Ariel Tartakower
Ariel Tartakower, także Arie Tartakower (hebr. אריה טרטקובר, ang. Aryeh Tartakower, 28 września 1897 w Brodach, zm. 20 listopada 1982 w Jerozolimie) – profesor Uniwersytetu Hebrajskiego, syjonista, założyciel Histadrut, radny Rady Miejskiej w Łodzi w latach 1938–1939.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Tytuł naukowy | |
| Alma Mater | |
| Uczelnia | |
| Partia | |
| Wyznanie | |
Życiorys edytuj
Tartakower urodził się w Brodach[1], był synem lokalnego działacza syjonistycznego i kupca – Natana Tartakowera. W młodości uczęszczał do szkoły podstawowej w Brodach, następnie edukował się w gimnazjum we Lwowie. W 1920 uzyskał tytuł doktora nauk prawnych na Uniwersytecie Wiedeńskim. Po studiach przeniósł się do Ziemi Izraela, gdzie współtworzył kibuc Kirjat Anavim. Wstąpił do syjonistycznej partii robotniczej Hapoel Hacair, w której został członkiem komitetu centralnego. Ze względu na zachorowanie na chorobę tropikalną został zobligowany do wyjazdu z Izraela, w związku z czym wrócił do Wiednia, gdzie uzyskał w 1922 doktorat z nauk politycznych. Jego praca doktorska dotyczyła izraelskich spółdzielni rolniczych. W 1922 przeniósł się do Polski, gdzie mieszkał w Warszawie i Łodzi. W 1922 założył Syjonistyczną Partię Pracy Histadrut w Polsce oraz był jej przewodniczącym do 1939[2]. Był również sekretarzem generalnego Związku Gimnazjów Hebrajsko-Polskich w Polsce[3]. Od 1931 wykładał historię i socjologię w Instytucie Nauk Judaistycznych w Warszawie oraz był prezesem Żydowskiego Centralnego Towarzystwa Emigracyjnego „JEAS”, przewodniczącym gminy żydowskiej w Łodzi[3], członkiem komitetu hachszary im. Bera Borochowa w Łodzi[4], a w latach 1938–1939 pełnił funkcję radnego Rady Miejskiej w Łodzi[2]. W 1936 był jednym z założycieli Światowego Kongresu Żydów, a w latach 1940–1945 również jego przewodniczącym[5]. W latach 1939–1946 mieszkał w Stanach Zjednoczonych. W 1946 dokonał aliji – przybył do Jerozolimy gdzie został kierownikiem katedry socjologii na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie[3], którego został profesorem[6]. Do 1976 roku pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Pomocy Falaszom, pomagając etiopskim żydom emigrować do Izraela[7].
Publikacje edytuj
Zainteresowania literacko-naukowe Tartakowera skupiały się na socjologii, demografii i historii Żydów. Publikował w językach: jidysz, hebrajskim, polskim, niemieckim i angielskim. Jego artykuły ukazywały się w wielu czasopismach.
- Toldot tenuat haovdim hayehudit, t. I–III (Historia migracji żydowskiej siły roboczej, Warszawa 1929–1931);
- Żydzi w odrodzonej Polsce, działalność społeczna, gospodarcza, edukacyjna, kulturalna, t. I-II t., z dr. Ignacym Schiperem (Warszawa 1930–1932),
- Batei hasefer szel hatsibur hayehudi bepolin (Szkoły w społeczności żydowskiej w Polsce, Warszawa 1933),
- Haam hayehudi bizemanenu (Łódź 1935-1936),
- Vegn dem mehus un di oyfgabes fun a jidisher sotsyologye (O istocie i zadaniach socjologii żydowskiej, Wilno 1935),
- Dos yidishe emigratsye-problem under yidisher velt-kongres (Zagadnienie emigracji żydowskiej i Światowego Kongresu Żydów, Paryż 1936),
- Jidisze imigratsye keyn kanade (Imigracja żydowska do Kanady, Wilno 1938),
- Jidisze vanderungen (Migracje żydowskie, Warszawa 1939),
- Jidisze emigratsye un jidishe emigratsye-politik (Emigracja żydowska i żydowska polityka emigracyjna, Wilno, 1939),
- Jidisze vanderungen, In kamf far broyt un koved, yor sotsyale hilf-arbet fun jidiszn velt-kongres (Walka o chleb i szacunek, rok pracy pomocy społecznej Światowego Kongresu Żydów, Nowy Jork 1940),
- Hamakhon lemadae hayahadut bevarsha (Instytut Judaistyki w Warszawie, Nowy Jork 1945),
- Jidisze kultur in poyln tsvishn beyde velt-mlkhomes (Kultura żydowska w Polsce międzywojennej, Nowy Jork 1946),
- Der yidisher aspekt fun iberdertsyen di daytshn (Żydowski aspekt reedukacji Niemców, Nowy Jork 1948),
- The Jewish Refugee, z Kurtem R. Grossmannem (Żydowski uchodźca, Nowy Jork 1944),
- Judaism and Socialism (Judaizm i socjalizm, Nowy Jork 1945),
- Di grunt ideyen fun yidishn natsyonal-fond (Fundamentalne idee Żydowskiego Funduszu Narodowego, Nowy Jork 1952),
- Haadam hanoded, al hahagira veal haaliya beaver uveyamenu (Wędrowiec, emigracja i imigracja dawniej i dziś, Tel Awiw, 1954),
- Ha ḥevra hayehudit (Społeczeństwo żydowskie, Tel Awiw-Jerozolima, 1955),
- Ha ḥevra hayerushalmit (Społeczeństwo Jerozolimskie, Tel Awiw-Jerozolima, 1959),
- A yoyvl fun jidisher sotsyologye (Jubileusz żydowskiej socjologii, Tel Awiw 1957);
- Megilat hahityashvut (Oświadczenie o ugodzie, Tel Awiw, 1958),
- In Search of Home and Freedom (W poszukiwaniu domu i wolności, Londyn 1958),
- Hahityashvut hayehudit bagola (Osiedle żydowskie za granicą, Tel Awiw, 1959),
Był jednym z redaktorów kwartalnika Gesher (Most), wydawanego przez Światowy Kongres Żydów[3].
Przypisy edytuj
- ↑ Aryeh Tartakower Dead at 85, Jewish Telegraphic Agency, 30 listopada 1982 [dostęp 2021-10-11] (ang.).
- ↑ a b Tartakower, Arieh [online], jewishvirtuallibrary.org [dostęp 2021-10-11].
- ↑ a b c d Joshua Fogel, Yiddish Leksikon: ARYE TARTAKOVER (ARYEH TARTAKOWER) [online], Yiddish Leksikon, 6 października 2016 [dostęp 2021-10-11].
- ↑ סיפורו של קיבוץ הכשרה : הקיבוץ ע"ש ב' ברוכוב בלודז' ובנותיה : מאסף / ערוך בידי שלמה אבן שושן ; כינס ישעיהו סתוי | אבן שושן, שלמה, 1910-2004 | The National Library of Israel [online], nli.org.il [dostęp 2021-10-06] (ang.).
- ↑ Arieh Tartakower, Letter of Dr. Arieh Tartakower to Union of Orthodox Rabbis of America, 25 sierpnia 1941.
- ↑ Daniel J. Elazar, ז"ל PROF. ARIEH TARTAKOWER, „Newsletter (World Union of Jewish Studies) / ידיעון – האיגוד העולמי למדעי היהדות” (22), 1983, 11*–13*, ISSN 0334-116X [dostęp 2021-10-11].
- ↑ The Pittsburgh Courier from Pittsburgh, Pennsylvania on November 6, 1976 · Page 4 [online], Newspapers.com [dostęp 2021-10-11] (ang.).