Breza (herb szlachecki)
Breza (Briesen) – polski herb szlachecki pochodzenia śląskiego.
| |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Alternatywne nazwy |
Briesen |
| Pierwsza wzmianka |
XVI w. |
Opis herbu edytuj
Kasper Niesiecki tak opisał herb: O tych ani Paprocki ani Okolski nie pisał. Tarcza na trzy pola podzielona, z tych jedno białe, od dołu tarczy szersze, z lekka ku górze kończato zakończone. Drugie błękitne, na lewej stronie tarczy, trzecie czerwone.[1]
Encyklopedia Powszechna Orgelbranda z kolei błędnie przypisuje francuskie pochodzenie herbu opisując go następująco: tarcza trójdzielna w prawej części czerwona, z lewej niebieska, w klinie srebrna. Nad nią korona szlachecka bez herbu[2].
Boniecki w swoim herbarzu podaje następujący wygląd: Brezowie herbu własnego przedstawiającego tarczę trójpolową, w prawej części czarną, w lewej czerwoną, w klinie srebrną. W szczycie hełmu orle skrzydło, w górze czarne, pośrodku białe, dołem czerwone. Niektórzy z nich kładą pola czerwone, błękitne i srebrne, a nad tarczą wprost koronę.[3]
Ostrowski za Niesieckim opisuje: Na tarczy trzypolowej pole, I czerwone, II błękitne, a III srebrne. Nad hełmem korona. Wersja hrabiowska różni się tym, że nad tarczą znajduje się zamiast hełmu korona hrabiowska. Tarczę podtrzymują także dwa lwy złote[4].
Opis klejnotu pojawił się dopiero u Seweryna Uruskiego, który opisał herb następująco: Herb – tarcza rozdzielona na trzy pola, z których dolne srebrne, trójkątne, lewe czerwone, a prawe czarne; w szczycie skrzydło orle w górze czarne, w środku białe, w dole czerwone[5].
Żadne z powyższych źródeł nie pokusiło się o rekonstrukcję barw labrów. Dla obu wersji herbu dokonał tego Tadeusz Gajl, zgodnie z regułami rządzącymi barwami labrów.
Źródła niemieckojęzyczne (herbarze szlachty śląskiej – Wappen und handbuch, herbarz Siebmachera) podają wizerunek, w którym układ pól i ich barwy są odwrócone w pionie w stosunku do wersji opisywanej przez Bonieckiego i Uruskiego. Ponadto linie podziału są półkoliste. Układ barw w klejnocie jest jak u Uruskiego, ale tu także linie są półkoliste. Natomiast labry po obu stronach hełmu są czerwone, podbite srebrem[6][7].
Historia edytuj
Sam herb pojawił się po raz pierwszy w Polsce wraz z Ernestem von Briesen[8], który przybył do Polski za czasów panowania Zygmunta III Wazy w 1591 roku i tu osiadł na stałe w Wielkopolsce[potrzebny przypis]. Ostrowski podaje, że herb zatwierdzono mu indygenatem w 1591[4], co jednak nie znajduje potwierdzenia ani u Józefa Szymańskiego[9], ani u Anny Wajs[10]. Encyklopedia Orgelbranda błędnie podaje francuskie pochodzenie herbu od rodziny de Bréze[2]. Poglądowi temu zaprzecza Seweryn Uruski, pisząc, że rodzina jest pochodzenia śląskiego[5].
Wersja hrabiowska herbu została zatwierdzona dnia 31 maja 1889, przez króla Saksonii Alberta I Wettyna[11]
Herbowni edytuj
Breza (Bereza, Briesen, Briese)
Znani herbowni edytuj
- Wojciech Konstantyn Breza – wojewoda poznański
- Dominik Breza – kasztelan sądecki
- Stanisław Breza – szambelan królewski, poseł na sejm
- Tadeusz Breza – prozaik
Zobacz też edytuj
- Breza – polskie nazwisko
Przypisy edytuj
- ↑ Kasper Niesiecki: Herbarz Polski Kaspra Niesieckiego SJ. T. 1. Lipsk: 1830, s. 290.
- ↑ a b Samuel Orgelbrand: Encyklopedia Powszechna. T. 4. Warszawa: 1860, s. 334.
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz Polski. T. 2. Warszawa: 1887, s. 117.
- ↑ a b Juliusz Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. T. 2. Warszawa: 1897, s. 33.
- ↑ a b Seweryn Uruski: Rodzina – herbarz szlachty polskiej. T. 1. Warszawa: Główny skład Księgarnia Gebethnera i Wolffa, 1904, s. 385.
- ↑ Adolf Matthias Hildebrandt, Alfred Freiherr von. Hrsg. Krane: Wappen- und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels. T. 3. Berlin: Druck und Verlag von C. A. Starke, 1901-1904, s. tabl. 23.
- ↑ Johann Siebmacher: Johann Siebmachers Wappen-Buch. 1701, s. tabl. 53.
- ↑ Drzewo genealogiczne protoplasty rodu
- ↑ Józef Szymański: Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku. Warszawa: DiG, 2001. ISBN 83-7181-217-5.
- ↑ Anna Wajs: Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Warszawa: DiG, 2001. ISBN 83-7181-173-X.
- ↑ Ostrowski błędnie przytacza Jana jako zatwierdzającego tytuł hrabiowski, powołując się na Borkowskiego. Tak naprawdę Jan zmarł kilkanaście lat wcześniej.
Linki zewnętrzne edytuj
- Herb Breza z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla
- Herb Breza - wersja druga z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla