Bodziszek żałobny
Bodziszek żałobny (Geranium phaeum L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny bodziszkowatych. Występuje w Europie, w Polsce na południu.
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
bodziszek żałobny |
Nazwa systematyczna | |
Geranium phaeum L. Sp. pl. 2:681. 1753 |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujGatunek o zasięgu środkowo-południowoeuropejskim. Zwarty zasięg obejmuje góry Europy środkowej i południowej od Pirenejów, przez Masyw Centralny, Alpy, północne Apeniny, Bałkany po Karpaty.
Przez Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku. Jest rozpowszechniony w górach, rośnie w piętrze regla dolnego, bardzo rzadko po piętro kosówki – w Sudetach i Karpatach, dalej ku północy stopniowo zanika i spotykany jest na coraz bardziej rozproszonych stanowiskach. W północnej i zachodniej części kraju jest gatunkiem znanym z nielicznych stanowisk antropogenicznych[3].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Wieloletnia roślina zielna o wysokości do 70 cm, tworząca kępy.
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona od nasady, owłosiona szorstko i ulistniona.
- Liście
- Liście ozdobione dużymi czerwonawymi wybarwieniami. Liście dolne długoogonkowe, dłoniasto 5–7 – dzielne, o ząbkowanych szerokich odcinkach jajowatych, nacinano-karbowanych. Liście łodygowe skrętoległe, zmniejszające się ku górze.
- Kwiaty
- Kwiaty liczne, zebrane po 2 na długich szypułkach. Kwiaty duże, ciemne, czarnofioletowe lub czerwonobrunatne, płasko rozpostarte, o jajowatych płatkach, w miarę przekwitania odgiętych. Miodniki znajdują się u nasady pręcików zewnętrznego okółka. Kwiaty przedprątne, owadopylne. Kwitnie od maja do lipca. Niekiedy zakwita jesienią, w październiku.
- Owoc
- Szorstko owłosiona rozłupnia. Roślina samosiewna. Po dojrzeniu nasion ości poszczególnych owocolistków budujących rozłupnię gwałtownie wyprostowują się do góry, wyrzucając nasiona (gładkie rozłupki).
Biologia
edytujRozwój
edytujCechy fitochemiczne
edytujWśród substancji wyizolowanych z olejków pochodzących z części nadziemnych rośliny dominują pochodne kwasów tłuszczowych. Organy podziemne natomiast bogate są w kwas palmitynowy i kwas oleinowy[4].
Ekologia
edytujRośnie w cienistych, żyznych i średnio wilgotnych lasach liściastych – w lasach łęgowych, grądach i lasach dębowo-bukowych. Spotykana w zaroślach na obrzeżach lasów oraz na świeżych łąkach i w ziołoroślach. Optimum znajduje w lasach łęgowych i w ich okrajkach. Preferuje siedliska półcieniste, świeże, żyzne, gleby gliniaste i gliniasto-piaszczyste, mineralno-próchniczne, o odczynie obojętnym. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu roślinności Ass. Alnetum incanae[5].
Zastosowanie i uprawa
edytuj- Zastosowanie. Ze względu na swoje ładne kwiaty jest uprawiany jako ogrodowa roślina ozdobna. Oprócz typowej formy gatunku uprawiane są odmiany i kultywary o bardziej ozdobnych kwiatach, istnieją też odmiany o barwnych liściach[6]. Nadaje się do ogrodów skalnych, na rabaty i jako roślina okrywowa. Odmiana Geranium phaeum var. lividum ma kwiaty bladoróżowe, kultywar 'Lily Lovell' kwiaty duże i białe, a 'Variegatum' liście żółto obrzeżone z różowymi plamami[6].
- Uprawa. Najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku i wlgotnej, ale przepuszczalnej ziemi[6]. Rozmnaża się go z nasion wysiewanych wiosną lub przez podział rozrośniętych kęp jesienią[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-02] (ang.).
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 259, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ Niko S. Radulovic, Milan S. Dekic: Volatiles of Geranium purpureum Vill. and Geranium phaeum L.:Chemotaxonomy of Balkan Geranium and Erodium Species (Geraniaceae). CHEMISTRY & BIODIVERSITY – Vol. 10 (2013), s. 2042-2052
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
Bibliografia
edytuj- D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- BioLib: 3561
- EoL: 992871
- EUNIS: 172588
- FloraWeb: 2682
- GBIF: 2891390
- identyfikator iNaturalist: 55756
- IPNI: 373470-1
- NCBI: 379952
- Plant Finder: 280874
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2823792
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:373470-1
- Tela Botanica: 30019
- identyfikator Tropicos: 13900737