Cmentarz karaimski w Warszawie

Cmentarz karaimski w Warszawie – nekropolia znajdująca się przy ul. Redutowej w Warszawie. Jedyny w Polsce cmentarz wyznaniowy społeczności Karaimów.

Cmentarz karaimski w Warszawie
Obiekt zabytkowy nr rej. 1412 z 2 lutego 1991
Ilustracja
Fragment nekropolii
Państwo  Polska
Miejscowość Warszawa
Adres ul. Redutowa 34
Typ cmentarza wyznaniowy
Wyznanie karaimizm
Stan cmentarza czynny
Powierzchnia cmentarza 0,112 ha[1]
Liczba grobów około 100
Data otwarcia 1890
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Karaimski w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Karaimski w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cmentarz Karaimski w Warszawie”
Ziemia52°13′59″N 20°56′30″E/52,233056 20,941667
Multimedia w Wikimedia Commons

HistoriaEdytuj

Historia cmentarza karaimskiego w Warszawie wiąże się z Karaimami przybywającymi do miasta w drugiej połowie XIX wieku. Byli oni poddanymi Imperium Rosyjskiego, wśród których przeważali związani z przemysłem tytoniowym przybysze z Krymu, choć zdarzali się również przyjezdni Karaimi z innych wówczas rosyjskich miast, takich jak Troki i Łuck[2]. Brak jest dokładnych danych statystycznych co do liczebności warszawskich Karaimów, ale na podstawie różnych szczątkowych informacji można przyjąć, iż w okresie między 1882 a 1914 obecność Karaimów w Warszawie utrzymywała się na poziomie od 20 do 50 osób[3].

Karaimi mieszkający w Warszawie na przełomie wieków XIX i XX podlegali zwierzchnictwu duchowemu hachanatu taurydzkiego z Eupatorii, a nie znacznie bliższego hachana trockiego[4]. Dlatego też i sam cmentarz karaimski został założony w 1890 roku, za zgodą urzędującego na Krymie hachana taurydzkiego[5].

Niewielka warszawska społeczność karaimska stanęła przed koniecznością założenia cmentarza pod koniec lat 80. XIX wieku. Pierwszych zmarłych przewożono aż do Trok, by pochować ich zgodnie z karaimską tradycją na terenie tamtejszego cmentarza. Problematycznym okazywało się przy tym dotrzymywanie rytualnych terminów obrządku, zgodnie z którymi pogrzeb powinien odbyć się niezwłocznie i zabronione jest przetrzymanie ciała przez sobotę[6].

Pierwotnie, około 1887 roku, nekropolia karaimska miała powstać na terenie ówczesnej gminy Bródno, w sąsiedztwie Kirkutu Praskiego oraz Cmentarza Bródnowskiego[7][8]. Ostatecznie cmentarz otwarto na drugim krańcu przedmieść Warszawy na Woli.

Działka pod cmentarz o powierzchni 550 m2 została nabyta – po uzyskaniu zezwolenia warszawskiego generał-gubernatora – od parafii prawosławnej przy cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej na Woli. Aktu zakupu dokonało siedmiu Karaimów, spośród których tylko jeden nie pochodził z Krymu. Teren, który przeznaczono pod cmentarz karaimski, leżał ówcześnie na dalekich przedmieściach Warszawy[9].

Pierwszego pochówku na cmentarzu dokonano w czerwcu 1890 (zmarłym był Józef Kobecki, miesięczne niemowlę). Następne cztery pochówki odbyły się kolejno: w 1892 (trzyletnia dziewczynka Helena Abkowicz), w 1895 (Saduk Osipowicz Kefeli z Kaffy, jeden z fundatorów cmentarza; jego nagrobek jest najstarszym z nieanonimowych nagrobków zachowanych na terenie nekropolii)[10], w 1898 (kupiec Saduk Kefeli)[11] i w 1899 roku (kupiec Gelel Babadżan)[12].

W okresie II Rzeczypospolitej społeczność karaimska Warszawy zmieniła swoje oblicze, na miejsce dawnych krymskich kupców i studentów przybywali tam Karaimi z mniej odległych gmin karaimskich w Wilnie, Trokach, Łucku i Haliczu[13]. Mimo niewątpliwej obecności Karaimów w międzywojennej Warszawie znany jest tylko jeden pochówek z okresu międzywojennego, który odbył się w 1934 roku (pochowano pochodzącego z Łucka zmarłego tragicznie Gabriela Pileckiego)[14]. Prawdopodobnie w okresie tym spoczęły na cmentarzu jeszcze dwie bądź trzy osoby.

Nekropolia doznała zniszczeń w trakcie kampanii wrześniowej (częściowemu zniszczeniu uległy wówczas prawdopodobnie zarówno mur, jak i niektóre groby). Dewastacji dopełniło bombardowanie ulicy Wolskiej podczas powstania warszawskiego[15].

W latach 1946−47 na istniejącym fundamencie posadowiono nowe metalowe ogrodzenie[14]. Pierwszego pogrzebu dokonano już po uporządkowaniu cmentarza i uzyskaniu oficjalnej zgody na pochówki. W roku 1947 bądź 1948 na cmentarzu spoczął mierniczy Michał Szpakowski (zabity w bandyckim napadzie w Podkowie Leśnej 30 grudnia 1945 roku, ekshumowany z cmentarza kaukaskiego)[14][16].

6 sierpnia 1977 roku prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Bazyli zezwolił na karaimskie pochówki również na części cmentarza prawosławnego, przylegającej do nekropolii karaimskiej (wydzielając na nim karaimską kwaterę o powierzchni 1375 m²). Równocześnie zarząd Karaimskiego Związku Religijnego starał się o poszerzenie cmentarza poprzez przyłączenie do niego niezagospodarowanego terenu pomiędzy cmentarzem karaimskim a obwałowaniem cmentarza prawosławnego. Umowę przekazania nieruchomości o powierzchni 1122 m² sporządzono 12 kwietnia 1994 roku. W roku 1996 zakończono wykonywanie ogrodzenia powiększonego cmentarza[17].

Między rokiem 1947 a 2010 na cmentarzu dokonano osiemdziesięciu jeden pochówków (trzech pochówków dokonano w kwaterze karaimskiej cmentarza prawosławnego na Woli)[18].

Cmentarz liczy ok. 100 mogił. Nagrobki są typowe, inskrypcje napisane są w języku karaimskim.

Najstarszym zachowanym nieanonimowym nagrobkiem jest nagrobek Saduka Kefeliego z roku 1895. Starszy od niego jest anonimowy pomnik z końca XIX wieku, wykonany z białego marmuru z delikatnymi zdobieniami roślinnymi, należący prawdopodobnie do zmarłej w trzy lata wcześniej trzyletniej Heleny Abkowicz. Oba najstarsze nagrobki poddano w latach 2006-2007 pracom konserwatorskim[14][19].

Pochowani (m.in.)Edytuj

GaleriaEdytuj

  • Nekropolia od strony ul. Redutowej

  • Grób Saduka Osipowicza Kefelego

  • Groby na cmentarzu

  • Grób hazzana Rafała Abkowicza

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Adam Dubiński. Usuwanie zagrożeń, czyli co robiliśmy przez ostatni rok. „Awazymyz”. 4 (37)/2012. 
  2. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 164, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  3. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  4. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 146, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  5. ↑ Szymon Pilecki. Karaimi we Wrocławiu po II wojnie światowej. „Awazymyz”. 2 (35)/2012. s. 14. 
  6. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  7. ↑ „Kurier Warszawski” (165), 1887, dod. por. s. 3.
  8. ↑ Łukasz Zwaliński, Cmentarz Bródnowski – ponad 130 lat historii., Histmag.org., 2014 [dostęp 2018-08-11].
  9. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 149-150, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  10. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 152-153, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  11. ↑ „Kurier Warszawski” (354), 1898, dod. por. s. 2.
  12. ↑ „Kurier Warszawski” (214), 1899, dod. por. s. 2.
  13. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 166, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  14. ↑ a b c d Adam Dubiński. Cmentarz Karaimski w Warszawie. „Awazymyz”. 3 (13)/2006. 
  15. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 172, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  16. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 175, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  17. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 176-177, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  18. ↑ Aneks 1. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 230-240, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.
  19. ↑ Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 178, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.

BibliografiaEdytuj

  • Karol Mórawski: Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny. Warszawa: PTTK „Kraj”, 1991, s. 147-148. ISBN 83-7005-333-5.
  • Adam Dubiński: Karaimi i ich cmentarz w Warszawie. W: Beata Machul-Telus (red.): Karaimi. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 145-179, seria: Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. ISBN 978-83-7666-143-8.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cmentarz_karaimski_w_Warszawie&oldid=61163423”