Wikipedia

Dezercja

Dezercja (łac. desertio „opuszczenie”) – opuszczenie jednostki wojskowej lub pozostawanie poza nią, z zamiarem uchylania się od służby wojskowej[1]. Żołnierz taki jest zwany dezerterem. Pomimo że za dezercję grozi surowa kara, jest ona tak dawna, jak armie świata[2], i znana była już w starożytnej Grecji i Rzymie[3]. Do XIX wieku dezercja była z reguły karana śmiercią, w XX wieku wprowadzono w wojskowych kodeksach karnych rozróżnienie między dezercją a samowolnym oddaleniem się od oddziału, co utrzymało się do dziś.

Pluton egzekucyjny armii amerykańskiej rozstrzeliwuje dezertera w czasie wojny secesyjnej

Dezercja w armiach świataEdytuj

W dawnych armiach często stosowane były surowe kary za dezercję. Przykładem może być, iż w siłach zbrojnych Rzeszy Wilhelmińskiej za pierwszą ucieczkę można było dostać karę od 6 miesięcy do 2 lat więzienia, za drugą do 5 lat więzienia, za dalsze do 10 lat w zakładzie karnym o zaostrzonym rygorze. W czasie wojny – przy ucieczce z pola bitwy czy oblężonej twierdzy – groziła kara śmierci. Dezerterzy w stopniu oficera byli usuwani z wojska, podoficerowie degradowani, a prości żołnierze kierowani do batalionów karnych. Nieco łagodniejsze było prawodawstwo Austro-Węgier, gdzie za dezerterów uważano tylko takich żołnierzy, którzy już złożyli przysięgę.

W czasie wojny secesyjnej w latach 1861–1865 z armii obu walczących stron zdezerterowało około 300 000 ludzi. Podczas I wojny światowej z armii USA uciekło wielu żołnierzy, 24 z nich skazano na karę śmierci. Nie zostali jednak zabici, ponieważ wszystkich ułaskawił prezydent Woodrow Wilson. W tym czasie Francuzi rozstrzelali 600 żołnierzy, którzy porzucili służbę, a Brytyjczycy 304[4]. W armii niemieckiej w latach 1914–1918 skazano za dezercję około 130 000 żołnierzy. Z wydanych 49 wyroków śmierci, wykonano 18[5]. Z armii rosyjskiej w czasie I wojny światowej zdezerterowało ponad 2 000 000 żołnierzy[6].

Pomimo że psychiatrzy amerykańscy uznali 1 750 000 poborowych za niezdolnych do służby wojskowej, w czasie II wojny światowej z armii USA zdezerterowało około 50 000 żołnierzy. W armii brytyjskiej w omawianym okresie służbę w wojsku porzuciło około 100 000 żołnierzy[7]. Żaden z byłych żołnierzy nie stracił jednak życia, ponieważ w 1930 roku rząd laburzystów zniósł karę śmierci za samowolne opuszczenie pola walki[4]. Najbardziej znanym dezerterem z armii USA był szeregowiec Eddie Slovik (Amerykanin polskiego pochodzenia). W 1944 roku pisemnie odmówił pójścia na front, wolał posiedzieć w więzieniu niż zginąć. Wojny jednak nie przeżył, ponieważ został skazany na śmierć za dezercję i rozstrzelany. Jego żonie wysłano list, w którym poinformowano ją, że mąż zginął na europejskim teatrze wojny. Ponieważ jego historia stała się bardzo głośna, w 1974 roku powstał film The Execution of Private Slovik, którego kanwą była jego historia[8]. W czasie II wojny światowej na żołnierzy armii USA wydano 2500 wyroków (w tym 139 wyroków śmierci). Oprócz jednego, wszystkie wyroki śmierci zostały złagodzone[9]. Osobną kategorię stanowili żołnierze, którzy zdezerterowali, aby dołączyć do organizacji przestępczych. Działając na terenie Francji i Włoch opanowali czarny rynek. Zajmowali się handlem kobietami, alkoholem i papierosami oraz hazardem, wymuszeniami i napadami z bronią w ręku. To tego należy doliczyć gwałty na francuskich i włoskich kobietach[10].

Osobny artykuł: Dezercja ukraińskich policjantów na Wołyniu w 1943 roku.

Kary za dezercję stosowano we wszystkich armiach świata, dotyczyły one także Wehrmachtu i Armii Czerwonej. Dezercje stały się problemem dla Armii Czerwonej w 1941 roku, natomiast dla armii niemieckiej w 1945 roku[9]. Pod koniec wojny w ręce SS i żandarmerii wpadły dziesiątki tysięcy zbiegłych żołnierzy i cywilów włączonych do tzw. Volkssturmu, których w myśl maksymy Adolfa Hitlera Der Soldat kann sterben, der Deserteur muss sterben („Żołnierz może umrzeć, dezerter musi umrzeć”) rozstrzeliwano lub wieszano na miejscu. Oblicza się, że w ostatnich tygodniach oblężenia Berlina w kwietniu 1945 w mieście ukrywało się co najmniej 50 000 dezerterów. Według historyka Benjamina Ziemanna do końca 1944 roku z Wehrmachtu zdezerterowało 100 000 żołnierzy, jednak według innych ocen liczba ta mogła wynosić nawet 300 000[11]. Sądy wojenne III Rzeszy w 22 750 przypadkach orzekły karę śmierci, z tego w 15 000 przypadków wyroki wykonano[12]. W 2002 roku Bundestag zrehabilitował żołnierzy skazanych za dezercję przez sądy III Rzeszy, uznając wyroki za bezprawne[5].

W Armii Czerwonej nie tylko natychmiast rozstrzeliwano dezerterów, ale także uważano jeńców wojennych przebywających w obozach niemieckich za podejrzanych o dezercję, gdyż dali się wziąć do niewoli zamiast umrzeć. Bardzo surowe kary stosowano także po wojnie wobec dezerterów z Armii Radzieckiej stacjonującej w NRD, których wśród rekrutów było wielu ze względu na sadystyczne traktowanie młodych kolegów przez starszych, tzw. „diedowszczynę”. W RFN roczna liczba dezercji wynosi obecnie ok. 50, w Wielkiej Brytanii przeciętnie około 100 (w roku 2005: 530, prawdopodobnie w związku z udziałem w wojnie w Iraku). W armii USA dezerterów nazywa się AWOL (Absent Without Official Leave). W r. 2005 było ich około 5000. Kara za dezercję jest tam stosowana dopiero po 30 dniach nieobecności.[potrzebny przypis]

Dezercja w armii polskiejEdytuj

W Polsce przedrozbiorowej dezercja wspominana jest już w Statutach wiślickich (1347) jako przestępstwo chodzenia luzem. Artykuły wojenne hetmańskie traktowały ucieczkę z pola walki jako sprawę gardłową[13]. Wydane w 1635 roku przez hetmana Krzysztofa Radziwiłła artykuły za ucieczkę całego oddziału z pola walki przewidywały śmierć dla oficerów i dla co dziesiątego żołnierza wyłonionego w drodze losowania. Oficerowie mieli być ścięci a żołnierze powieszeni[14]. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wielu mężczyzn uchylało się przed poborem a wielu dezerterowało z jednostek wojskowych. Powodem był lęk o własne życie, marne zaopatrzenie lub złe relacje oficerów z szeregowymi. Dezerterów było tak wielu, że gen. Bolesław Roja wydał zarządzenie dla żandarmerii, dowództw garnizonów i Policji Państwowej o przeprowadzenie obław. W maju 1920 roku tylko na obszarze Kielecczyzny schwytanych zostało ponad 2000 dezerterów i poborowych uchylających się od służby w wojsku polskim[15]. Zakończenie wojny nie zakończyło problemu dezercji, np. tylko w sierpniu 1922 policja na terenie województwa kieleckiego zatrzymała 154 poborowych uchylających się od służby i dezerterów[16].

Problem dezercji dotyczył także Ludowego Wojska Polskiego. Najbardziej znany przypadek dotknął 31 Pułku Piechoty, z którego w nocy z 12 na 13 października 1944 roku zdezerterowało 636 żołnierzy, w tym dwóch oficerów[17]. W związku z tym 16 października 1944 roku Naczelny Dowódca WP, gen. broni Michał Rola-Żymierski nakazał rozformować pułk, który jako zhańbiony, został wykreślony z rejestrów Wojska Polskiego[18].

Kodeks karny wojskowy z 1932 za opuszczenie jednostki lub stanowiska służbowego wbrew obowiązkowi służbowemu groził więzieniem do lat 2, w czasie wojny do lat 3 (art. 43). Jeśli sprawca działał w zamiarze trwałego uchylenia się od obowiązku wojskowego bądź gdy nieobecność w jednostce trwała powyżej 6 miesięcy, było to zagrożone więzieniem do lat 10, w czasie wojny więzieniem od 1 roku (art. 46), za popełnienie tego w obliczu nieprzyjaciela kara śmierci (art. 48). Kodeks wojskowy PRL obowiązujący w latach 1944–1969 w art. 115 i następnych przewidywał kary do 5 lat więzienia, podczas gdy dezercja w czasie wojny, ucieczka wraz z innymi żołnierzami czy przywłaszczenie sobie broni mogły prowadzić do kary śmierci. Obecnie rozróżnia się samowolne oddalenie się bez zamiaru trwałego uniknięcia służby wojskowej, karane jako przewinienie dyscyplinarne[potrzebny przypis], od właściwej dezercji (w celu trwałego uchylenia się od służby wojskowej), która jest przestępstwem podlegającym karze wg części wojskowej kodeksu karnego z 1997[19].

16 grudnia 2021 polski żołnierz 11. Mazurskiego Pułku Artylerii 16. Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej Emil Czeczko zdezerterował na terytorium Białorusi i poprosił o azyl[20].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 308.
  2. ↑ Np. Kodeks Hammurabiego paragraf 33 Jeśli oficer albo podoficer dezerterów (w swym oddziale) miał lub na wyprawę królewską najemnego zastępcę przyjął i (nim) dowodził, oficer lub podoficer ten zostanie zabity.
  3. ↑ Przestępstwo dezercji u schyłku okresu republikańskiego
  4. ↑ a b Zychowicz 2020 ↓, s. 67.
  5. ↑ a b Knopp 2009 ↓, s. 192.
  6. ↑ Gołowin 2018 ↓, s. 135.
  7. ↑ Glass 2014 ↓, s. 11-12.
  8. ↑ Zychowicz 2020 ↓, s. 65-66.
  9. ↑ a b Zychowicz 2020 ↓, s. 68.
  10. ↑ Zychowicz 2020 ↓, s. 69.
  11. ↑ Knopp 2009 ↓, s. 190.
  12. ↑ Knopp 2009 ↓, s. 191.
  13. ↑ Artykuł XXXV. Ktoby z bitwy uciekał, może (go) każdy zabić. Gdy takowy ujdzie, bezecny będzie.
  14. ↑ Henryk Wisner, Lisowczycy. Łupieżcy Europy. Warszawa 2017, s.62-63.
  15. ↑ Z dziejów policji polskiej 2010 ↓, s. 118.
  16. ↑ Z dziejów policji polskiej 2010 ↓, s. 119.
  17. ↑ Ignacy Blum, Sprawa 31 pułku piechoty (...) s. 61.
  18. ↑ Ignacy Blum, Sprawa 31 pułku piechoty (...) s. 40.
  19. ↑ Kodeks karny. Rozdział XXXIX Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej art. 338 – 342. [dostęp 2015-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-15)].
  20. ↑ Maciej Chołodowski, Kryzys na granicy polsko-białoruskiej. Polski żołnierz poprosił o azyl na Białorusi, 17 grudnia 2021.

BibliografiaEdytuj

  • Georg von Alten, Handbuch für Heer und Flotte, Band 3, Berlin 1911.
  • Praca zbiorowa: Z dziejów policji polskiej w latach 1919-1945. Kielce: KTN, 2010. ISBN 978-83-60777-34-3.
  • Ignacy Blum, Sprawa 31 pułku piechoty. Tło, przebieg i charakter masowej dezercji żołnierzy 31 pp w 1944 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 3 (46), Warszawa 1965.
  • Piotr Zychowicz: Alianci. Opowieści niepoprawne politycznie V. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o., 2020. ISBN 978-83-8188-236-1.
  • Mała Encyklopedia Wojskowa (A-J). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
  • Charles Glass: Dezerterzy. Ostatnia nieopowiedziana historia II wojny światowej. Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o., 2014. ISBN 978-83-7818-517-8.
  • Guido Knopp: Wehrmacht: od inwazji na Polskę do kapitulacji. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11641-2.
  • Mikołaj Gołowin: Armia rosyjska w wielkiej wojnie. Wyd. 1. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2018. ISBN 978-83-7889-763-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dezercja&oldid=67093417”