Adrian Baraniecki
Adrian Baraniecki (ur. 4 listopada 1828 w Jarmolińcach, zm. 15 października 1891 w Krakowie)[1] – polski lekarz, działacz społeczny, członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1891 roku[2], założyciel Wyższych Kursów dla Kobiet.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Życiorys
edytujSyn Tomasza Baranieckiego – absolwent studiów medycznych w Kijowie, Moskwie (tu w 1854 uzyskał doktorat)[3] oraz we Francji w Paryżu. Współzałożyciel w 1858 Towarzystwa Paryskiego Lekarzy Polskich[3]. Według innego źródła w 1858 roku był współzałożycielem Towarzystwa Podolskiego Lekarzy Polskich)[4]. Po powrocie do kraju osiadł w rodzinnych Jarmolińcach. Podczas powstania styczniowego w 1863 roku był członkiem organizacji „Białych” czyli Komitetu Gubernialnego Podolskiego. Po upadku powstania, zagrożony aresztowaniem wyjechał najpierw do Lwowa, potem do Francji i Anglii[3].
Powrócił do kraju w 1868, na stałe zamieszkał w Krakowie gdzie na własny koszt utworzył Muzeum Techniczno-Przemysłowe i został jego dyrektorem. Eksponaty do muzeum zbierał będąc jeszcze za granicą. Podarował miastu ok. 5 tysięcy egzemplarzy okazów związanych z przemysłem, techniką i rolnictwem[3]. Według innego źródła 2 tysiące egzemplarzy[4]. Po jego śmierci część przedmiotów trafiła do powstającego w Krakowie Muzeum Etnograficznego, stanowiąc jego zalążek[3].
Od 1868 organizował Wyższe Kursy dla Kobiet, które były pierwszą formą kształcenia na poziomie uniwersyteckim, dostępnego dla kobiet, po śmierci Baranieckiego nazwane jego imieniem[4](Baraneum)[3]. Wyprzedzał swoją epokę w myśleniu o kształceniu kobiet. Jak sam mówił:
W kształceniu istotnym kobiet ukochałem przyszłość mego kraju.
Dla młodzieży organizował kursy handlowe, a w niedzielnych bezpłatnych wykładach mogli brać udział rzemieślnicy[3].
W 1879 został członkiem Akademii Umiejętności, w 1869 był inicjatorem pierwszego ogólnopolskiego zjazdu lekarzy polskich i przyrodników. Autor prac z zakresu statystyki lekarskiej i antropologii[4].
Zmarł 15 października 1891 w Krakowie[5][6]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w kwaterze Bb w narożniku północno-zachodnim. Uczennice złożyły na grobie wieniec laurowy z napisem: "Na wiekowych nieszczęść niwie, Tyś siał światło – Niezapomnianemu założycielowi i dyrektorowi kursów wyższych dla kobiet – uczennice"[6]. Na grobowcu znajduje się medalion dłuta Jana Tombińskiego[4].
Publikacje
edytuj- Notice sur le petit-lait en général et en particulier sur les bains de petit-lait en Bessarabiem, Librairie Adrien Delahaye, Paris 1858 r[7].
- Program topografii lekarskiej przyjęty przez Towarzystwo Lekarskie Podolskie za osnowę swych badań topograficznych, drukarnia Kornela Pillera, Lwów 1861 r[8].
- O stowarzyszeniach lekarskich prowincjonalnych ,Lwów 1861 r[9].
- O Janie Smerze mniemanym lekarzu polskim:(rozprawa czytana na posiedzeniu Tow. Lek. Podolskiego dnia 15 (27) października 1860 r.) Wydano w w Drukarni S. Orgelbranda, Warszawa 1862 r[10].
- O materyałach do topografii i statystyki lekarskiéj Podola w Drukarni Jozafata Ohryzko, Petersburg 1862 r[11].
- Wykłady publiczne, Kraków 1870 r[12].
- Wyższy Zakład Naukowy dla kobiet przy Muzeum Techniczno-Przemysłowem Krakowskiem, Kraków 1881 r[13].
Upamiętnienie
edytuj- Jest patronem ulicy w Krakowie w Dzielnicy VII Zwierzyniec[3];
- W Domu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego znajduje się pamiątkowa tablica poświęcona Baranieckiemu[4];
- W 2013 roku w Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie odbyła się wystawa „Zapomniane muzeum: Adrian Baraniecki i Muzeum Techniczno-Przemysłowe 1868-1950”[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Kurier Lwowski. Österreichische Nationalbibliothek. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 5, tu mylnie podana data śmierci 1892.
- ↑ a b c d e f g h Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, ISBN 83-87023-08-6
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia Krakowa. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, 2023, s. 90-91, ISBN 978-83-66334-91-5ISBN 978-83-66253-47-6.
- ↑ Kronika bieżąca. Personalia. Nekrolog. „Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego”, s. 247, nr 20 z 15 października 1891. Krakowskie Towarzystwo Techniczne.
- ↑ a b Michał Red Konopiński, Pogrzeb ś. p. dr. Adryana Baranieckiego, „Nowa Reforma” (239), Drukarnia Związkowa w Krakowie, 20 października 1891, s. 2-3 [dostęp 2022-01-13].
- ↑ Adrian Baraniecki: Notice sur le petit-lait en général et en particulier sur les bains de petit-lait en Bessarabiem. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (fr.).
- ↑ Adrian Baraniecki: Program topografii lekarskiej przyjęty przez Towarzystwo Lekarskie Podolskie za osnowę swych badań topograficznych. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Baraniecki: O stowarzyszeniach lekarskich prowincyonalnych. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Baraniecki: O Janie Smerze mniemanym lekarzu polskim. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Baraniecki: O materyałach do topografii i statystyki lekarskiéj Podola. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Baraniecki: Wykłady publiczne. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Baraniecki: Wyższy Zakład Naukowy dla kobiet przy Muzeum Techniczno-Przemysłowem Krakowskiem. CBN Polona. [dostęp 2023-01-23]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- „Encyklopedia Krakowa”, wyd. PWN, Kraków 2000
- Karolina Grodziska „Zaduszne ścieżki” wyd. Kraków 2003
- Cmentarz Rakowicki w Krakowie, wyd. Agencja Omnipress, Warszawa 1988.
Literatura uzupełniająca
edytuj- Irena Bojarska, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 270–271. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.
- Jan Wdowiszewski, Adryan Baraniecki: wspomnienie pośmiertne, Kraków 1891.
- Piotr Hapanowicz: ADRIAN BARANIECKI – PREKURSOR POLSKIEGO MUZEALNICTWA PRZEMYSŁOWEGO. muzealnictworocznik.com.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Adriana Baranieckiego w bibliotece Polona