Łuck
Łuck (ukr. Луцьк, Łućk) – miasto w zachodniej części Ukrainy, nad Styrem, siedziba administracyjna obwodu wołyńskiego i rejonu łuckiego. Liczy ok. 215 tys. mieszkańców. Historyczna stolica Wołynia.
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Zarządzający | |||||
Powierzchnia |
41,61 km² | ||||
Wysokość |
174 m n.p.m. | ||||
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
(+38) 3322 | ||||
Kod pocztowy |
43000-43499 | ||||
Tablice rejestracyjne |
AC | ||||
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego | |||||
Położenie na mapie Ukrainy | |||||
50°45′N 25°19′E/50,750000 25,316667 | |||||
Strona internetowa |
Historia
edytujPierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085 r. W 1073 r. Łuck wszedł w skład księstwa włodzimierskiego. W 1083 na miasto napadli Litwini i Jaćwingowie. W XIII w. wzniesiono cerkiew św. Jana Ewangelisty.
W 1321 r. Łuck zajął Giedymin i osadził w nim swego starostę. W 1325 r. Lubart wzniósł Zamek Dolny. Zamek Górny założony został potem przez Olgierda lub Witolda. W 1366 r. miała miejsce wyprawa Kazimierza III Wielkiego na Lubarta, po czym nadał on prawem lenna ziemie te Aleksandrowi Koriatowiczowi. Łuck uzyskał prawo składu przed 1379 rokiem[2].
W 1364 r. król Kazimierz Wielki ufundował biskupstwo wołyńskie z siedzibą biskupa najpierw we Włodzimierzu, a od początku XV w. w Łucku. Biskupstwo łuckie istniało de facto od 1375 r. Z czasem kościołem katedralnym został kościół pw. św. Trójcy, wybudowany około 1425 r. W 1539 r. biskup Jerzy Falczewski wzniósł kościół kamienny.
W 1429 r. na zamku w Łucku odbył się trwający od 6 stycznia przez 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko grożącej Europie potędze imperium osmańskiego. Wśród obecnych w Łucku władców byli: wielki książę litewski – Witold; król Polski – Władysław II Jagiełło z królową Zofią; król niemiecki – Zygmunt Luksemburski z cesarzową; król duński – Eryk VII; wielki książę moskiewski – Wasyl II Wasylewicz (wnuk Witolda); wielki mistrz zakonu krzyżackiego – Russdorff; mistrz inflancki – Cysse von Rutenberg; legat papieski; metropolita kijowski – Focjusz, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich; hospodar Wołoszczyzny; książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i odojewscy, posłowie cesarza bizantyńskiego, Jana VIII Paleologa.
W 1431 r. po śmierci Witolda Kiejstutowicza w Łucku zamknął się Świdrygiełło, próbując uniknąć konsekwencji za swoje nieprzejednanie negatywne stanowisko do unii polsko-litewskiej. W następnym roku Łuck otrzymał prawa miejskie.
Oprócz katedry i kościoła parafialnego oo. dominikanów, w Łucku wzniesiono kościoły: św. Jakuba, bernardynów, bonifratrów, trynitarzy i brygidek. Pierwszym znanym historii (1326) łuckim biskupem prawosławnym był Teodozjusz. W 1585 r. władyką był Cyryl Terlecki, który w 1596 r. podpisał unię brzeską z kościołem katolickim i przysięgę posłuszeństwa papieżowi. Biskup Marcin Szyszkowski założył w Łucku Collegium Societatis Jesu, które znalazło siedzibę w pałacu odstąpionym przez Iwana Czartoryskiego. W 1630 r. biskup Achacy Grochowski sprowadził do Łucka relikwie św. Recessa Męczennika, który stał się patronem miasta.
W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Łuck był stolicą województwa wołyńskiego i miejscem szlacheckiego sądu ziemskiego, prawdopodobnie także sądu grodzkiego[3]. Był również miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[4] oraz miejscem popisów szlachty województwa wołyńskiego I Rzeczypospolitej[5].
Okres I wojny światowej
edytujW dniach 4 czerwca – 7 czerwca 1916 r. pod Łuckiem rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim. Rosjanom w ramach ofensywy Brusiłowa udało się przełamać front austriacki.
Okres ukraiński (Ukraińska Republika Ludowa, Państwo Ukraińskie)
edytujPo ogłoszeniu Ukraińską Centralną Radą 20 listopada 1917 III Uniwersału o powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej w federacji z Republiką Rosyjską, a 22 stycznia 1918 IV Uniwersału o pełnej niepodległości URL (wobec dokonania przez bolszewików 19 stycznia 1918 bezprawnego rozwiązania Konstytuanty Rosji) miasto weszło w skład tego państwa. Od 29 kwietnia 1918[6] po 26 grudnia 1918 wchodziło w skład powstałego pod protektoratem niemieckim Państwa Ukraińskiego, czyli Hetmanatu, głową, którego był Hetman Pawło Skoropadski. Po utworzeniu w nocy z 13 na 14 listopada na tajnym posiedzeniu Związku Narodowego Dyrektoriatu URL (pod przewodnictwem Wołodymyra Wynnyczenki do 10 lutego 1919[7], następnie Symona Petlury) a następnym upadku Hetmanatu wobec powstania antyhetmańskiego nowe władze ogłosiły 26 grudnia 1918 przywrócenie Ukraińskiej Republiki Ludowej.
W 1918 przez miejscowych nauczycieli ukraińskich, m.in. Iwana Własowśkiego została utworzona organizacja społeczno-oświatowa «Proświta» w Łucku[8].
Miasto było centrum powiatu łuckiego.
Okres II Rzeczypospolitej
edytuj16 maja 1919 Łuck został zajęty przez oddział Wojska Polskiego pod dowództwem generała Karnickiego[9]. 16–18 września 1920 Łuck zajęły wojska polskie po opuszczeniu go przez Rosjan-bolszewików. Grupa gen. Stanisława Hallera oraz 6 Armia doszła do linii Styru i Stochodu, a rozbita Armia Konna Budionnego wycofała się z frontu.
W II Rzeczypospolitej Łuck był siedzibą władz województwa wołyńskiego. W mieście od 1921 stacjonował 24 pułk piechoty. W 1931 roku liczył ok. 35,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 17 tys. Żydów (największa gmina żydowska na Wołyniu), 11 tys. Polaków i 3 tys. Ukraińców.
W 1938 r. w mieście sformowano Batalion ON „Łuck”, który wszedł w skład Wołyńskiej Półbrygady Obrony Narodowej[10]. Po wybuchu II wojny światowej komendantem łuckiego garnizonu został ppłk. Ludwik Konarski[11]. W dniach 7–14 września 1939 Łuck był tymczasową siedzibą Rządu RP[12][13]. 8 września zgromadzono tu całość ewakuowanych z Warszawy i Lublina zapasów złota Banku Polskiego, które następnie przewieziono przez Rumunię do Francji[14].
Okupacja radziecka i niemiecka
edytujPo 17 września 1939 r. Łuck został zaanektowany przez ZSRR jako część Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W grudniu tegoż roku NKWD aresztowało 150 polskich urzędników, oficerów rezerwy i działaczy społecznych, m.in. ppor. Jana Marcinkowskiego, komendanta Związku Strzeleckiego Łuck-Zamek, których następnie zamordowano. W 1940 i 1941 r. tysiące Polaków zostało zesłanych na Syberię[15].
Po niemieckim ataku na ZSRR w miejscowym więzieniu NKWD wymordowało blisko 2,8 tys. osób[16], przeważnie Ukraińców[16], lecz także wielu Polaków[17]. Dzień po wycofaniu się Sowietów ukraińscy nacjonaliści urządzili w Łucku pogrom ludności żydowskiej[18]. 25 czerwca 1941 Łuck został zdobyty przez Niemców[16]. W latach 1941–1944 miasto było pod okupacją niemiecką (jako część komisariatu Rzeszy Ukraina).
Niemcy przy udziale ukraińskiej policji[19] wymordowali niemal wszystkich miejscowych Żydów, oraz dokonali zbrodni na rosyjskich jeńcach wojennych. Z tym nie zgadza się część ukraińskich publicystów i badaczy[20]. W dniach 27 czerwca–7 lipca 1941 r. Sonderkommando 4a rozstrzelało około 1500 osób. 11–12 grudnia 1941 r. około 19 tys. Żydów zamknięto w getcie. Getto przetrwało do przełomu sierpnia-września 1942 r., gdy Niemcy wraz z ukraińską policją[21] rozstrzelali od 15 do 17 tys.[16] jego mieszkańców. 12 grudnia 1942 r. zabito także więźniów obozu pracy – około 500 osób[18].
Podczas okupacji niemieckiej Polacy w Łucku byli poddani presji Ukraińców kolaborujących z okupantem. W kwietniu 1943 roku delegacja ukraińska pod przewodnictwem adwokata Jurija Czerewki złożyła na ręce niemieckiego gebietskomisarza urzędującego w Łucku petycję, w której znalazła się prośba o założenie w tym mieście „getta” dla ludności polskiej[22]. 11 sierpnia 1943 r. w wyniku donosów ukraińskich Kripo aresztowało 50 przedstawicieli polskiej inteligencji (w tym zastępcę wołyńskiego Delegata Rządu na Kraj), z czego 30 osób rozstrzelano dwa miesiące później. Wojskowy Sąd Specjalny AK wydał 6 wyroków śmierci na najbardziej aktywnych kolaborantów; 4 z nich wykonano, w tym na J. Czerewce[19].
Podczas rzezi wołyńskiej na przedmieściach Łucka oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonywały masowych mordów na Polakach, domy ich palono, a mienie rozkradano. Największy napad odbył się 24 grudnia 1943 roku, kiedy zabito 97 osób. Łącznie w czasie II wojny światowej ukraińscy nacjonaliści zabili w Łucku co najmniej 191 Polaków[19]. Po wojnie prawie wszystkich Polaków przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich, a katolickie kościoły przerobiono na magazyny lub zdewastowano.
Okres powojenny
edytujW 1972 r. spłonęła łucka kieniesa. W 1982 r. w łacińskiej katedrze łuckiej, wcześniej używanej jako skład węgla, zorganizowano muzeum ateizmu. W miejscu głównego ołtarza wykonano ekspozycję „Kosmos”, według projektu architekta miejskiego. Spowodowało to częściowe zniszczenie wystroju ołtarza oraz części mebli kościelnych. Zdemontowano ok. 20 obrazów malarzy polskich i zagranicznych z XVIII–XIX w., z których większość nie powróciła już do katedry.
Obecnie Łuck jest siedzibą rzymskokatolickiej diecezji, dekanatu i garnizonu. Od 1991 r. Łuck znajduje się w granicach niepodległej Ukrainy jako siedziba władz obwodu wołyńskiego.
W mieście działa Konsulat Generalny RP[23].
W sierpniu 2007 roku jedna z głównych ulic miasta, nosząca po II wojnie światowej nazwę „Czerwonoarmiejska”, została z inicjatywy burmistrza Łucka Bohdana Szyby i za aprobatą większości miejscowych deputowanych, przemianowana na ul. Bohaterów UPA[24]. 17 grudnia 2010 roku Rada Miejska Łucka nadała honorowe obywatelstwo Łucka Stepanowi Banderze[25].
W 2023 patronem skweru przy ul. Kowelskiej został gen. Władysław Anders[26].
Zabytki Łucka
edytuj- Zamek Lubarta, XIII-XIV w.
- Cerkiew Opieki Matki Bożej, jedna z najstarszych świątyń Wołynia, ufundowana w XIII–XV w. przez wielkiego księcia Witolda. W cerkwi była umieszczona Wołyńska Ikona Matki Bożej – dzieło z XIII-XIV w. (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Kijowie). Niegdyś świątynia odgrywała rolę katedralnej unickiej cerkwi, obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Daniela Halickiego 12).
- Kościół Krzyża Świętego przy klasztorze OO. Bernardynów, obecnie Sobór Świętej Trójcy, 1752–1755. Cały zespół zaprojektował architekt jezuicki Paweł Giżycki. Po kasacie zakonu kościół przebudowano w latach 1877–1879 na sobór prawosławny. Obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (plac Teatralny).
- Klasztor bernardynów, 1752-1755, zbudowany na planie podkowy wokół świątyni klasztornej.
- Klasztor dominikanów, ufundowany w roku 1390 р. przez Władysława Jagiełłę. Uległ kasacie rosyjskiej w roku 1847. Obecnie siedziba seminarium duchownego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Drahomanowa).
- Klasztor brygidek, 1624. Wzniesiony w stylu barokowym w miejscu pałacu Albrychta Stanisława Radziwiłła – fundatora klasztoru. W 1846 r. р. klasztor został skasowany, najpierw mieściło się tu więzienie, a później – szkoła muzyczna. Obecnie znajduje się tu męski prawosławny klasztor Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (ul. Kafedralna 16).
- Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, 1634. Działało tu Bractwo łuckie. W roku 1702 р. w krypcie cerkwi został pochowany poeta Daniel Bratkowski (plac Bracki Most).
- Cerkiew św. Jerzego
- Klasztor i kolegium jezuickie, 1646 р. Wzniesiony według projektu Benedetta Mollego. Mieścił się tu klasztor i kolegium, konwikt szlachecki oraz seminarium diecezjalne. Cały zespół włączony był do obwarowań Dolnego Zamku (ul. Kafedralna 6).
- Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła, ukończona 1639, architekt Giacomo Briano. Obecnie czynny kościół katedralny Diecezji łuckiej
- Dzwonnica, wzniesiona w roku 1539 przy starej katedrze łacińskiej pw. Św. Trójcy
- Podziemia katedry, XVI–XVIII w. Rozległe dwukondygnacyjne krypty z fragmentami fresków
- Klasztor szarytek, XVII w. Zbudowany w miejscu dawnej katedry. Obecnie budynek zajmuje kuria biskupa katolickiego (ul. Katedralna 17).
- Klasztor trynitarzy, 1729. W latach II RP sąd okręgowy, obecnie szpital wojskowy.
- Wieża Czartoryskich, XV w., jedyna pozostałość po obwarowaniach Dolnego Zamku (ul. Dragomanowa).
- Dom Puzyny, 1545-1546 r. – najstarszy budynek mieszkalny w mieście (ul. Katedralna 23).
- Synagoga, 1626–1629 r. Była elementem Dolnego Zamku i odgrywała ważną rolę w systemie obrony miasta (ul. Daniela Halickiego 33).
- Kościół ewangelicko-augsburski, 1906−1907, zbudowana w stylu neogotyckim na fundamentach klasztoru karmelitów z 1764 r. Obecnie mieści się tu zbór baptystów (ul. Karaimska).
- Okręgowy Urząd Ziemski z 1928 r. – obecnie Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze, ul.Szopena 20.
- Poczta główna z 1938
- Bank Ziemiański z 1930
- Budynek kinoteatru z 1939
- Domy z XVIII w.
- Kamienice z XIX/XX w.
- Dawny kościół ormiański z XVI w.
- Muzeum Ikony Wołyńskiej z unikatowymi zbiorami zabytków malarstwa cerkiewnego. Wśród nich najstarsza zachowana na Ukrainie cudowna Chełmska Ikona Matki Bożej z X-XI w. – jedna z najbardziej czczonych ikon na Ukrainie (ul. Jaroszczuka 5).
Transport
edytujDworzec kolejowy Łuck oraz sieć trolejbusowa.
Sport
edytujPrzed wojną w mieście działało kilka polskich klubów piłkarskich, m.in. Policyjny KS Łuck (czterokrotny mistrz Wołynia, jeden z najsilniejszych klubów regionu w II RP), Wojskowy KS Łuck i Strzelec Łuck. Istniały też cztery kluby wioślarskie: Łuckie Towarzystwo Wioślarskie, Klub Wioślarski „Temida", Sekcja Wodna Przysposobienia Wojskowego Leśników oraz sekcja wioślarska Wojskowego Klubu Sportowego w Łucku[27].
Klub piłkarski założony w 1960 – Wołyń Łuck. Wołyń swe mecze rozgrywa na Stadionie Awanhard.
Ludzie związani z Łuckiem
edytuj- Zeńko Borsuk h. Topór – podstarosta łucki[28]
- Władysław Bukowiński (ur. 22 grudnia 1904 w Berdyczowie, zm. 3 grudnia 1974 w Karagandzie) – Sługa Boży, polski ksiądz katolicki, więzień obozów koncentracyjnych Gułagu, długoletni misyjny duszpasterz w Kazachstanie i całej sowieckiej Azji Środkowej
- Ołeksa Ałmazow (1886–1936) – ukraiński działacz wojskowy
- Czesław Berenda (1931–2010) – polski dziennikarz TVP, twórca Telegazety
- Juliusz Berger (1928–1999) – polski aktor i reżyser żydowskiego pochodzenia
- Peter Bondra (ur. 1968) – słowacki hokeista, menedżer generalny reprezentacji Słowacji
- Jan Buras (ur. 1959) – polski duchowny katolicki, proboszcz rzymskokatolickiej parafii katedralnej, wikariusz generalny diecezji łuckiej
- Benedykt Chmielowski (1700–1763) – polski ksiądz katolicki, kanonik kijowski, pisarz dewocyjny, autor Nowych Aten – pierwszej polskiej encyklopedii (1754–1764)
- Jerzy Eysymontt (1937–2005) – polski polityk, ekonomista, kierownik Centralnego Urzędu Planowania w rządach Jana Krzysztofa Bieleckiego i Jana Olszewskiego, wiceminister gospodarki, poseł na Sejm RP
- Alojzy Feliński (1771–1820) – polski poeta i dramatopisarz
- Zygmunt Szczęsny Feliński (1822–1895) – polski święty Kościoła katolickiego, arcybiskup warszawski, profesor Akademii Duchownej w Petersburgu
- Michał Fereszko (1911–1942) – polski kompozytor i aranżer żydowskiego pochodzenia
- Stanisław Fereszko (1914–1990) – polski pianista i kompozytor żydowskiego pochodzenia
- Abraham Firkowicz – karaimski uczony, duchowny i działacz społeczny
- Jan Fitzke (1909–1940) – polski archeolog, kustosz muzeum w Łucku
- Arkadiusz Jadczyk (ur. 1943) – polski fizyk, profesor
- Ludwik Kamilewski (ur. 1946) – polski ksiądz rzymskokatolicki, proboszcz łucki (1991–1999), dziekan w Łucku (1991–2000)
- Ołeksandr Kłymenko (ur. 1970) – ukraiński pisarz, krytyk literacki, muzyk
- Krzysztof Kondratowicz (ur. 1928) – polski profesor, pułkownik, nestor polskiego Jiu-Jitsu
- Bolesław Kontrym (1898–1953) – polski oficer Policji Państwowej w II RP, major Wojska Polskiego, cichociemny, żołnierz Armii Krajowej
- Jerzy Krasicki (1927–2004) – polski prozaik, aktor teatralny
- Edward Krasiński (1925–2004) – polski rzeźbiarz, malarz
- Józef Ignacy Kraszewski (1812–1887) – polski pisarz i publicysta
- Mikołaj Kruszewski (1851–1887) – polski przedstawiciel szkoły kazańskiej w językoznawstwie
- Pantelejmon Kulisz (1819–1897) – ukraiński pisarz, poeta, etnograf, tłumacz
- Stefan Lewiński (1736–1806) – ukraiński duchowny, ordynariusz unicki łucki
- Wacław Lipiński (1882–1931) – ukraiński polityk i historyk
- Lubart (Dymitr) (zm. 1384) – litewski książę włodzimierski i łucki, budowniczy zamku
- Józef Łobodowski (1909–1988) – polski poeta, pisarz i tłumacz. Redaktor czasopisma „Wołyń” w Łucku (1937–1938)
- Aleksander Mardkowicz (1875–1944) – karaimski i polski pisarz, poeta, wydawca
- Augustyn Mednis (1932–2007) – polski duchowny katolicki, wikariusz generalny diecezji łuckiej, kustosz Muzeum Diecezjalnego w Łucku
- Stanisław Misakowski (1917–1996) – ukraiński i polski poeta, prozaik, autor sztuk scenicznych
- Serhij Muczak (ur. 1981) – ukraiński mistrz kulturystyki na Ukrainie
- Adam Tadeusz Naruszewicz (1733–1796) – polski historyk i poeta, biskup łucki i wykładowca w łuckim kolegium jezuickim w latach (1790–1796), senator. Ojciec polskiego klasycyzmu
- Władysław Nekrasz (1893–1940) – polski harcmistrz, instruktor harcerski, inżynier rolnik, sybirak, kierownikiem wystawy rolniczo-przemysłowej w Łucku, naczelnik wydziału Banku Rolnego w Łucku
- Teresa Jadwiga Pieńkowska (1928–2000) – polski lekarz, kardiolog, wieloletni organizator i pracownik prewencyjnej i rehabilitacyjnej Akademickiej Służby Zdrowia.
- Jurij Pokalczuk (1941–2008) – ukraiński pisarz, tłumacz, naukowiec, doktor filologii, były dyrektor międzynarodowego oddziału Związku Pisarzy Ukrainy
- Anatol Potemkowski (1921–2008) – polski pisarz i satyryk
- Mykoła Riabczuk (ur. 1953) – ukraiński krytyk i publicysta
- Eugeniusz Robaczewski (1931–2003) – polski aktor teatralny, filmowy i dubbingowy
- Czesław Rymarz (1930–2011) – polski matematyk, fizyk, mechanik, meteorolog, cybernetyk, informatyk, filozof, pułkownik Wojska Polskiego, wykładowca Wojskowej Akademii Technicznej im. Jarosław Dąbrowskiego (WAT) w Warszawie
- Florian Siwicki (ur. 1925–2013) – polski generał, szef Sztabu Generalnego LWP
- Szymon Szurmiej (ur. 1923–2014) – polski aktor i reżyser działacz społeczności żydowskiej
- Anatolij Tymoszczuk (ur. 1979) – ukraiński piłkarz
- Barbara Urbańska-Miszczyk (1936–2012) – polska artystka, twórczyni szkła artystycznego i użytkowego
- Jerzy Wielkoszyński (1930–2010) – polski lekarz specjalizujący się w medycynie sportowej, jeden z najbardziej cenionych fizjologów w polskim sporcie
- Zygmunt Wierzyński (1909–1988) – polski inżynier geodeta, urzędnik państwowy i działacz polityczny
- Witold (1350–1430) – wielki książę litewski
- Zbigniew J. Wójcik (ur. 1931) – polski geolog, speleolog, profesor
- Iwan Wyszeński (1545/1550–ok. 1620) – ruski pisarz-polemista
- Oksana Zabużko (ur. 1960) – ukraińska pisarka, poetka i eseistka
- Gabriela Zapolska (1857–1921) – polska dramatopisarka, powieściopisarka, publicystka i aktorka
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Łucku)
edytuj- Osoby na polskiej liście Sprawiedliwych
- Witold Fomienko - przemycał do getta w Łucku żywność, drewno na opał i lekarstwa; załatwiał Żydom fałszywe dokumenty tożsamości, dzięki którym mogli żyć poza gettem lub wyjechać do pracy w Niemczech jako "aryjczycy". Po likwidacji getta ukrywał u siebie Żydów a także organizował im ukrycie u innych Polaków. Po wojnie utrzymywał kontakt z 36 osobami, którym pomógł[29].
- Mikołaj Charłamow - posiadając kontakty w miejscowej drukarni dostarczał Żydom fałszywe "kenkarty", dla Rai Eskin i jej córki zorganizował w Łucku ukrycie i przekazywał im pomoc materialną[30].
- Maria Chodin (po mężu Gertner) – ukrywała Josefa Gertnera, Isaka Halperna i Maurycego Kamienickiego[31].
- Edward i Janina Mierzejewscy - wzięli na wychowanie 3-letnią Ninę Hecht[32].
- Zygmunt i Wiktoria Strusińscy oraz ich córka Irena Strusińska (po mężu Bylica) – Zygmunt i Wiktoria byli członkami Armii Krajowej, Zygmunt był komendantem II Łuckiego Inspektoratu. Ukrywali w piwnicy pięcioro Żydów. 19 sierpnia 1943 Zygmunt został aresztowany i po trzech miesiącach stracony przez Niemców. Mimo to Wiktoria i jej córka kontynuowały ukrywanie Żydów do końca okupacji[33][34].
- Jadwiga Sztefec - przekazywała żywność i ubrania żydowskiej rodzinie Siemianowskich uwięzionej w getcie, później wzięła do siebie nieletnich Aleksandra i Feliksa Siemianowskich. Aleksandra zarejestrowała jako zaadoptowaną sierotę a Feliksa przekazała jako parobka na wieś, gdzie przeżył wojnę[35].
- Osoby na czeskiej liście Sprawiedliwych
Fotogaleria
edytuj-
Ulica Bratkowskiego i Katedra
-
Krawężnik przedwojenny na dzisiejszej ulicy Bratkowskiego
-
Ulica Katedralna
-
Klasztor trynitarzy
-
Okręgowy Urząd Ziemski
Miasta partnerskie
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Чисельність населення на 1 січня 2022 року [online] [dostęp 2022-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2022-04-11] .
- ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych : (prawo składu), Warszawa 1920, s. 136.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 5.
- ↑ Jarosław Hrycak: Historia Ukrainy 1772–1999 / przełożyła Katarzyna Kotyńska. Wyd. 1. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2000, s. 134. ISBN 83-85854-50-9. [dostęp 2018-07-12].
- ↑ Hrycak, s. 148.
- ↑ О. Малюта: Луцька повітова «Просвіта». [W:] Енциклопедія історії України. Т. 6 : Ла – Мі. К. : Наук. думка, 2009, s. 311.
- ↑ Михайло Ковальчук. Російсько-тульський загін Армії УНР: формування та бойовий шлях (квітень–травень 1919 р.). „Ukrajinśkyj istorycznyj żurnał”. 4 (541), s. 80, lipiec–sierpień 2018. (ukr.)
- ↑ Batalion ON "Łuck" - Obrona Narodowa II RP 1937–1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-09-14] .
- ↑ Poznań Supercomputing and Networking Center-dL Team , FBC [online], FBC [dostęp 2023-09-14] (pol.).
- ↑ Wrzesień wstydu [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-09-14] (pol.).
- ↑ Felicjan Sławoj Składkowski, Kwiatuszki administracyjne i inne, Warszawa: Wydawnictwo LTW, 2005, s. 268–280, ISBN 83-88736-57-4, OCLC 836245915 .
- ↑ Uratować złoto [online], Przystanek Historia [dostęp 2023-09-14] (pol.).
- ↑ m, O Związku Strzeleckim na Wołyniu w 80. rocznicę Zbrodni Katyńskiej. Część 4 [online], Monitor Wolynski [dostęp 2023-09-14] (pol.).
- ↑ a b c d The murder of the Jews in Łuck – Jad Waszem (ang.)
- ↑ Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne. Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, 2001, s. 105–108. ISBN 83-88747-40-1.
- ↑ a b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, s. 544. ISBN 978-5-8243-1296-6.
- ↑ a b c Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 657–660, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885 .
- ↑ Kontrowersje wokół ekshumacji we Włodzimierzu Wołyńskim.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933–1945, t. II, part B, s. 1413 .
- ↑ Ihor Iljuszyn, UPA i AK. Konflikt w Zachodniej Ukrainie (1939–1945), Wydawca: Związek Ukraińców w Polsce, Warszawa 2009, s. 17. ISBN 978-83-928483-0-1.
- ↑ Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Łucku.
- ↑ Rostysław Czapiuk, Nie mogę milczeć – jest koniecznością znać całą prawdę o OUN-UPA, „Towarzysz”, nr 88 (1126), sierpień 2008 Łuck, [w:] „27 Dywizja Wołyńska AK” Biultyn Informacyjny, nr 1 (101), styczeń-marzec 2009 Warszawa, s. 57–64 (tłum. Stanisława Nahlik).
- ↑ Бандера Степан Андрійович. lutskrada.gov.ua. [dostęp 2022-02-27]. (ukr.).
- ↑ Skwer w Łucku będzie nosił imię generała Władysława Andersa | Niezalezna.pl [online], niezalezna.pl [dostęp 2024-01-27] .
- ↑ Ryszard L. Kobendza, Zarys 80-letniej działalności Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich, Warszawa 2001, s. 255-163, ISBN 83-915043-0-1.
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. Cz. 1. T. 2. Warszawa : Warszawskie Towarzystwo Akcyjne Artystyczno-Wydawnicze, 1900, s. 57.
- ↑ Fomienko Witold. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Historia pomocy - Charłamow Mikołaj. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-06]. (pol.).
- ↑ Gertner Maria (Chodin). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Mierzejewski Edward & Mierzejewska Janina (Pajew). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Historia pomocy - Rodzina Strusińskich. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2024-10-06]. (pol.).
- ↑ Strusiński Zygmunt & Strusińska Wiktoria ; Daughter: Bylica Irena (Strusińska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Sztefec Jadwiga. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Hrekov Andrej & Hreková Vĕra (Koptová). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Koptová Anna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
- ↑ Twin Cities | Official site of Lutsk City Council [online] [dostęp 2022-07-21] (ang.).
- ↑ Луцьк і Волноваха разом! | Офіційний сайт Луцької міської ради [online], 25 lutego 2015 [dostęp 2022-07-21] (ukr.).
Bibliografia
edytuj- Dmytro Blazejowskyj: Hierarchy of the Kyivan Church (861–1990). Romae, 1990, passim.
- ks. Kazimierz Dola: Katalog arcybiskupów i biskupów rezydencjalnych eparchii polskich obrządku grecko-unickiego od Unii Brzeskiej (1596) do roku 1945. [W:] Historia Kościoła w Polsce. T. II : 1764–1945, cz. 2 : 1918–1945. Poznań-Warszawa, 1979, s. 304–311.
- В. Кубійович: Луцьке. [W:] Енциклопедія українознавства. T. 4. Kijów, 1996, s. 1387–1388. (ukr.)
- Іриней Назарко: Київські і галицькі митрополити. Біографічні нариси (1590–1960). Рим, 1960. (ukr.)
- Н. Бунда, Б. Каліш, М. Романюк, К. Теліпська: Луцьк. [W:] Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]. Т. 18 : Лт – Малицький. Київ: НАН України, НТШ, Координаційне бюро енциклопедії сучасної України НАН України, 2017. ISBN 944-02-3354. (ukr.)
- В. Головко: Луцьк. [W:] Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. Т. 6 : Ла – Мі. К. : Наук. думка, 2009, s. 307. ISBN 978-966-00-1028-1. (ukr.)
Linki zewnętrzne
edytuj- Turystyczna strona Łucka
- Oficjalna strona Łucka
- Radziecka mapa topograficzna 1:100 000. University of California, Berkeley. [dostęp 2004-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
- Łuck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 778 .
- Zdjęcia z Łucka
- Konsulat Generalny RP w Łucku
- Gazetteer
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona