Aurypigment, orpiment – rzadki minerał z gromady siarczków. Zbudowany jest z trisiarczku diarsenu, As2S3. Nazwy pochodzą od złożeniach dwóch łacińskich słów – aurum (złoto) oraz pigmentum (barwnik), co nawiązuje do jego barwy[6][2].

Aurypigment
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy

orpiment[1]

Skład chemiczny

As2S3

Twardość w skali Mohsa

1,5-2[2]

Łupliwość

doskonała (010) i wyraźna (100)[2]

Pokrój kryształu

krótkosłupkowe, igiełkowy, soczewkowy, blaszkowy[3], rzadko pryzmatyczny[4]

Układ krystalograficzny

jednoskośny[5]

Właściwości mechaniczne

giętkie i elastyczne blaszki, kruchy[4]

Gęstość

3,49–3,56 g/cm³[4]

Właściwości optyczne
Barwa

pomarańczowożółta, złocista[2], żółtobrunatna[5]

Rysa

jasnożółta[5]

Połysk

perłowy, tłusty, jedwabisty[2], żywiczny[5]

Współczynnik załamania

2,40–3,02 (dwuosiowy)[4]

Inne

W świetle odbitym szary, silne ΔR, wyraźny efekt anizotropii * dyspersja: bardzo silna[4] * dwójłomność: 0.620[4] * pleochroizm: silny[4]

Właściwości

edytuj

Kryształy rzadkie, najczęściej małe, o pokroju krótkosłupkowym, często bliźniaki. Występuje w skupieniach zbitych, nerkowatych, wiązkowych, soczewkowatych, groniastych, pręcikowych, promienistych i ziemistych agregatów, tworzy często drobnokrystaliczne naloty[2]. Typowe są skupienia płytkowe, w których pojedyncze płytki można wyginać. Jest prześwitujący lub przezroczysty[2]. Rozpuszczalny w kwasie azotowym i wodorotlenku potasu; łatwotopliwy[5].

Powstawanie i występowanie

edytuj

Powstaje w wyniku procesów hydrotermalnych niskich temperatur częściej jako produkt ekshalacji wulkanicznych lub jako minerał wtórny po realgarze[5] ;także w złożach węgla kamiennego[2]. Towarzyszą mu najczęściej realgar, sfaleryt, stibnit, cynober, dolomit, kalcyt, kwarc, piryt oraz baryt[2][6].

Miejsce występowania

edytuj

Na świecie

edytuj

Został stwierdzony w Julamerku (Kurdystan), Acobambilla i Morococha (Peru), Łuchumsku (Kaukaz) oraz Binntal w Szwajcarii, w Macedonii Północnej, Chinach, USA, Turcji, Gruzji, Rumunii, we Włoszech[5][6].

W Polsce

Aurypigment został znaleziony w kredowych skałach fliszowych koło Baligrodu w Bieszczadach[2][5].

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Arsen. [w:] Principles of Chemistry [on-line]. Uniwersytet Śląski. [dostęp 2017-01-24].
  2. a b c d e f g h i j Eligiusz Szełęg: Minerały i skały Polski. Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 68. ISBN 978-83-7073-816-7.
  3. Rupert Hochleitner: Minerały, kamienie szlachetne skały. Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 42. ISBN 978-83-7073-816-7.
  4. a b c d e f g Orpiment [online], National Gem Lab, 18 marca 2017 [dostęp 2025-04-03] (ang.).
  5. a b c d e f g h Jan Parafiniuk: Atlas Minerałów. Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 88. ISBN 978-83-7073-845-7.
  6. a b c Orpiment, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-04-03] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Andrzej Bolewski, Mineralogia szczegółowa, Wydanie III, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1982, ISBN 83-220-0151-7, OCLC 68657059.
  • Bolewski A., Manecki A., Mineralogia szczegółowa, Wydawnictwo PAE. Warszawa 1993, ISBN 83-85636-03-X
  • Borkowska M., Smulikowski K., Minerały skałotwórcze, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1973
  • Włodzimierz Mizerski, Geologia regionalna kontynentów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-14339-8, OCLC 749830199.
  • Żaba J., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wyd. Videograf II, Chorzów 2006, ISBN 978-83-7183-385-7