Oksana Zabużko
Oksana Zabużko (ukr. Окса́на Стефа́нівна Забу́жко; ur. 19 września 1960 w Łucku) – ukraińska pisarka, poetka i eseistka.
 Oksana Zabużko (2022) | |
| Data i miejsce urodzenia |
19 września 1960 |
|---|---|
| Odznaczenia | |
| |
Wykształcenie i twórczość
edytujUzyskała tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Kijowskim (1987). Wykładała filologię ukraińską na uniwersytetach w USA. Na stałe mieszka w Kijowie. W swojej twórczości skupia się na zagadnieniach dotyczących ukraińskiej samoidentyfikacji, problemach postkolonializmu oraz feminizmie[1]. Mówi płynnie po polsku[2].
Największą sławę przyniosła jej książka Badania terenowe nad ukraińskim seksem, wydana w 1996 i przetłumaczona na węgierski, czeski, niemiecki, francuski, a w 2003 na polski[3]. Opisuje ona spustoszenia w ludzkiej psychice jako następstwa komunizmu i totalitaryzmu. Uznano ją za pierwszy manifest ukraińskiego feminizmu[4]. W marcu 2006 Badania terenowe... miały swoją sceniczną premierę w warszawskim teatrze Polonia Krystyny Jandy. W monodramie autorstwa i w reżyserii Małgorzaty Szumowskiej wystąpiła Katarzyna Figura[5].
W Polsce ukazał się również zbiór opowiadań Siostro, siostro (2007) oraz powieść Muzeum porzuconych sekretów w 2013, za która otrzymała Nagrodę Literacką Europy Środkowej „Angelus”[6]. Za tłumaczenie książki nagrodę Angelusa otrzymała także tłumaczka Katarzyna Kotyńska.
W 2009 została odznaczona Orderem Księżnej Olgi III klasy[7].
W listopadzie 2013 roku ukazała się książka Ukraiński palimpsest, zapis rozmów, które z Oksaną Zabużko przeprowadziła Izabella Chruślińska. To pierwsza książka Oksany Zabużko, która swoją premierę miała poza Ukrainą. Tłumaczenie na język ukraiński ukazało się w roku 2014.
Symbolicznie, 23 lutego 2022, w przeddzień rosyjskiej inwazji, ukazała się jej książka Planeta Piołun – zbiór esejów wybranych dla polskiego czytelnika, napisanych po zajęciu 2014 Krymu przez Rosjan. W tytułowym eseju opisany jest wpływ katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej z 1986 na nastawienie Ukraińców do władzy sowieckiej. Była to swoista terapia szokowa pozwalająca odreagować głęboki, przenikający do samych kości wieloletni strach po zorganizowanym przez Stalina w 1933 Wielkim Głodzie (Hołodomorze). Czarnobyl otworzył mentalnie drogę do przemian Ukrainy po 1989. W innych esejach Zabużko opisuje dzieje Kateryny Biłokur oraz imperialne, antyukraińskie nastawienie petersburskiego poety i dysydenta Iosifa Brodskiego, laureata Nagrody Nobla 1987; daje też swoiste postscriptum do swej książki Badania terenowe nad ukraińskim seksem.
W 2018 i 2022 była gościem Festiwalu Góry Literatury[8][9].
22 listopada 2022 w Centrum Kongresowym ICE Kraków Rada Miasta Krakowa przyznała pisarce Nagrodę im. Stanisława Vincenza, co spotkało się z protestem ze strony Młodzieży Wszechpolskiej[10].
Twórczość
edytujPoezja
edytuj- Trawnewyj inij (Травневий іній, 1985)
- Dyrygent ostannioji swiczky (Дириґент останньої свічки, 1990)
- Awtostop (Автостоп, 1994)
- Nowyj zakon Archimeda (Новий закон Архімеда. Вибрані вірші 1980–1998, 2000)
- Druha sproba. Wybrane (Друга спроба. Вибране, 2005)
Proza
edytuj- Badania terenowe nad ukraińskim seksem (Польові дослідження з українського сексу, 1996)
- Bajka o kalinowej fujarce (Казка про калинову сопілку, 2000)
- Siostro, siostro (Сестро, сестро Повісті та оповідання, 2003)
- Muzeum porzuconych sekretów (Музей покинутих секретів, 2009), wyd. pol. 2013
Publicystyka
edytuj- Chroniky wid Fortinbrasa (Хроніки від Фортінбраса, 1999)
- Let my people go (15 текстів про українську революцію, 2005)
- Notre Dame d’Ukraine: Ukrajinka w konflikti mifolohij (Notre Dame d’Ukraine: Украīнка в конфлікті міфологій, 2007)
- Ukraiński palimpsest. Rozmowy Oksany Zabużko z Izą Chruślińską, 2013.
- Planeta Piołun, Agora Warszawa, 2022, ISBN 978-83-268-3865-1.
- Najdłuższa podróż, Agora Warszawa, 2023.
Przypisy
edytuj- ↑ Корреспондент назвав переможців конкурсу Краща українська книга-2010. korrespondent.net, 2010-07-01. [dostęp 2013-10-27]. (ukr.).
- ↑ Зустріч з Оксаною Забужко в Лодзі / Spotkanie z Oksana Zabuzko w Łodzi. [dostęp 2023-01-20].
- ↑ Muzeum porzuconych sekretów. wab.com.pl, 2013. [dostęp 2013-10-26]. (pol.).
- ↑ Badania terenowe nad ukraińskim seksem. wab.com.pl, 2013. [dostęp 2013-10-27]. (pol.).
- ↑ Co wiemy o literaturze ukraińskiej i kim była Łesia Ukrainka?. krakow.pl, 2013-07-01. [dostęp 2013-10-26]. (pol.).
- ↑ Angelus 2013 dla Oksany Zabużko. angelus.com.pl, 2013-10-19. [dostęp 2013-10-19]. (pol.).
- ↑ Про відзначення державними нагородами України; Указ від 16.01.2009 № 26/2009. zakon4.rada.gov.ua, 2009-01-16. [dostęp 2013-10-26]. (ukr.).
- ↑ Festiwal Góry Literatury dzień 7, czw. 19.07.18. nowaruda.info. [dostęp 2018-07-20]. (pol.).
- ↑ Festiwal Góry Literatury 2022. Goście festiwalu. nowaruda.info. [dostęp 2022-07-16]. (pol.).
- ↑ Ukraińska pisarka Oksana Zabużko z nagrodą im. Vincenza, w tle protest [online], wnp.pl [dostęp 2022-11-22] (pol.).