Bitwa o Gondar
Bitwa o Gondar lub zdobycie Gondaru – ostatnia bitwa aliantów z regularnymi wojskami włoskimi we Włoskiej Afryce Wschodniej podczas II wojny światowej. Została stoczona w listopadzie 1941 roku jako ostatni akt kampanii wschodnioafrykańskiej. Gondar był głównym miastem prowincji Amhara, leżącym w górach na północ od jeziora Tana w Etiopii na wysokości 2100 m i został obsadzony przez włoski garnizon składający się z 40 000 żołnierzy, dowodzonych przez generała Guglielmo Nasi.
| II wojna światowa, kampania wschodnioafrykańska | |||
 Żołnierze Królewskich Strzelców Afrykańskich zbierają broń po kapitulacji sił włoskich na przełączy Wolchefit, 28 listopada 1941 r. | |||
| Czas |
13–27 listopada 1941 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
dążenie aliantów do zniszczenia sił włoskich w Afryce Wschodniej | ||
| Wynik |
zwycięstwo aliantów decydujące o wyniku kampanii | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Etiopii  | |||
 12°36′00″N 37°28′00″E/12,600000 37,466667
| |||
Tło sytuacyjne
edytujPo klęsce Włochów w bitwie pod Keren 1 kwietnia 1941 r. większość żołnierzy włoskich w Etiopii wycofała się do twierdz Amba Alagi, Dżimma i Gondar. Amba Alagi upadło w maju, a Dżimma w lipcu[3]. Gondar to stolica prowincji Amhara, położona na wzniesieniu na północ od jeziora Tana na wysokości 2100 m. W 1941 roku było to ważne skrzyżowanie drogowe, ale tylko droga do Amhary miała utwardzoną nawierzchnię. Na przełęczy Wolchefit, strzeżonej przez garnizon wojsk włoskich, 110 km w kierunku Amhary, droga prowadziła szykaną w górę 1200 m skarpy, która w niektórych miejscach przybierała postać pionowego klifu. Od przełęczy Wolchefit do Gondaru droga biegła wzdłuż krawędzi skarpy, a w Dabacie (48 km od Gondaru) oraz w Amba Giorgis stacjonowały małe garnizony. Tylko niewielka droga z Um Hagar na północy miała skrzyżowanie z główną trasą. Na zachód od miasta do Gallabat po sudańskiej stronie granicy wiodła droga znajdująca się w złym stanie technicznym, przy której stał garnizon w Chilga. Na zachód od jeziora Tana znajdowały się wyboiste ścieżki, które zbiegały się w Gorgora, a lepsza droga biegła na wschód do Debra Tabor, również z garnizonem w Desje. W Culqualber, 48 km od Gondaru, droga biegła między jeziorem Tana a wzgórzami; od Debra Tabor do Desje była to droga gruntowa i nieprzejezdna w deszczu[4].
Preludium
edytujKontrolowanie przełęczy Wolchefit i Culqualber było kluczowym czynnikiem przy tworzeniu pozycji wyjściowych do ataku na Gondar. Wolchefit było bronione przez garnizon składający się z około 4000 ludzi pod dowództwem pułkownika Mario Gonelli. Warownia była oblegana przez nieregularne siły etiopskie, dowodzone przez brytyjskiego majora Ringrose'a od maja 1941 roku; siły oblegające zostały później wzmocnione przez przybycie jednostek Brytyjskiej Armii Indyjskiej oraz elementów 12 Dywizji Afrykańskiej. Od maja do sierpnia 1941 r. przeprowadzono kilka ataków i kontrataków. 28 września 1941 r., wskutek utraty w walce 950 ludzi i braku żywności, Gonelli poddał się wraz z 1629 Włochami i 1450 żołnierzami kolonialnymi[5].
13 listopada mieszane siły z brytyjskiej 12 Dywizji Afrykańskiej generała dywizji Charlesa Fowkesa – wspierane przez nieregularne oddziały etiopskie – zaatakowały kluczowe pozycje pod Culqualber, lecz zostały odparte[6]. Culqualber był oblężony od początku września i stał się już obiektem kilku ataków oraz bombardowań. Drugi atak 21 listopada przypuszczony z kilku kierunków jednocześnie był powstrzymywany do popołudnia, kiedy włoskie posterunki zaczęły się poddawać[7]. W ostatecznym ataku zginęło 206 Brytyjczyków i Etiopczyków; według raportów alianckich wzięto 2423 jeńców włoskich i kolonialnych (źródła włoskie podają liczbę 1003 zabitych, 804 rannych i 1900 jeńców)[8][9].
Na tym etapie kampanii alianci cieszyli się pełnym panowaniem w powietrzu: Włosi mieli w Afryce Wschodniej już tylko jednego Fiata CR.42, pilotowanego przez sierżanta Giuseppe Motteta. 22 listopada podczas ostatniego lotu Regia Aeronautica w Afryce Wschodniej ostrzelał baterię brytyjskiej artylerii pod Culqualber, zabijając oficera Królewskiej Artylerii, podpułkownika Ormsby'ego. Następnie Mottet wylądował w Gondar, zniszczył swój samolot i walczył dalej z piechotą[10].
Bitwa
edytujPrzełęcze górskie
edytujWokół miasta znajdowały się dwie przełęcze, które były kontrolowane przez wojska włoskie. Zostały one zaatakowane przez dwie brygady 12 Dywizji Afrykańskiej. Dwie włoskie grupy na przełęczach zostały odcięte i zmuszone do poddania się, gdy skończyły się ich zapasy[11].
Miasto Gondar
edytujPo tym, gdy wojska alianckie zajęły przełęcze, wkrótce przejęły kontrolę nad wzgórzami wokół Gondaru i dotarły do miasta 23 listopada. Garnizon w Gondar został poważnie osłabiony, ponieważ wielu żołnierzy kolonialnych, którym Włosi przestali płacić żołd, zdezerterowało. Ostateczny atak na Gondar, gdzie gen. Nasi miał swoją kwaterę główną, rozpoczął się 27 listopada o godz. 5:30. Początkowym celem było lotnisko Azozo, które zostało zdobyte w południe 27 listopada, a wkrótce potem wojska Wspólnoty Narodów dotarły do zamku Fasilides[12]. O 16:30, kiedy Kenijski Pułk Samochodów Pancernych penetrował obrzeża miasta, Nasi wysłał swoją ostatnią wiadomość do Włoch, oznajmiając, że brygada rezerwowa została rozmieszczona na froncie południowym, ale nie była w stanie powstrzymać ataku, a nieprzyjacielscy żołnierze pokonali drut kolczasty i pojazdy opancerzone wroga wjechały do miasta. Nasi poddał się wkrótce potem z resztą swoich sił[1][7]. Niektórzy włoscy maruderzy walczyli do 30 listopada.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Playfair 2004 ↓, s. 321
- ↑ Maravigna 1949 ↓, s. 191.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 200, 310–311, 313.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 312.
- ↑ Boca 2014 ↓.
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 319.
- ↑ a b Mead 2007 ↓, s. 142
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 230.
- ↑ Vincenzo Meleca: La Battaglia di Culqualber. [dostęp 2020-10-11]. (ang.).
- ↑ Håkan Gustavsson: Biplane fighter aces. Italy. Maresciallo Giuseppe Mottet. 14.08.2014. (ang.).
- ↑ Playfair 2004 ↓, s. 320–321.
- ↑ H. Moyse-Bartlett: The King's African Rifles. Cz. Volume II. Uckfield: Naval and Military Press, 2016. ISBN 978-1843423942.
Bibliografia
edytuj- Angelo del Boca: Gli italiani in Africa Orientale: La caduta dell'Impero. T. III. Roma: Bari, Laterza, 2014, seria: Storia e società (Editori Laterza). ISBN 978-88-520-5496-9. (wł.).
- Pietro Maravigna: Come abbiamo perduto la guerra in Africa. Roma: Tosi, 1949. OCLC 716558562. (wł.).
- Richard Mead: Churchill's Lions: A Biographical Guide to the key British Generals of World War II. Stroud (UK): Spellmount, 2007. ISBN 978-1-86227-431-0. (ang.).
- Ian Stanley Ord Playfair: The Mediterranean and Middle East: The Germans come to the help of their Ally (1941). Wyd. Naval & Military Press. T. II. London: HMSO, 2004, seria: History of the Second World War United Kingdom Military Series. ISBN 978-1-84574-066-5. (ang.).
- David Shireff: Bare Feet and Bandoliers: Wingate, Sandford, the Patriots and the Liberation of Ethiopia. Pen & Sword Military 2009, 1995. ISBN 978-1-84884-029-4. (ang.).