Etiopia

państwo w Afryce

Etiopia (amh. ኢትዮጵያ[3], trl. Ityopp’ya), oficjalnie Federalna Demokratyczna Republika Etiopii (amh. የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ, trl. yeʾĪtiyoṗṗya Fēdēralawī Dēmokirasīyawī Rīpebilīk), dawniej Abisynia – państwo położone we wschodniej Afryce. Od południa graniczy z Kenią, na zachodzie z Sudanem i Sudanem Południowym, na wschodzie z Dżibuti i Somalią, a na północnym wschodzie z Erytreą.

Federalna Demokratyczna Republika Etiopii
የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ
yeʾĪtiyoṗṗya Fēdēralawī Dēmokirasīyawī Rīpebilīk
Flaga
Godło Etiopii
Flaga Godło
Hymn:
ወደፊት ገስግሺ ውድ እናት ኢትዮጵያ
trb. Wodefit Gesgeshi, Widd Innat Ityopp’ya
(Naprzód krocz, droga Matko Etiopio)
Położenie Etiopii
Konstytucja

Konstytucja Etiopii

Język urzędowy

amharski

Stolica

Addis Abeba

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

parlamentarna republika federalna

Głowa państwa

prezydent Sahle-Work Zewde

Szef rządu

premier Abiy Ahmed Ali

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


1 127 127 km²
8444 km² (0,66%)

Liczba ludności (2022)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


113 656 596[1]
102 osób/km²

PKB (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


156,08 mld[2] USD
1 476[2] USD

PKB (PSN) (2023)
 • całkowite 
 • na osobę


393,85 mld[2] dolarów międzynar.
3 724[2] dolarów międzynar.

Waluta

birr (ETB)

Niepodległość

od Zjednoczonego Królestwa Włoch
28 listopada 1941

Religia dominująca

Etiopski Kościół Ortodoksyjny (43,5%)

Strefa czasowa

UTC +3 (obok czasu etiopskiego)

Kod ISO 3166

ET

Domena internetowa

.et

Kod samochodowy

ETH

Kod samolotowy

ET

Kod telefoniczny

+251

Mapa Etiopii

Geografia edytuj

Osobny artykuł: Geografia Etiopii.

Etiopia położona jest we wschodniej części kontynentu afrykańskiego, w tzw. Rogu Afryki. Większość kraju obejmuje wysoką Wyżynę Abisyńską, mniejsza, wschodnia leży na niższej Wyżynie Somalijskiej. Wyżyny te oddziela południkowo Rów Abisyński – rów tektoniczny będący odcinkiem Wielkich Rowów Afrykańskich, granicy płyt tektonicznych[4].

Historia edytuj

W I tysiącleciu p.n.e. na tereny Etiopii przenikały ludy z południowej części Półwyspu Arabskiego. Od I wieku n.e. w północnej części kraju rozwijało się państwo Aksum, powiązane ze światem arabskim. Od połowy IV wieku rozpoczęła się chrystianizacja Aksum. Ekspansja islamska odizolowała kraj od świata chrześcijańskiego. Między VIII a X wiekiem centrum państwa przesunęło się w głąb lądu[5]. W latach średniowiecza umocniły się powiązania władzy świeckiej z kościelną, stale trwały wojny z muzułmańskimi sąsiadami, z których Etiopia wychodziła zwycięsko[5]. W XVI wieku ponownie wybuchły wojny z muzułmanami, którzy najeżdżali Etiopię z obszarów współczesnej Somalii. Trwały ponadto liczne konflikty z koczownikami Oromami. Wobec zagrożenia islamskiego Etiopia zwróciła się o pomoc wojskową do Portugalii, co doprowadziło do przyjęcia przez władców etiopskich katolicyzmu. Bunty duchowieństwa, możnowładców i ludności broniących rodzimej tradycji religijnej doprowadziły do odrzucenia katolicyzmu w 1633 roku. Od tamtego czasu Etiopia izolowała się od wpływów europejskich[5].

 
Bitwa pod Aduą zakończyła się klęską armii włoskiej

Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się włoska penetracja Etiopii. W 1889 roku zawarty został etiopsko-włoski traktat regulujący granice włoskiej Erytrei. Interpretacja traktatu doprowadziła do konfliktów między obydwoma państwami. Kulminacją sporu była pierwsza wojna włosko-abisyńska, zakończona klęską Włochów w bitwie pod Aduą 1 marca 1896 roku. W 1916 roku pod pretekstem sprzyjania muzułmanom obalono cesarza Lydża Ijasu. Zwierzchnik Kościoła Etiopskiego proklamował wówczas Zauditu cesarzową, jednocześnie wyznaczając Teferi Mekonnyna na następcę tronu. W 1930 roku młody regent objął władzę cesarską i przybrał imię Hajle Syllasje I[5].

W 1935 roku wybuchła druga wojna włosko-abisyńska. Na skutek kampanii Etiopię włączono do Włoskiej Afryki Wschodniej, a monarcha udał się na emigrację. Jeszcze w czasie walk Włosi dopuścili się szeregu zbrodni wojennych (obejmujących użycie broni chemicznej)[6]. Po nieudanym zamachu na marszałka Rodolfo Grazianiego w 1937 roku Włosi odpowiedzieli polityką terroru. W odpowiedzi na akcje etiopskiego ruchu oporu, Włosi przeprowadzili masakrę w Addis Abebie, w której śmierć poniosło do 30 tysięcy mieszkańców[7]. Milicja wkroczyła następnie do klasztoru Debru Libanos, gdzie zabiła około 300 mnichów i mniszek[8].

Obok represji dla buntowników, Włosi równolegle przeprowadzali reformy, mające podnieść jakość życia w zacofanej Etiopii. Przede wszystkim zostało całkowicie zniesione niewolnictwo w Etiopii na mocy dwóch aktów prawnych z października 1935 r. i kwietnia 1936 r. Uwolniono w ten sposób około 420 000 ludzi. Wprowadzono podstawowe zasady higieny i opieki zdrowotnej, zbudowano państwowe szpitale i kliniki, rozpoczęto budowę dróg (wybudowano ich do wybuchu wojny ok. 7 tys. kilometrów[9]), oraz rozbudowano sieć kolejową (położono ponad 900 km torów). Zbudowano także blisko 4,5 tys. małych i 128 dużych mostów[10]. W Addis Abebie przeprowadzono częściową elektryfikację i wzniesiono tamę w celu zwiększenia zapasów wody. Zakazane było jednak mieszanie ras, co doprowadziło do ich segregacji i powstania dzielnic dla białej i czarnej ludności[11]. Duże przywileje otrzymywały mniejszości etniczne i religijne, m.in. muzułmanie. Włosi zachęcali wiele przedsiębiorstw do rozpoczęcia działalności w Etiopii w celu rozwoju jej zacofanej gospodarki. Rozpoczęto również zakrojoną na szeroką skalę edukację Etiopczyków. Większość tych działań została przerwana przez wybuch II wojny światowej[potrzebny przypis].

W 1941 roku wojska brytyjskie z udziałem etiopskich partyzantów wyzwoliły kraj. Cesarz kontynuował reformy, wzmocnił władzę centralną. W tym czasie Etiopia prowadziła aktywną politykę zagraniczną, w ramach której miała swój udział w utworzeniu Organizacji Jedności Afrykańskiej. W 1952 roku na mocy uchwały ONZ włączono do Etiopii Erytreę jako sfederowaną prowincję autonomiczną. W latach 1960. w poszczególnych prowincjach uwidoczniły się dążenia grup etnicznych do samodzielności, w Erytrei wybuchły intensywne walki partyzanckie. W grudniu 1960 roku miał miejsce nieudany zamach stanu[5].

W 1974 roku wybuchł kryzys spowodowany skutkami kilkuletniej suszy i przestarzałą strukturą społeczno-gospodarczą. W wyniku zamachu stanu władzę objął Komitet Koordynacyjny Sił Zbrojnych, tzw. Derg, pod przewodnictwem Amana Mikaela Andoma. We wrześniu tego samego roku Derg wydał dekret o detronizacji cesarza, zawiesił konstytucję, rozwiązał parlament i utworzył Tymczasową Wojskową Radę Administracyjną. W marcu kolejnego roku zniesiono monarchię, ogłoszono dekret o reformie rolnej i nacjonalizacji przedsiębiorstw. Faktyczna władza w kraju należała do Dergu pod przewodnictwem generała Teferi Bentiego. W latach 1975–1977 nasiliły się separatyzmy w Erytrei i Ogadenie, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej. Po zamachu stanu z lutego 1977 roku szefem państwa został podpułkownik Mengystu Hajle Marjam. Podpułkownik zaczął wdrażać system polityczny wzorowany na systemie państw bloku wschodniego. Lata 1977–1979, określane mianem Czerwonego Terroru, były okresem walki z przeciwnikami nowej władzy. Wojna w Ogadenie (z Somalią) z lat 1977–1978 zakończyła się zwycięstwem Etiopii, która została wsparta przez ZSRR, NRD i Kubę. W 1984 roku utworzona została rządząca Etiopska Partia Robotnicza. W 1987 roku uchwalono nową konstytucję, a prezydentem został Mengystu. Lata 1980. wiązały się z ponownym nasileniem działań partyzantów w Erytrei, wybuchły też powstania w Tigraju i innych prowincjach[5].

 
Mapa Etiopii

W 1991 roku ugrupowania partyzanckie, skupione w koalicji Etiopski Ludowo-Rewolucyjny Front Demokratyczny (EPRDF), przejęły kontrolę nad stolicą kraju. Zwycięscy rebelianci powołali rząd tymczasowy i prezydenta Melesa Zenawiego. W 1993 roku Etiopia utraciła Erytreę, która proklamowała niepodległość. Rok później w wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego, a następnie parlamentarnych w 1995 roku, zwyciężyła rządząca koalicja – EPRDF. Uchwalona w 1994 roku konstytucja przekształciła kraj w państwo federacyjne, podzielone według kryteriów etnicznych. EPRDF sprawuje rządy do dzisiaj[5] w sposób dyktatorski, jednak dominującą rolę pełnili w niej przez długi czas Tigrajczycy. Nowy rząd przystąpił do planowej modernizacji gospodarki, dzięki czemu Etiopia w XXI w. stała się najszybciej rozwijającym się krajem Afryki[12].

Suwerenność i integralność kraju w dalszym ciągu była poddawana próbom. W 1995 roku w Ogadenie doszło do rebelii partyzanckiej Narodowego Frontu Wyzwolenia Ogadenu, która trwała aż do 2010 roku. W 1998 roku pomiędzy Etiopią i Erytreą wybuchła wojna graniczna. Znaczne nasilenie walk nastąpiło w maju 2000 roku, co skłoniło władze obydwu krajów do poszukiwania kompromisu. W kilka miesięcy później podpisano porozumienie pokojowe. 24 grudnia 2006 premier Etiopii w orędziu do narodu ogłosił, że jego kraj został zmuszony do wojny z Somalią, czyli do zbrojnej interwencji na jej terytorium, skierowanej przeciwko faktycznie panującym tam i kontrolującym stolicę fundamentalistom islamskim.

Po śmierci premiera Melesa Zenawiego w 2012 roku, nasiliły się protesty w regionach zamieszkanych przez Oromów i Amharów, w związku z tym w październiku 2016 roku władze ogłosiły stan wyjątkowy. W kwietniu 2018 roku rządząca partia nominowała Abiy Ahmeda Alego do objęcia funkcji szefa rządu. Nowy premier w pierwszych miesiącach swoich rządów zniósł stan wyjątkowy, zwolnił więźniów politycznych, potępił tortury, zaczął wyciągać konsekwencje dyscyplinarne wobec urzędników odpowiedzialnych za nadużycia, zniósł blokadę niezależnych mediów i podjął reformy liberalizujące gospodarkę. 9 lipca 2018 Abiy Ahmed Ali i prezydent Erytrei Isajas Afewerki podpisali w Asmarze porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych, przewidujące m.in. zwrot przez Etiopię Trójkąta Yirga[12].

W listopadzie 2020 r. rozpoczęła się interwencja wojskowa sił rządowych w Tigraju

Ustrój polityczny edytuj

Etiopia jest federalną republiką parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent (od 25 października 2018 jest nim Sahle-Work Zewde), który sprawuje głównie funkcje reprezentacyjne. Pracami rządu kieruje premier (od 2 kwietnia 2018 jest nim Abiy Ahmed Ali). Władza legislacyjna rozdzielona jest pomiędzy dwuizbowy parlament oraz rząd. Władza sądownicza jest niemal niezależna od władzy prawodawczej i wykonawczej – prezes i wiceprezes federalnego sądu najwyższego są rekomendowani przez premiera i wyznaczani przez niższą izbę, zaś innych sędziów federalnych proponuje niższej izbie premier wedle selekcji przeprowadzonej przez federalną sądową radę administracyjną.

Podział administracyjny edytuj

Od 2020 roku Etiopia jest podzielona na 11 regionów (kilil; w latach 1998–2020 było ich 9, potem do 2011 r. – 11) oraz 2 miasta wydzielone (astedader akabibi): Addis Abeba oraz Dire Daua. Regiony dzielą się na 63 strefy (zonə), a one dzielą się na 529 wored[13].

Siły zbrojne edytuj

Etiopia dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi[14]. Uzbrojenie sił lądowych Etiopii składało się w 2014 roku z: 560 czołgów, 780 opancerzonych pojazdów bojowych, 195 dział samobieżnych, 183 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 1170 zestawów artylerii holowanej[14]. Wojska etiopskie w 2014 roku liczyły 182,5 tys. żołnierzy służby czynnej. Według rankingu Global Firepower (2014) etiopskie siły zbrojne stanowią 40. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 340 mln dolarów (USD)[14].

Demografia edytuj

 
Hamarowie
 
Mursi
Zmiany demograficzne w Etiopii w latach 1971–2015 oraz prognozy demograficzne do roku 2050[15][16]
Rok 1971
szac.
1980
szac.
1990
szac.
1994
spis
2000
szac.
2007
spis
2012
szac.
2015
szac.
2025
prognoza
2035
prognoza
2050
prognoza
Populacja 31,7 mln 37,9 mln 51,5 mln 51,766 mln 65,5 mln 73,918 mln 84,3 mln 91,9 mln 133 mln 166 mln 215 mln
Zaludnienie na km² 28 33,6 45,7 46 58 65 74,8 81,5 120 150 195

Statystyki demograficzne edytuj

2020[1]
Liczba ludności 113 656 596
Ludność według wieku (2020)
0–14 lat 39,81 % (mężcz. 21 657 152; kobiety 21 381 628)
15–24 lat 19,47 % (mężcz. 10 506 144; kobiety 10 542 128)
25–54 lat 32,92 % (mężcz. 17 720 540; kobiety 17 867 298)
55–64 lat 4,42 % (mężcz. 2 350 606; kobiety 2 433 319)
ponad 64 lata 3,38 % (mężcz. 1 676 478; kobiety 1 977 857)
Średnia wieku (2020)
całej populacji 19,8 lat
mężczyźni 19,6 lat
kobiety 20,1 lat
Przyrost naturalny 2,46%
Współczynnik urodzeń 30,49 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 5,7 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji -0,19 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,03 mężczyzn/kobiet
15–24 lat 1,01 mężczyzn/kobiet
25–54 lat 0,99 mężczyzn/kobiet
55–64 lat 0,96 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 0,68 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
w całej populacji 33,51 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 38,33 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 28,55 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
w całej populacji 68,25 lat
mężczyzn 66,12 lat
kobiet 70,44 lat
Rozrodczość 3,99 urodzeń/kobietę
Współczynnik dorosłych z HIV/AIDS 0,9% (2020)
Liczba osób żyjących z HIV/AIDS 620 tys. (2020)
Liczba zmarłych na HIV/AIDS 13 tys. (2020)

Religie edytuj

Osobny artykuł: Religia w Etiopii.
 
Etiopski Kościół Ortodoksyjny

Struktura wyznaniowa kraju w 2010 roku według Pew Research Center[17][18]:

Struktura etniczna edytuj

 
Amharowie
 
Tigrajczycy
Grupa etniczna[19] Język Liczebność w tys. (2018) Procent ludności
Oromowie (10 grup) Język oromo 34 210 31,84%
Amharowie Język amharski 30 104 28,00%
Somalowie Język somalijski 6946 6,46%
Tigrajczycy Język tigrinia 6794 6,32%
Sidama Język sidamo 4470 4,16%
Wolaita Język wolaita 2538 2,36%
Gurage (3 grupy) Języki gurage 2449 2,28%
Afarowie Język afar 1934 1,89%
Hadija Język hadija 1922 1,79%
Gamo Język gamo 1672 1,55%
Gedeo Język gedeo 1477 1,37%
Silte Język silte 1416 1,32%
Kaffa Język kafa 1310 1,22%
Nuerowie Język nuer 224 0,21%
Chińczycy Język chiński 31 0,03%
Arabowie (3 grupy) Język arabski 22 0,02%
Żydzi etiopscy Język amharski 3,5 0,00%
Amerykanie i Brytyjczycy Język angielski 3,3 0,00%

Miasta edytuj

Osobny artykuł: Miasta w Etiopii.

Poniższa lista przedstawia największe miasta Etiopii[20]:


 
Addis Abeba
 
Adama

Lp. Miasto Region Liczba mieszkańców (2017)

 
Gonder
 
Mekelie

1 Addis Abeba Addis Abeba 3 100 000
2 Adama Oromia 476 892
3 Mekelie Tigraj 310 436
4 Dire Daua Dire Dawa 252 279
5 Bahyr Dar Amhara 206 748
6 Desje Amhara 183 802
7 Harer Region Ludu Hareri 174 994
8 Gonder Amhara 156 230
9 Auasa Region Narodów, Narodowości i Ludów Południa 133 097
10 Dżimma Oromia 128 306
11 Waliso Oromia 114 534
12 Szaszemenie Oromia 114 350
13 Adigrat Tigraj 104 021

Gospodarka edytuj

Gospodarka jest dość uboga. PKB w 2009 roku wyniósł 33,92 mld USD (zaledwie 418 USD na mieszkańca), natomiast w 2019 wyniósł już 95,91 mld USD (856 USD na mieszkańca). Głównym ośrodkiem gospodarczym jest stolica kraju.

 
Lotniska w Etiopii

Znaczenie religijne edytuj

Etiopia jest dla rastafarian Ziemią Obiecaną. Opierają się oni na treści Psalmu 87,1-4:

  1. Synów Koracha. Psalm. Pieśń. Budowla Jego jest na świętych górach:
  2. Pan miłuje bramy Syjonu bardziej niż wszystkie namioty Jakuba.
  3. Wspaniałe rzeczy głoszą o tobie, o miasto Boże!
  4. Wymienię Rahab i Babel wśród tych, co mnie znają; oto Filistyni i Tyr razem z Kusz [powiedzą]: «Ten [i ten] się tam urodził».

ponieważ tam, gdzie w cytowanym powyżej fragmencie Biblii Tysiąclecia występuje słowo Kusz, w akceptowanej przez rastafarian wersji Pisma Świętego, Biblii króla Jakuba z roku 1611, występuje słowo Ethiopia.

Rastafarianie, który przesiedlili się do Etiopii, mieszkają na ziemi darowanej im przez cesarza Hajle Selasje w miasteczku Szaszemenie.

Święta w Etiopii edytuj

W Etiopii nadal obowiązuje Kalendarz etiopski, co oznacza, że podane dni świąteczne mogą się różnić zależnie od etiopskiego roku przestępnego.

  • Genna (Lidet, Boże Narodzenie) obchodzone 7 stycznia (8 stycznia)
  • Timket (Święto Trzech Króli) obchodzone 19 stycznia (20 stycznia)
  • Fasika (Wielkanoc)
  • Enkutataš (Nowy Rok) obchodzony 11 września (12 września)
  • Meskal (Odnalezienia Krzyża) obchodzone 27 września (28 września)[21]

Przedsięwzięcia charytatywne edytuj

W 1984 irlandzki piosenkarz Bob Geldof po obejrzeniu filmu dokumentalnego stacji BBC, poświęconego klęsce głodu w Etiopii w latach 1984–1985, namówił kilkudziesięciu artystów, by nagrali skomponowaną przez niego i Midge Ure’a z zespołu Ultravox piosenkę „Do They Know It’s Christmas?”, a dochód ze sprzedaży wydawnictwa przeznaczono na pomoc głodującej Afryce. Nieformalny zespół przyjął nazwę Band Aid.

Niebywałe powodzenie przedsięwzięcia spowodowało, że 13 lipca 1985 roku Geldof i Ure zorganizowali w Londynie (na stadionie Wembley) i Filadelfii (stadion JFK) dwa równoległe rockowe koncerty charytatywne pod hasłem Live Aid. Udział wzięło w nich ponad 50 wykonawców, w tym takie sławy jak Led Zeppelin, Queen, Paul McCartney, Bob Dylan, Sting, Mick Jagger, The Beach Boys, Madonna, Elton John, David Bowie, Phil Collins (zagrał na obu kontynentach), Tina Turner, B.B. King, U2, The Who i Wham!. Dzięki tej akcji zebrano ponad 100 milionów dolarów dla ofiar głodu w Afryce.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Ethiopia - The World Factbook. CIA.
  2. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
  3. Jeśli tam, gdzie oczekujesz wyrazów amharskich, widzisz sekwencję prostokątów w rodzaju „▯▯▯▯”, oznacza to, że nie masz odpowiedniej czcionki zainstalowanej w swoim systemie. Skorzystaj np. z czcionki GFZemen (gotowa do instalacji) lub Code2000 (po rozpakowaniu archiwum).
  4. Etiopia. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-11-19].
  5. a b c d e f g Etiopia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2016-08-07].
  6. Candeloro Giorgio, Storia dell’Italia Moderna, Feltrinelli 1981.
  7. Del Bocca Angelo, Rohat Giorgio, I gas di Mussolini, 1996 Editori Riuniti, ISBN 88-359-4091-5.
  8. Anthony Mockler’s Haile Selassie’s War (New York: Olive Branch, 2003).
  9. Historical Dictionary of Ethiopia, Thomas P. Ofcansky, David H. Shinn, s. 386.
  10. What did the Italians ever do for Ethiopia or Eritrea?, martinplaut.wordpress.com [dostęp 2018-09-09] (ang.).
  11. Italian Occupation, thehaileselassie.com [dostęp 2018-09-09].
  12. a b Robert Stefanicki, Cud w Rogu Afryki: Etiopia i Erytrea kończą wojnę, „wyborcza.pl”, 11 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-09] (pol.).
  13. Population of Ethiopia, Central Statistical Agency of Ethiopia, 2008 [dostęp 2018-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-28] (ang. • amh.).
  14. a b c Ethiopia. Global Firepower. [dostęp 2014-08-22]. (ang.).
  15. CO2 Emissions from Fuel Combustion. iea.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-21)]. Population 1971–2008 IEA pdf, s. 83–85.
  16. Total population by sex. World Population Prospects, the 2022 Revision. [dostęp 2022-07-30].
  17. Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
  18. Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
  19. Country: Ethiopia – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-08-04]. (ang.).
  20. Ethiopia Cities Database. Simplemaps.com, 2017. [dostęp 2018-08-01]. (ang.).
  21. Kalendarz etiopski.

Linki zewnętrzne edytuj