Chorąży wielki koronny
Chorąży wielki koronny (łac. vexillifer regni) – urząd dworski Korony Królestwa Polskiego i I Rzeczypospolitej.
Powstanie i ewolucja urzędu chorążego
edytujUrząd chorążego powstał najprawdopodobniej już za pierwszych Piastów[1]. Pierwotnie była to funkcja nadworna, związana bezpośrednio z obsługą panującego. Chorąży zaliczał się do urzędników reprezentujących majestat monarchy[2]. W latach 1387–1389 u boku Władysława Jagiełły pojawił się noszący tytuł chorążego Jakusz z Niedźwiedzia[3]. Jan Długosz, opisując bitwę pod Grunwaldem, podaje, że przy królu wystąpił z tytułem signifer Mikołaj Morawiec z Konaszówki[4] Ostatecznie pod koniec panowania Kazimierza Jagiellończyka wykształcił się urząd chorążego nadwornego, którego nazwa wielokrotnie ewoluowała, od vexilifer curiae poprzez vexilifer curiae nostrae, vexilifer curiae regiae aż po tytuł vexilifer Regni, który w XVI wieku przekształcił się w chorążego wielkiego koronnego. Kiedy jednak w 1646 roku starosta makowski i różański, Wojciech Wessel, został powołany na „nowy” urząd chorążego nadwornego, doszło do trwałego ukształtowania się w systemie administracyjnym Rzeczypospolitej dwóch oddzielnych urzędów: chorążych wielkich i chorążych nadwornych[3].
Obowiązki chorążego koronnego
edytujChorąży wielki koronny nosił chorągiew wielką królestwa przy królu, w czasie najważniejszych ceremonii dworskich takich jak koronacje, pogrzeby, hołdy pruskie i kurlandzkie. Stał zazwyczaj po prawej stronie monarchy. W 1633 doszło na tym tle do sporu z miecznikiem wielkim koronnym, który też chciał zająć to miejsce[5].
Chronologiczny spis chorążych (wielkich) koronnych
edytuj- Ambroży Pampowski
- Mikołaj Gardzina Lubrański
- Zawisza Róża z Borszowic
- Piotr Szydłowiecki
- Mikołaj Szydłowiecki
- Stanisław Chroberski
- Marcin Wolski
- Augustyn Kotwicz
- Rafał Jakubowski
- Stanisław Sęcygniowski
- Mikołaj Ligęza
- Jan Wieruski
- Zygmunt Zebrzydowski
- Erazm Dembieński
- Mikołaj Brzeski
- Bernard Maciejowski
- Marek Sobieski
- Sebastian Sobieski
- Stefan Snopkowski
- Prokop Sieniawski
- Jan Kochanowski
- Krzysztof Koniecpolski
- Aleksander Koniecpolski
- Jan III Sobieski
- Andrzej Potocki
- Mikołaj Hieronim Sieniawski
- Hieronim Augustyn Lubomirski
- Rafał Leszczyński
- Aleksander Polanowski
- Jan Stanisław Jabłonowski
- Aleksander Jan Jabłonowski
- Jan Klemens (Kazimierz) Branicki
- Jerzy Ignacy Lubomirski
- Karol Wielopolski
- Franciszek Ferdynand Lubomirski
- Stanisław Szczęsny Potocki
- Józef Jan Tadeusz Wandalin Mniszech
- Stanisław Jerzy Wandalin Mniszech
- Jan Kazimierz Stecki
Przypisy
edytuj- ↑ Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983, s. 136.
- ↑ Tamże, s. 131.
- ↑ a b Antoni Gąsiorowski (red.), Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku, t. X, Biblioteka Kórnicka PAN, 1992.
- ↑ Jan Długosz (1415-1480), [Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae], 1545, OCLC 864247075 [dostęp 2022-05-13].
- ↑ Zbigniew Góralski, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia wydawnicza, 1983, s. 137.