukang besi zajmował się Mark Donohue, autor szeregu artykułów i opracowania gramatycznego (A Grammar of Tukang Besi, 1999)[2]. Wcześniejsze materiały są bardzo ograniczone; pierwsze dane (o charakterze leksykalnym) ukazały się dopiero w 1978 r.[17] W języku indonezyjskim powstała publikacja Morfologi dan Sintaksis Bahasa Binongko (1991), opisująca dialekt binongko[18]. Tukang besi nie wykształcił tradycji piśmienniczej, zapisywany jest jedynie sporadycznie[19].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Donohue 2000 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d Donohue 1999 ↓, s. 7.
- ↑ Bahasa Pulo (Wakatobi). [w:] Peta Bahasa [on-line]. Badan Pengembangan dan Pembinaan Bahasa, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan. [dostęp 2022-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-24)]. (indonez.).
- ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tukang Besi North, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Tukang Besi South, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ a b Donohue 1996 ↓, s. 713.
- ↑ a b Donohue 1999 ↓, s. 9.
- ↑ a b Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Tukang Besi. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-08)]. (ang.).
- ↑ Donohue 2000 ↓, s. 57.
- ↑ van den Berg 2003 ↓, s. 88.
- ↑ Zein 2020 ↓, s. 40.
- ↑ Donohue 1999 ↓, s. 1.
- ↑ Donohue 2000 ↓, s. 64.
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Wolio, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2019-06-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
- ↑ Zein 2020 ↓, s. 37.
- ↑ Donohue 1999 ↓, s. 2.
- ↑ Donohue 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Adnan Usmar, A. Kadir Manyambeang, J.F. Pattiasina, Zainuddin Hakim: Morfologi dan Sintaksis Bahasa Binongko. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1991. ISBN 979-459-107-6. OCLC 27119220. [dostęp 2023-11-15]. (indonez.).
- ↑ Donohue 1999 ↓, s. 8.
Bibliografia edytuj
- René van den Berg: The place of Tukang Besi and the Muna-Buton languages. W: John Lynch (red.): Issues in Austronesian Historical Phonology. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2003, s. 87–113, seria: Pacific Linguistics 550. DOI: 10.15144/PL-550.87. ISBN 0-85883-503-7. OCLC 60341160. (ang.).
- Mark Donohue: Some trade languages of insular South-East Asia and Irian Jaya. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1996, s. 713–716, seria: Trends in Linguistics. Documentation 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.713. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. [dostęp 2021-08-16]. (ang.).
- Mark Donohue: A Grammar of Tukang Besi. Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1999, seria: Mouton Grammar Library 20. DOI: 10.1515/9783110805543. ISBN 978-3-11-080554-3. OCLC 794664455. [dostęp 2022-07-18]. (ang.).
- Mark Donohue: Tukang Besi dialectology. W: Charles E. Grimes (red.): Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia. Canberra: Pacific Linguistics. Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000, s. 55–72, seria: Pacific Linguistics 503. DOI: 10.15144/PL-503.55. ISBN 978-0-85883-460-6. OCLC 46827844. (ang.).
- Subhan Zein: Language Policy in Superdiverse Indonesia. Abingdon–New York: Routledge, 2020, seria: Routledge Studies in Sociolinguistics. DOI: 10.4324/9780429019739. ISBN 978-0-429-01973-9. ISBN 978-0-367-02954-8. LCCN 2019031403. OCLC 1139891689. (ang.).