Andrea Debono
Andrea Debono (ur. 7 listopada 1821, zm. 29 października 1871), znany również jako Latif Effendi – maltański handlowiec i odkrywca, który był jednym z pierwszych Europejczyków badających okolice Białego Nilu w połowie XIX wieku.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
handlowiec |
| Narodowość | |
| Rodzice |
Michael Debono, Teresa née Carabott |
| Małżeństwo |
Victoria Debono |
| Dzieci |
3 |
Życiorys
edytujAndrea Debono urodził się 7 listopada 1821 w Senglei (malt. L’Isla) na Malcie. Był synem Michaela Debono, kapitana marynarki handlowej, i jego żony Teresy z domu Carabott. Miał siostrę bliźniaczkę o imieniu Battistina. W młodości Debono studiował medycynę i chemię[1].
Rodzina Debono wyemigrowała później do Aleksandrii w Egipcie, tam Andrea pracował w szpitalu. Po śmierci rodziców rodzeństwo przeniosło się do Kairu, a później w 1848 do Chartumu w Sudanie, gdzie Andrea zbudował młyn kukurydziany oraz zajmował się produkcją materiałów budowlanych. Andrea Debono poślubił Victorię, Etiopkę. Mieli troje dzieci, ale dwoje z nich zmarło w niemowlęctwie[1].
W 1851 Debono zaczął służyć egipskiemu gubernatorowi Sudanu i przyjął imię Latif Effendi. Osiągnął znaczne zyski z handlu kością słoniową[1], zatrudniał około 400 ludzi jako tragarzy i przewoźników[2]. W tym czasie rozpoczął także eksplorację Nilu i jako pierwszy Europejczyk zbadał rzekę Sobat, dopływ Białego Nilu, docierając do katarakt poza wyspą Gondokoro. W kwietniu 1853 dotarł do bystrza Djiamoudj, zdobywając wiedzę o Jeziorze Alberta i rzece Semliki. W latach 1854–1855 wraz z żoną, synem, a później agentem Philippe Terranuovą odbył 300-milową (480 km) podróż do ujścia Sobatu. W pewnym momencie ich łodzie zostały uziemione na sześć miesięcy ze względu na porę suchą, podróżnicy doświadczyli też zagrożenia ze strony wrogo nastawionych tubylców[1].
W latach 1855–1856 Debono był brytyjskim agentem konsularnym w Chartumie. W 1859 ponownie odwiedził Gondokoro w towarzystwie włoskiego odkrywcy Giovanniego Miani[3], a trzy lata później opublikował książkę o swoich podróżach[1]. Brytyjski eksplorer i naturalista Samuel Baker napisał: „Ludzie de Bono to najgorsi ze wszystkich, którzy całkowicie zniszczyli kraj” (ang. de Bono's people are the worst of the lot, having utterly destroyed the country.)[4].
W Chartumie konsul John Petherick oskarżył Debono i jego siostrzeńca o udział w handlu niewolnikami i chociaż wszystkie zarzuty zostały później wycofane, reputacja Debono została zrujnowana. Jego stan zdrowia pogorszył się po stracie siostrzeńca; sprzedał on swoją posiadłość i wrócił do Kairu[1].
Andrea Debono zmarł w Kairze 29 października 1871 w wieku 49 lat[1].
Dziedzictwo
edytujAndrea Debono został wymieniony w powieści Julesa Verne’a z 1863 Pięć tygodni w balonie[5].
Jego imieniem nazwano ulicę w jego rodzinnym mieście Senglea[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Prominent Sengleans. Senglea Local Council. [dostęp 2024-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-16)]. (ang.).
- ↑ Tim Jeal: Explorers of the Nile: The Triumph and Tragedy of a Great Victorian Adventure. Faber & Faber, 2011, s. 44. ISBN 978-0-571-27777-3. (ang.).
- ↑ Giovanni Miani. W: Francesco Surdich: Dizionario biografico degli Italiani. T. 74. 2010, s. 100–104. [dostęp 2024-06-13]. (wł.).
- ↑ Zoe Cormack. Violence, globalization and the trade in "ethnographic" artefacts in nineteenth-century Sudan. „Journal for Art Market Studies”, 2017. Berlin Forum Kunst und Markt. ISSN 2511-7602. [dostęp 2024-06-13]. [zarchiwizowane z adresu 2023-11-16]. (ang.).
- ↑ Jules Verne: Five Weeks in a Balloon. Amereon House, 1869, s. 150. (ang.).
Literatura uzupełniająca
edytuj- Charles Catania: Andrea De Bono: Maltese Explorer on the White Nile. Upfront Publishing Ltd, 2002. ISBN 978-1-84426-047-8. (ang.).