Arkebuz
Arkebuz (także: arkabuz, harkabuz, harkebuz) – długa gładkolufowa broń palna wyposażona w zamek kołowy. Używana od XVI do XVII wieku. Arkebuz jest bronią rozdzielnego ładowania, wykorzystującą jako ładunek miotający proch czarny[1]. Kaliber lufy wahał się w przedziale od 10 do 20 milimetrów. Arkebuzy zostały zastąpione karabinami w XVII wieku.
Arkebuzy wywodzą się bezpośrednio od muszkietów. W przeciwieństwie do nich są jednak bronią lżejszą (nie wymagającą podparcia na forkiecie) oraz wyposażoną w nowocześniejszy zamek kołowy (w miejsce zamka lontowego). Przeznaczone były początkowo dla oddziałów kawalerii (arkebuzeria), jednak z czasem zaczęto wykorzystywać je również w formacjach piechoty (arkebuzerów)[a]. Posiadały większą celność i donośność względem muszkietów, umożliwiając prowadzenie skutecznego ognia nawet do nieco ponad 100 m[3][4]. W niektórych przypadkach montowano w nich lufy gwintowane co znacznie poprawiało osiągi[5][b]. Arkebuzy nigdy nie wyparły jednak z uzbrojenia muszkietów, ze względu na mankamenty stosowanych w nich zamków kołowych (wysokie koszty produkcji, skomplikowana budowa i obsługa oraz podatność na uszkodzenia)[7].
W XVII w. arkebuzy oraz muszkiety zostały zastąpione nowocześniejszymi karabinami wyposażonymi w zamki skałkowe.
UwagiEdytuj
- ↑ W I Rzeczpospolitej pierwsze formacje arkebuzerów pojawiły się za panowania Stefana Batorego i przetrwały do czasów Jana III Sobieskiego[2].
- ↑ W Muzeum Wojska Polskiego znajduje się egzemplarz gwintowanego arkebuza (nr inw. 24221x) datowanego na poł. XVI wieku; kaliber 16 mm długość 93 cm, masa 3,18 kg[6]
PrzypisyEdytuj
- ↑ arkabuz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-04-15].
- ↑ arkabuz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-04-15].
- ↑ arkabuz, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-04-15].
- ↑ Polskie tradycje wojskowe. s. 189.
- ↑ Zdzisław Żygulski jun.: Stara broń w polskich zbiorach str.199
- ↑ Zdzisław Żygulski jun.: Stara broń w polskich zbiorach str.199
- ↑ Historia broni palnej - pierwsze pistolety, globalreplicas.com
BibliografiaEdytuj
- Konstanty Górski: Historya artyleryi polskiej, Kurpisz s.a. 2004, ISBN 83-88841-85-8.
- Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1994, ISBN 83-214-0839-7.
- Zdzisław Żygulski jun.: Stara broń w polskich zbiorach KAW Warszawa 1984, ISBN 83-03-00357-7
- Polskie tradycje wojskowe.. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07675-8.
