Centralne Muzeum Jeńców Wojennych
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych – muzeum założone w roku 1964 w Łambinowicach (niem. Lamsdorf) w celu dokumentowania i badania losów jeńców wojennych w czasie II wojny światowej, zabezpieczenia pozostałości po obozach jenieckich, które funkcjonowały w Lamsdorf w czasie wojny francusko-pruskiej, pierwszej oraz II wojny światowej i upamiętnienia zmarłych tam osób. Pierwotnie jako oddział Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu w 1965 stało się samodzielnym Muzeum Martyrologii Jeńców Wojennych w Łambinowicach (od 1973 Muzeum Martyrologii i Walki Jeńców Wojennych w Łambinowicach, od 1984 obecna nazwa).
.jpg) Budynek Muzeum w Opolu; z prawej fragment dobudowany w latach 1995–1998, a pomiędzy budynkami widoczny przeszklony fragment dachu galerii dobudowanej w latach 2009–2010 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Minorytów 3, 45-017 Opole |
| Data założenia |
1964 |
| Dyrektor |
dr Violetta Rezler-Wasielewska |
Położenie na mapie gminy Łambinowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nyskiego  | |
 50°32′45,7440″N 17°34′14,0160″E/50,546040 17,570560
| |
| Strona internetowa | |
Działalność edytuj
Muzeum jest wojewódzką instytucją kultury, zajmującą się problematyką jeniecką, w tym przede wszystkim niemieckim i radzieckim systemem jenieckim, a także niektórymi zagadnieniami z zakresu II wojny światowej oraz najnowszej historii Polski. Prowadzi działalność naukowo-badawczą, dokumentacyjną, wydawniczą, edukacyjną, wystawienniczą, upamiętniającą i konserwatorską.
W dniach 19–20 listopada 2015 roku Muzeum uroczyście obchodziło 50-lecie działalności. Z tej okazji otwarto jubileuszową wystawę „51/50”, odbyła się też międzynarodowa konferencja naukowa w Łambinowicach („70 lat po wojnie. Niemiecki i radziecki system jeniecki w badaniach naukowych”) i panel dyskusyjny w Opolu („Co dalej? Muzea martyrologiczne w 70 lat po wojnie”), a także koncert w Filharmonii Opolskiej, na którym znalazło się wykonanie „Kwartetu na Koniec Czasu” – utworu skomponowanego w 1940 roku przez francuskiego kompozytora Oliviera Messiaena podczas jego pobytu jako jeńca wojennego – w obozie Stalag VIII A w Görlitz (Zgorzelcu)[1]. Przy tej okazji muzeum zostało odznaczone Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[2].
Siedziby edytuj
Opole edytuj
W budynku przy ul. Minorytów 3 mieści się dyrekcja muzeum oraz działy: Naukowo-Badawczy, Dokumentacji i Biblioteka, Administracji oraz Finansowo-Księgowy. Prezentowane są tu wystawy czasowe oraz wystawa stała pt. „Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach – dziedzictwo regionalne, narodowe, europejskie”.
Ulica Minorytów w Opolu znajduje się pomiędzy starym korytem Odry (Młynówką) a klasztorem minorytów (Zakonu Braci Mniejszych). Na pokazującej ten fragment miasta litografii, datowanej na rok 1680, na miejscu dzisiejszego muzeum widnieje niezabudowany plac, a jedynie w pobliżu mostu prowadzącego do opolskiego zamku widoczny jest jeden budynek. Nakreślona ponad pół wieku mapa pokazuje w tym miejscu Malzgasse (albo Malz Gasse), czyli „Zaułek Słodowy”, przy którym znajdowały się dwie słodownie oraz zlokalizowany pomiędzy nimi dom; nie można wszakże jednoznacznie stwierdzić, który z tych budynków znajdował się w miejscu dzisiejszego Muzeum.
30 maja 1739 roku wielki pożar strawił 2/3 zabudowy Opola, w tym kościół i klasztor minorytów oraz zabudowania Malzgasse. Po odbudowie, kilkadziesiąt lat później (pod koniec XVIII wieku), znajdowały się tu domy komunalne oraz jedna słodownia z przylegającym do niej miejskim aresztem. Później areszt zajął także budynek słodowni[3] i funkcjonował tu do roku 1933. Niemieckie słowo oznaczające m.in. dyby lub (potocznie) więzienie, „kozę” (Stock) dało nazwę określeniu używanemu zarówno wobec samego budynku (Stockhaus[a]), jak i od końca XIX w. zaułkowi (Stock Gasse, czasem jako „ulica” – Stockstraße). Po roku 1933 areszt miejski przekształcono w areszt Geheime Staatspolizei (Gestapo), i takie właśnie przeznaczenie miał ten budynek do końca II wojny światowej w 1945 roku.
Po wojnie uliczce nadano pierwotnie nazwę Staromiejskiej, ale w 1947 przemianowano ją na ul. Minorytów. W budynku dawnej słodowni i aresztu znajdowały się m.in. siedziba Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO), Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) i Zieleni Miejskiej, a od dnia przekazania obiektu – 21 marca 1984 – przez prezydenta Opola na potrzeby Muzeum mieści się tu jego dyrekcja. W następnym roku rozpoczął się gruntowny remont budynku[b], podczas którego dodano doń jedną kondygnację. 17 marca 1989 obiekt oddano do eksploatacji, a dwa lata później wpisano go do Rejestru Zabytków Województwa Opolskiego. W latach 1995–1998 przeprowadzono rozbudowę w części posesji przylegającej bezpośrednio do ulicy[c], zyskując dla opolskiej siedziby muzeum powierzchnię wystawienniczą. Ostatnia rozbudowa przeprowadzona została w latach 2009–2010: obydwa budynki Muzeum połączone zostały od strony Młynówki nową galerią.
Łambinowice edytuj
W zaadaptowanej na cele muzealne byłej komendanturze Wehrmachtu i budynku wartowni znajduje się Dział Oświatowo-Wystawienniczy oraz Dział Zbiorów i Konserwacji Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu (ul. Muzealna 4, Łambinowice). Prezentowane są tu wystawy stałe: „W niewoli niemieckiej”, „Obozy jenieckie w Lamsdorf/Łambinowicach 1870–1945”, „Jeńcy polscy w ZSRR” oraz wystawa w odrestaurowanym baraku na terenach poobozowych pt. „Radzieccy jeńcy wojenni w Stalagu 318/VIII F/344 Lamsdorf”. W najbliższym otoczeniu Muzeum w promieniu kilku kilometrów znajdują się unikatowe w skali europejskiej pozostałości po dawnej zabudowie poligonowej, relikty stalagów oraz cmentarze jenieckie (najstarsze groby pochodzą z okresu wojny francusko-pruskiej z 1871). Cały teren został już w 1968 wpisany do rejestru zabytków jako Pomnik Pamięci Narodowej. Od 2002 roku funkcjonuje jako Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach.
Zasoby edytuj
Muzealia edytuj
Zbiory Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu to gromadzone pieczołowicie przez lata pamiątki związane z jeńcami wojennymi, głównie z II wojny światowej. Należą do najcenniejszych i największych w Polsce. Liczą ponad 10 tys. obiektów. Są to przedmioty używane bądź wytworzone przez jeńców wojennych w czasie pobytu w niewoli, a także inne pamiątki w różny sposób z nimi związane, np. rzeczy należące do administracji i służby wartowniczej obozów jenieckich oraz przedmioty stworzone po wojnie w trosce o zachowanie pamięci o trudnym czasie niewoli.
Najstarsze obiekty pochodzą z I wojny światowej i dotyczą niemieckich obozów jeńców wojennych. Zasadniczym trzonem zbiorów muzeum są jednak zabytki z II wojny światowej. Większość z nich dotyczy żołnierzy polskich w niemieckim systemie jenieckim. Jest również duża liczba pamiątek z obozów internowania żołnierzy Wojska Polskiego w Rumunii i Szwajcarii. W kolekcji znajdują się ponadto nieliczne obiekty dotyczące niewoli obywateli polskich w ZSRR.
Archiwalia edytuj
Na zasób archiwalny Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu składają się dokumenty dotyczące jeńców wojennych (głównie polskich), przetrzymywanych w latach II wojny światowej w obozach jenieckich na terenie III Rzeszy, a także ZSRR i w obozach dla internowanych.
Zasób tworzą: trzy zespoły archiwalne – Wehrmachtauskunftstelle für Kriegerverluste und Kriegsgefangene (Biuro Informacyjne Wehrmachtu ds. Strat Wojennych i Jeńców Wojennych), Deutsches Rotes Kreuz. Präsidium (Niemiecki Czerwony Krzyż. Prezydium) i Środowisko Podchorążych byłych Jeńców Wojennych; cztery zbiory zamknięte – Środowisko byłych Jeńców Wojennych Obozu Dössel (Klub Dösselczyków), Zbiór Józefa Kobylańskiego, Akta Mirosława Zawodnego, Zbiór Edwarda Wolskiego oraz dwa zbiory otwarte – Materiały i Dokumenty, Relacje i Wspomnienia. Archiwum posiada ponadto mikrofilmy z dokumentacją z archiwów państwowych w Moskwie, Pradze i Freiburgu, cenną fototekę oraz wideo- i fonotekę, a także zbiór kartograficzny.
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ Dosłownie „dom kija”, niezbyt szczęśliwe określenie funkcjonujące w polskiej historiografii, wywodzone z dosłownego tłumaczenia słowa Stock – „kij” w jego najbardziej podstawowym znaczeniu.
- ↑ Podczas prowadzonej wówczas przebudowy odnaleziono na ścianie szczytowej datę 1869.
- ↑ Podczas prowadzonych w związku z tym prac ziemnych odkryto tu starą kadź słodową.
Przypisy edytuj
- ↑ Krzysztof Ogiołda. „50 lat Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Opolu-Łambinowicach” (dodatek nadzwyczajny do dziennika). „Nowa Trybuna Opolska”, s. 1-4 (dodatek), 2015-11-19. PRO-Media sp.z o.o.. ISSN 1230-6134.
- ↑ Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. mkidn.gov.pl. [dostęp 2017-01-22].
- ↑ Potwierdzenie tego znajduje się w pracy Felixa Triesta, XIX-wiecznego badacza Śląska, który zanotował, że w roku 1861 miejski areszt zlokalizowany był w dawnej słodowni.
Bibliografia edytuj
- Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870-1946), pod red. E. Nowaka, Opole 2006
- E. Nowak, V. Rezler-Wasielewska, Przewodnik po terenach poobozowych w Łambinowicach/Lamsdorf, Opole 2003 (wersja pol.-niem.), Opole 2005 (wersja pol.-ang.)
- Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach. Ścieżka historyczno-przyrodnicza, oprac. M. Aleksandrowicz, G. Hebda, V. Rezler-Wasielewska, Opole 2006
- B. Madej, Przewodnik po zbiorach muzealnych CMJW w Łambinowicach-Opolu, Seria: „Informacja”, Opole 2006
- I. Biegun, R. Mrzygłocka, K. Sznotala, Przewodnik po zasobie archiwalnym CMJW w Łambinowicach-Opolu, Seria: „Informacja”, Opole 2004
- Łambinowicki Rocznik Muzealny, t. 1-33, 1974-2010
- Szkice z dziejów obozów w Lamsdorf/Łambinowicach. Historia i współczesność, pod red. E. Nowaka, z. 1-3, Opole 1998-2008