ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy)
ASMD (niedobór kwaśnej sfingomielinazy, ang. acid sphingomyelinase deficiency) – rzadka i postępująca choroba genetyczna, należąca do grupy lizosomalnych chorób spichrzeniowych, występująca u dorosłych i dzieci. Charakteryzuje się niedoborem enzymu kwaśniej sfingomielinazy, powodując spichrzanie sfingomieliny w lizosomach komórek, co prowadzi do wielonarządowych uszkodzeń w organizmie[1]. ASMD jest chorobą dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. Nosicielami choroby mogą być zarówno kobiety jak i mężczyźni[2].
 Komórki Niemanna-Picka w śledzionie | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
ASMD było wcześniej nazywane chorobą Niemanna-Picka typu A i B. Aktualna nomenklatura odchodzi od nazewnictwa Niemanna-Picka (ang. Niemann-Pick disease) i stosowania terminologii ASMD. To, co rozróżnia obie te choroby to substancja, która się spichrza – w przypadku Niemanna-Picka jest to cholesterol, a w przypadku ASMD jest to sfingomielina[3].
Jako pierwszy jednostkę chorobową opisał Albert Niemann w 1914 roku[4]. Ludwig Pick w latach 20. uznał, że jest to nowa, nieznana wcześniej choroba[5][6]. W latach 30. wykazano również, że spichrzanym materiałem jest sfingomielina.
Epidemiologia edytuj
ASMD występuje z częstością 1 na 200 000 urodzeń[1].
Klasyfikacja edytuj
Postać niemowlęca (typ A) - nerwowo-trzewna edytuj
- okres noworodkowy charakteryzuje się przedłużoną żółtaczką
- powiększenie wątroby i śledziony ok. 6 m.ż.
- szybko postępujące uszkodzenie układu nerwowego (objawy opuszkowe, spastyczność, drgawki)
- obecność "wisienki" na dnie oka
- zakażenie górnych dróg oddechowych i hepatosplenomegalia[1]
- charakterystyczny obrzęk twarzy
Postać przewlekła (typ A/B) - nerwowo-trzewna edytuj
- charakteryzuje się wolniejszą progresją (w porównaniu z typem A) ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i bardziej charakterystycznym powiększeniem śledziony[1]
Postać nieneuropatyczna, młodzieńcza edytuj
- hepatosplenomegalia w dzieciństwie
- nawracające, ciężkie infekcje dróg oddechowych
- rzadziej spotyka się "wisienkę" na dnie oka
- charakteryzuje się powolnym postępem choroby bez lub z niewielkimi wpływem na ośrodkowy układ nerwowy[7]
Niegdyś wszystkie opisane powyżej typy ASMD błędnie określane były chorobą Niemanna-Picka – obecnie do choroby tej zalicza się jedynie TYP C.
Choroba Niemanna-Picka typu C edytuj
Choroba Niemanna-Picka typu C (klasyczny deficyt kwaśnej sfingomielinazy; mutacja genu kodującego białko błonowe NC1, spełniające rolę transportera kwasów tłuszczowych i innych lipidów przez błony)
- obniżona aktywność sfingomielinazy (obniżenie wtórne)
- hepatosplenomegalia
- objawy neurologiczne: apraksja oczna
Objawy edytuj
ASMD jest chorobą wieloukładową i wielonarządową. Z powodu uszkodzenia lub niedoboru enzymu rozkładającego substancje tłuszczowe, w komórkach spichrzają się lipidy(sfingomieliny), które w konsekwencji powodują uszkodzenia wielu narządów. Efektem są zaburzenia funkcji narządów oraz stany zapalne będące następstwem powikłań związanych z następującymi układami:
- Śledziona (powiększenie objętości śledziony, czyli splenomegalia – obserwuje się u ok. 90% pacjentów)[7],
- Wątroba (zaburzenia funkcji wątroby, hepatomegalia– obserwuje się u ok. 70% pacjentów)[7],
- Płuca (zmniejszenie pojemności płuc, zaburzenie wymiany gazowej – pacjenci bardzo często mają objawy choroby śródmiąższowej płuc),
- Układ nerwowy (nieprawidłowe tworzenie i funkcjonowanie synaps, głównie w typie A i A/B),
- Układ naczyniowy (zaburzenia gospodarki lipidowej, małopłytkowość – obserwuje się u 50% pacjentów)[7],
- Układ kostny (zmiany osteolityczne).
Diagnostyka edytuj
Objawy ASMD mogą nie być wystarczająco nasilone, aby wywołać podejrzenia kliniczne – często diagnostyka deficytu kwaśnej sfingomielinazy opiera się na badaniach przesiewowych z uwagi na różnorodność występowanych objawów. Ciężkie i postępujące uszkodzenia głównych narządów mogą prowadzić do utrzymujących się i zagrażających życiu chorób[1].
Rekomendowaną metodą diagnozowania ASMD jest małoinwazyjne i szybkie badanie krwi, tzw. test suchej kropli krwi (DBS), którego celem jest zmierzenie aktywności enzymu ASM[8].
Pacjenci z ASMD mogą znajdować się wśród pacjentów z podejrzeniem choroby Gauchera z uwagi na szereg podobnych objawów takich jak powiększenie śledziony i/lub powiększenie wątroby oraz małopłytkowość, dlatego diagnostyka różnicowa powinna obejmować chorobę Gauchera. W celu odróżnienia obydwu chorób należy wykonać równoległe testy pod kątem ASMD, jak i kwaśnej beta-glukozydazy (enzymu brakującego w chorobie Gauchera)[9].
Leczenie edytuj
W 2022 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) oraz Europejska Agencja Leków (EMA) zatwierdziła do stosowania w leczeniu ASMD typ A/B i B olipudazę alfa[1].
Enzymatyczna terapia zastępcza w postaci olipudazy alfa jest rekombinowaną ludzką kwaśną sfingomielinazą, która zmniejsza nagromadzenie sfingomieliny w narządach tj. płuca, wątroba, śledziona oraz w szpiku kostnym[1].
Jest to pierwsza terapia powstała w celu leczenia tej choroby. W ramach terapii uzupełniany jest poziom enzymu u chorego, co pozwala na zredukowanie ilości odkładających się złogów.
Olipudazie alfa FDA przyznało status terapii przełomowej.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g P. Lipiński, Tylki-Szymańska A.. Deficyt kwaśnej sfingomielinazy – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie. „Standardy Medyczne/Pediatria 2023”. 20, s. 159-164, 2023.
- ↑ Schuchman EH, Desnick RJ. Types A and B Niemann-Pick disease. „Molecular Genetics and Metabolism”. 120, s. 27-33, 2017.
- ↑ Wasserstein MP, Schuchman EH. Acid sphingomyelinase deficiency. „Pagon RA, Adam MP, Bird TD, et al, eds. GeneReviews [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2013”, 2006.
- ↑ Niemann A. Ein unbekanntes Krankheitsbild. „Jahrbuch für Kinderheilkunde”. 79, s. 1-10, 1914.
- ↑ Niemann-Pick disease w bazie Who Named It (ang.)
- ↑ Pick L. Der Morbus Gaucher und die ihm ähnlichen Krankheiten (die lipoidzellige Splenohepatomegalie Typus Niemann und die diabetische Lipoidzellenhypoplasie der Milz). „Ergebnisse der Inneren Medizin und Kinderheilkunde”. 29, s. 519-627, 1926.
- ↑ a b c d Wasserstein M, Dionisi-Vici C, Giugliani R, et al.. Recommendations for clinical monitoring of patients with acid sphingomyelinase deficiency (ASMD).. „Molecular Genetics and Metabolism”. 126, s. 98-105, 2019.
- ↑ McGovern MM, Dionisi-Vici C, Giugliani R i wsp.. Consensus recommendation for a diagnostic guideline for acid sphingomyelinase deficiency. „Molecular Genetics and Metabolism”. 123, s. S15-S153. Abstract 221, 2018.
- ↑ Lukacs Z, Murko S, Kasper D, Wessels C.. Multiplexed testing for Gaucher disease, Niemann Pick disease types A and B and lysosomal acid lipase deficiency.. „Genet Med.”. 19, s. 967-974, 2017.
Bibliografia edytuj
- Paweł P Liberski, Wielisław Papierz, Wojciech Kozubski, Iwona Kłoszewska, Mirosław Jan Mossakowski: Neuropatologia Mossakowskiego. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005, s. 77-78. ISBN 83-89309-63-7.
Linki zewnętrzne edytuj
- NIEMANN-PICK DISEASE, TYPE A w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
- NIEMANN-PICK DISEASE, TYPE B w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
- NIEMANN-PICK DISEASE, TYPE C1; NPC1 w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
- NIEMANN-PICK DISEASE, TYPE C2 w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
