Chleb i sól
Chleb i sól – polski dramat filmowy z 2022 roku w reżyserii i według scenariusza Damiana Kocura, wyprodukowany przez Jacka Bromskiego, Ewę Jastrzębską i Jerzego Kapuścińskiego. Bohaterem filmu jest młody pianista (Tymoteusz Bies), który wraca z Warszawy do rodzinnego miasta, gdzie spostrzega narastającą przemoc wobec imigrantów prowadzących bar z kebabem. Bierność bohatera wobec lawinowo rosnących animozji między jego kolegami a obcokrajowcami prowadzi ku tragicznej eskalacji przemocy.
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji |
2022 |
| Data premiery |
8 września 2022 |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
100 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Damian Kocur |
| Główne role |
Tymoteusz Bies |
| Zdjęcia |
Tomasz Woźniczka |
| Scenografia |
Ewa Mroczkowska |
| Kostiumy |
Zuzanna Kot |
| Montaż |
Alan Zejer |
| Produkcja | |
| Wytwórnia |
Studio „Młodzi i Film” im. Andrzeja Munka |
Inspiracją dla Kocura było autentyczne wydarzenie z 2017 w Ełku, gdzie zaszczuty obcokrajowiec zabił polskiego agresora. Reżyser starał się jednak unikać stereotypowych, jednoznacznych podziałów bohaterów na oprawców i ofiary. Kocur nakręcił film bez rozpisanych dialogów; aktorami byli naturszczycy wypowiadający improwizowane kwestie. Film został dofinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej i Stowarzyszenie Filmowców Polskich w ramach programu „60 minut”.
Pełnometrażowy debiut Kocura został pozytywnie przyjęty w Polsce i za granicą. Oprócz Nagrody Specjalnej Jury w sekcji „Horyzonty” na 79. MFF w Wenecji, został uhonorowany m.in. Nagrodą Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, Wielkim Jantarem na Koszalińskim Festiwalu Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” oraz Nagrodą FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Kina Niezależnego „Off Camera”.
Fabuła edytuj
Tymoteusz (Tymoteusz Bies), pianista studiujący w warszawskim Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina, który otrzymał zagraniczne stypendium, wraca na wakacje do rodzinnego miasta. Jego brat Jacek (Jacek Bies), również pianista, nie dostał się do Akademii Muzycznej i spędza czas z przyjaciółmi na osiedlu. Miejscem spotkań miejscowej młodzieży jest nowo powstały bar z kebabem[1].
Tymoteusz od początku pobytu na osiedlu stroni od bliższych relacji z rówieśnikami: nudzi się podczas grupowych wypadów, odrzuca też bliższą relację ze swoją osiedlową przyjaciółką Nikolą. Jedynym obiektem jego fascynacji jest imigrant Nadim[2].
Miejscowa młodzież początkowo dobrze żyje z obcokrajowcami, lecz z czasem zaostrza się konflikt między grupą pracowników a chłopakami z osiedla. Cudzoziemcy zaczynają słyszeć rasistowskie wyzwiska; dresiarze w autobusie, którym jedzie Tymoteusz wraz z Nikolą, zaczepiają Nadima przy bierności pozostałych pasażerów[2][1]. Jeden z młodzieńców, Dawid, posuwa się wreszcie później do kradzieży telefonu Nadimowi. Gdy ten przyłapuje wraz ze swym kolegą agresorów, patrzy na Tymoteusza z prośbą o reakcję. Tymoteusz odwraca się jednak, śmiejąc się z rasistowskich żartów, na co kolega Nadima reaguje po raz pierwszy agresją[2].
Gdy Tymoteusz wraca do mieszkania, orientuje się, że zostawił klucze w barze. Wraca z Jackiem i innymi kolegami do lokalu, ale właściciele nie zamierzają go wpuścić. Dochodzi do eskalacji konfliktu; bierny Tymoteusz kradnie napój i ucieka z baru, podczas gdy kolega Nadima wyjmuje nóż i walczy z polskimi agresorami. Gdy Tymoteusz powraca na miejsce zajść, okazuje się, że jego brat został zabity. W ostatniej scenie filmu Tymoteusz, już na scenie poza rodzinnym miastem, odgrywa pojedynczy utwór w pustce po śmierci brata[2].
Produkcja edytuj
Film Chleb i sól został wyprodukowany przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich i Studio „Młodzi i Film” im. Andrzeja Munka[3]. Głównym producentem utworu był Jacek Bromski, ówczesny prezes SFP; za produkcję odpowiadali też Ewa Jastrzębska i Jerzy Kapuściński ze Studia Munka[3].
Reżyserem Chleba i soli był debiutant Damian Kocur (z wykształcenia operator, autor siedmiu filmów krótkometrażowych), który napisał też scenariusz do filmu[3][4]. Inspiracją dla Kocura stały się sprawa zabójstwa popełnionego w 2017 w Ełku przez Tunezyjczyka na polskim agresorze oraz późniejsze zamieszki antycudzoziemskie[5]. Kocur wpadł na pomysł, że „muzyczne umiejętności Tymka byłyby dobrym kontrapunktem dla tej historii”[4]. Reżyser wspominał, że podobnie jak bohater filmu często wracał z Krakowa, gdzie studiował, do blokowiska, gdzie mieszkali jego rodzice; sam jako nastolatek musiał się wpasować w otoczenie, gdzie nieustannie dochodziło do bójek[4]. Kocur, który miał burzliwe doświadczenia, twierdził: „Nikt nie rodzi się zły. Nie robiłem tego filmu z perspektywy wielkomiejskiego intelektualisty”[6].
Do obsady Kocur zaangażował naturszczyków i własnych kolegów, m.in. braci Tymoteusza i Jacka Biesów. Tymoteusz Bies był autentycznym pianistą, wykładowcą Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach[7]. Kocur zdecydował, że dialogi w filmie będą improwizowane[7]. Jak sam opowiadał: „Nie potrzebuję ludzi z warsztatem, tylko takich, którzy się przede mną otworzą, którzy poczują się na planie bezpiecznie, będą rozmawiać tak, jak rozmawiają ze sobą, a obecność kamery ich nie usztywni i nie sprawi, że będą chcieli być kimś więcej niż są”[6]. Tymoteusz Bies, opowiadając o kulisach produkcji filmu, twierdził: „Mówiliśmy m.in. własnym językiem, co pomogło. W zasadzie nie było gotowych kwestii do wykucia”[7].
Zdjęcia do Chleba i soli były kręcone w lipcu i sierpniu 2021[3]. Jako plenery posłużyły Strzelce Opolskie, Opole oraz Katowice (Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia)[3]. Realizatorem zdjęć był Tomasz Woźniczka, montażystą – Alan Zejer, a scenografie do filmu wykonała Ewa Mroczkowska. Kostiumy zaprojektowała Zuzanna Kot, a dźwięk opracowali Katarzyna Białas i Łukasz Kaczmarski. Produkcję dofinansowały Polski Instytut Sztuki Filmowej[8] oraz Canal+ Polska w ramach programu „60 minut”[9]. Koproducentami Chleba i soli były spółki Silesia Film, Kivi Rental, King House Michał Sadowski i Exa Studio. Międzynarodowym agentem sprzedaży filmu była spółka IKH Pictures Promotion, a dystrybutorem w Polsce – Kino Świat[8].
Odbiór edytuj
Premiera edytuj
.jpg)
Chleb i sól miał premierę światową 8 września 2022 na 79. MFF w Wenecji, gdzie otrzymał Nagrodę Specjalną Jury w sekcji Orrizonti („Horyzonty”)[10]. Na FPFF w Gdyni otrzymał Nagrodę Dziennikarzy, laury Młodego Jury oraz Don Kichota (przyznawanego przez Polską Federację Dyskusyjnych Klubów Filmowych)[11]. Dystrybucja kinowa Chleba i soli w Polsce rozpoczęła się 27 stycznia 2023[9].
Recenzje edytuj
W Polsce film Chleb i sól został przeważnie pozytywnie przyjęty przez recenzentów. Według agregatora Mediakrytyk średnia ważona z ocen 18 zawodowych krytyków wyniosła 7,3/10[12]. Anita Piotrowska w recenzji dla „Tygodnika Powszechnego” wyrokowała, że „tak udanego debiutu dawno w naszym kinie nie było”[13]. Według Michała Kujawińskiego z portalu NaEkranie.pl film cechuje „wiarygodność, która jest tak pożądana i uwielbiana w światowym kinie”[14].
Krytycy często odczytywali film Kocura jako zniuansowane przedstawienie opozycji między oprawcami a ofiarami. Zdaniem Klary Cykorz z „Dwutygodnika” ksenofobia przedstawiona w filmie jest „zbyt znajoma w swoim banale, wprasowana w codzienność, w wygłupy, na które przymyka się oko i które się ignoruje”[15]. Według Cykorz film pokazuje rodzaj przemocy, której można zapobiec, jeśli tylko się chce na nią zareagować. Przykładu dostarcza scena w autobusie, w której właściwie nikt nie pomaga prześladowanym imigrantom, gdy jest ku temu sposobność[15]. Maciej Kryński z portalu „Kultura Liberalna” twierdził, że Chleb i sól podważa istniejące w kulturze popularnej przeciwstawienie szlachetnej ofiary i okrutnego oprawcy:
W popularnych fantazjach skrzywdzeni zachowują moralną nieskazitelność, reakcja na opresję jest czymś naturalnym, a ostateczny triumf prześladowanych to tylko kwestia solidarności, odwagi i sprytu. Chleb i sól obrazuje dynamikę tych ról, ujawniając przy okazji wstydliwy fakt, że dotychczasowe ofiary prędzej zjednoczą się z oprawcami przeciwko innym ofiarom, niż wspólnie z nimi dadzą odpór przemocy[16].
Chleb i sól ceniono też za zaprzeczanie stereotypom o życiu w prowincjonalnych blokowiskach. Michał Piepiórka w recenzji dla portalu Filmweb pisał, że reżyserowi udało się „zestawiać ze sobą pozorne paradoksy, by walczyć ze stereotypami i publicystycznymi uproszczeniami: na osiedlowej ławeczce późną nocą bracia gadają o zawiłościach pianistyki, ich kumple rapują do dźwięków fortepianu, a największy osiłek w chwili słabości nie będzie potrafił ukryć łez”[17]. Marcin Stachowicz w tekście dla „Krytyki Politycznej” podkreślał, że Kocur przedstawił polską prowincję, unikając pułapek, w jakie wpadło wielu reżyserów z wielkomiejskich społeczności. Spojrzenie Kocura jest:
pozbawione moralizatorskich zapędów, wolne od grubych socjologicznych tez […]. Nie ma tu brudnego naturalizmu „blokersów”, nie ma poetyckich mroków, nie ma użytkowego traktowania małomiasteczkowości jako szerokiej metafory „problemów z Polską”[18].
Ilustracją tego spojrzenia jest postać Tymoteusza. Krzysztof Kwiatkowski w recenzji dla Onetu charakteryzował ekranowego protagonistę następująco: „W Warszawie odżył, pojawia się sugestia, że jest gejem. Ale ma w sobie i arogancję człowieka, który zachłysnął się nową rzeczywistością”[19]. Ekranowy Tymoteusz był interpretowany też jako egoista, którego bierne postępowanie miało służyć jako ostrzeżenie dla widzów[2].
Część krytyków natomiast z rozczarowaniem przyjmowała zakończenie filmu. Niko Graczyk w tekście dla portalu Noizz.pl opisywał klamrę narracyjną jako „mocno pretensjonalną, zamykającą antycypowaną wcześniej na ekranie tragedię, ale realnie niemówiącą nic o postaci”[20]. Zdaniem Michała Konarskiego z Pełnej Sali również punkt kulminacyjny w postaci tragicznego w skutkach zabójstwa zostaje „zaprzepaszczony szantażem emocjonalnym i rozpaczą nakręconą w zwolnionym tempie”[21].
W Chlebie i soli odnajdywano nawiązania do innych filmów międzynarodowych o tematyce społecznej. Szukano w filmie Kocura odwołań do The Florida Project Seana Bakera[16], Przypadku Krzysztofa Kieślowskiego (alternatywne losy każdego z braci)[16], Mojej miłości Abdellatifa Kechiche’a[17], Rób, co należy Spike'a Lee (równie niejednoznaczny portret społeczności)[22]; odnajdywano też cytaty z Powrotu do Reims Didiera Eribona[18] oraz Dnia świra Marka Koterskiego[19]. O ile jednak u Koterskiego „upadły inteligent dawno stracił wiarę, że wiedza, kultura i wzajemny szacunek cokolwiek są jeszcze w stanie zmienić”, reżyser Chleba i soli wciąż ma w sobie „odrobinę idealizmu”[19]. Reżyser Artur Wyrzykowski, choć krytykował dwuznaczną scenę finałową, docenił przesłanie utworu: „przemoc ma trywialne źródła: bierze się z nudy, z chęci zaimponowania innym, z żartów na temat inności. Młode osoby, które są sprawcami lub biernymi obserwatorami tej przemocy, to normalni ludzie. […] Ich normalność jest przerażającą diagnozą na temat przemocy i czyni tę opowieść wyjątkową”[2].
Nagrody edytuj
| Rok | Festiwal/instytucja | Nagroda | Odbiorcy | Wynik[3] |
|---|---|---|---|---|
| 2022 | Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji | Nagroda Specjalna Jury w konkursie Orrizonti | Damian Kocur | Wygrana |
| Festiwal Polskich Filmów Fabularnych | Nagroda Dziennikarzy | Wygrana | ||
| Nagroda Jury Młodych | Wygrana | |||
| Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych | Wygrana | |||
| Golden Orange Film Festival (Antalya) | Nagroda za najlepszą reżyserię | Wygrana | ||
| All About Freedom Festival (Gdańsk) | Nagroda Publiczności | Wygrana | ||
| Festiwal Młodego Kina Wschodnioeuropejskiego (Cottbus) | Nagroda DIALOG | Wygrana | ||
| Nagroda Specjalna za reżyserię | Wygrana | |||
| Festival Internacional de Cine de Gijón | Nagroda Jury Młodzieżowego | Wygrana | ||
| Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Kairze | Brązowa Piramida dla najlepszego debiutu | Wygrana | ||
| 2023 | „Polityka” | Paszport „Polityki” | Nominacja | |
| Empik | Bestseller Empiku w kategorii Odkrycie | Wygrana | ||
| Polska Akademia Filmowa | Orzeł za odkrycie roku | Wygrana | ||
| Orzeł za najlepszy film | Nominacja | |||
| Orzeł za najlepszą reżyserię | Nominacja | |||
| Orzeł za najlepszy scenariusz | Nominacja | |||
| Orzeł za najlepsze zdjęcia | Tomasz Woźniczka | Nominacja | ||
| FebioFest (Bratysława) | Nagroda Specjalna (konkurs „W środku Europy”) | Damian Kocur | Wygrana | |
| Prowincjonalia | Nagroda Dziennikarzy | Wygrana | ||
| EuroFilmFest DEF (Praga) | Wyróżnienie w konkursie debiutów | Wygrana | ||
| Crossing Europe Filmfestival (Linz) | Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego | Wygrana | ||
| Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera” | Nagroda FIPRESCI | Wygrana | ||
| Gildia Reżyserów Polskich | Nagroda im. Krzysztofa Krauzego | Wygrana | ||
| Nyski Festiwal Filmowy (Żytawa) | Nyski Festiwal Filmowy | Wygrana | ||
| Tarnowska Nagroda Filmowa | Nagroda Specjalna Jury | Wygrana | ||
| The New York Polish Film Festival | Nagroda za debiut | Wygrana | ||
| Sopot Film Festival | Nagroda Jury Konkursu Nowe Wizje | Wygrana | ||
| Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” | Wielki Jantar za pełnometrażowy debiut fabularny | Wygrana | ||
| Nagroda za odkrycie aktorskie | Tymoteusz Bies | Wygrana | ||
| Wyróżnienie za rolę w filmie fabularnym | Nikola Raczko | Wygrana | ||
| Fundacja im. Weroniki Migoń | Nagroda im. Weroniki Migoń | Katarzyna Iskra | Wygrana | |
| Lubuskie Lato Filmowe | Srebrne Grono | Damian Kocur | Wygrana | |
| Międzynarodowy Festiwal Filmowy "Tofifest" | Nagroda Główna "Złoty Anioł" w konkursie "On Air" | Wygrana | ||
| Polski Instytut Sztuki Filmowej | Nagroda za debiut roku | Wygrana | ||
| Nagroda za plakat filmowy | Maks Bereski | Wygrana | ||
| 2024 | Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców Polskich | Wyróżnienie za film polski | Damian Kocur | Wygrana |
| Gildia Scenarzystów Polskich | Nagroda Gildii Scenarzystów Polskich | Nominacja |
Przypisy edytuj
- ↑ a b Bartosz Staszczyszyn, "Chleb i sól", reż. Damian Kocur [online], Culture.pl [dostęp 2023-08-28] (pol.).
- ↑ a b c d e f Artur Wyrzykowski, Chleb i sól [online], Nieskończone Teksty [dostęp 2023-08-28] (pol.).
- ↑ a b c d e f Chleb i sól. FilmPolski.pl. [dostęp 2022-12-20]. (pol.).
- ↑ a b c Mateusz Demski, Damian Kocur, Na blokach czułem się lepiej [online], Dwutygodnik, wrzesień 2022 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Polsat News, RPO zajął się sprawą zabójstwa i zamieszek przeciw cudzoziemcom w Ełku - Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
- ↑ a b Stanisław Kostulski, „Chleb i sól” — twórcy o autentyzmie, osobistej perspektywie i przemocy w wielu wymiarach [online], Międzynarodowy Festiwal Filmowy Tofifest, 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b c Maja Chitro, "Chleb i sól" tuż po premierze. Wywiad z Tymoteuszem Biesem, odtwórcą jednej z głównych ról [online], Elle, 28 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31].
- ↑ a b Film „Chleb i sól” w kinach [online], Polski Instytut Sztuki Filmowej, 26 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31].
- ↑ a b "Chleb i sól" - zobacz, jak wyglądała premiera! [online], Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 27 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31].
- ↑ Sukces Polaka w Wenecji. "Chleb i sól" z Nagrodą Specjalną Jury Orizzonti [online], film.interia.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
- ↑ Gdynia 2022: Pierwsze nagrody rozdane [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-12-20] (pol.).
- ↑ Chleb i sól (2022) – Krytycy [online], mediakrytyk.pl [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Kebab i horoskop. Anita Piotrowska recenzuje „Chleb i sól” [online], „Tygodnik Powszechny”, 23 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Michał Kujawiński, Chleb i sól - recenzja filmu [47. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni] [online], naEKRANIE.pl, 27 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b Klara Cykorz, Piękne polskie lato [online], Dwutygodnik, styczeń 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b c Sławomir Kryński, Maktub. Recenzja filmu “Chleb i sól” w reżyserii Damiana Kocura [online], Kultura Liberalna, 6 lutego 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b Michał Piepiórka, Chleb powszedni - Recenzja filmu Chleb i sól (2022) [online], Filmweb, 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b Marcin Stachowicz, „Chleb i sól”: Płynna tożsamość uciekinierów z „prowincji” [online], Krytyka Polityczna, 28 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ a b c Krzysztof Kwiatkowski, "Chleb i sól": infekcja przemocy [RECENZJA] [online], Onet Kultura, 27 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Niko Graczyk, "Chleb i sól" to portret małomiasteczkowej Polski i potencjał rozmieniony na drobne [online], Noizz, 26 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Michał Konarski, Kebabistan – recenzja filmu „Chleb i sól” – Gdynia 2022 [online], Pełna Sala, 16 września 2022 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
- ↑ Piotr Dobry, "Chleb i sól". Rasizmu naszego powszedniego... [#DobryCynk] [online], dziennik.pl, 20 stycznia 2023 [dostęp 2023-08-31] (pol.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Chleb i sól w bazie IMDb (ang.)
- Chleb i sól w bazie filmpolski.pl