Nowa Ruda

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Nowa Ruda (niem. Neurode, w gwarze kłodzkiej Noiroode, cz. Nová Ruda) – miasto w województwie dolnośląskim, siedziba miasta i gminy Nowa Ruda, w powiecie kłodzkim nad Włodzicą. Wchodzi w skład aglomeracji wałbrzyskiej.

Nowa Ruda
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek w Nowej Rudzie (2014)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

kłodzki

Aglomeracja

wałbrzyska

Data założenia

XIII w.

Prawa miejskie

przed 1360

Burmistrz

Tomasz Jacek Kiliński

Powierzchnia

37,05 km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


20 674[1]
558 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 74

Kod pocztowy

57-400, 57-401, 57-402

Tablice rejestracyjne

DKL

Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Ziemia50°34′45,17″N 16°30′05,25″E/50,579214 16,501458
TERC (TERYT)

0208041

SIMC

0984278

Urząd miejski
Rynek 1
57-400 Nowa Ruda
Strona internetowa
BIP

Nowa Ruda uzyskała lokację miejską przed 1360 rokiem[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Obecnie Nowa Ruda pełni funkcję ponadgminnego ośrodka administracyjno-edukacyjnego dla mikroregionu noworudzko-radkowskiego.

Nową Rudę zamieszkuje niemal 20,7 tys. mieszkańców[1], co czyni ją 2. miastem, po Kłodzku, pod względem liczby ludności w powiecie kłodzkim oraz 18. miastem w województwie dolnośląskim. Nowa Ruda jest ważnym węzłem komunikacyjnym, krzyżują się tutaj trasy wojewódzkie. W mieście znajduje się stacja kolejowa i dworzec autobusowy, dzięki czemu można do Nowej Rudy dotrzeć koleją lub busami i autobusami PKS-u.

Położenie edytuj

Osobne artykuły: Obniżenie NoworudzkieGóry Sowie.

Nowa Ruda położona jest w Sudetach Środkowych, nad rzeką Włodzicą i jej dopływami; pomiędzy Górami Sowimi, Bardzkimi, Suchymi i Stołowymi, w dolinach i obniżeniach pomiędzy wzniesieniami Wzgórz Włodzickich. Pod względem historycznym Nowa Ruda leży w ziemi kłodzkiej.

Miasto podzielone jest na trzy dzielnice: Centrum, Drogosław i Słupiec.

Sąsiednie gminy edytuj

Nowa Ruda (gmina wiejska), Radków.

Historia edytuj

 
Zamek Stillfriedów z XIV w.[3]

Nowa Ruda, miasto położone w dolinie rzeki Włodzicy i jej dopływów, swą historią sięga XIII wieku. Miasto założone zostało za czasów kolonizacji na prawie niemieckim pod rządami króla czeskiego Przemysława Otokara II, który panował w latach 1253–1278. Pierwsza pisemna wzmianka o Nowej Rudzie, zamieszczona w najstarszej księdze fundacji miejskiej Kłodzka, datowana jest na rok 1337[4]. W 1347 r. osada należała do Hannusa Wustehubego, który w roku 1352 sprzedał noworudzkie dobra rodzinie Donynów[5]. W latach 1350–1470 w mieście znacząco rozwinęło się rzemiosło takie jak tkactwo, szewstwo, oraz sukiennictwo[4]. Od 1368 było siedzibą okręgu sądowego, którym zarządzał wójt. Poskutkowało to nadaniem statutu cechowego szewcom noworudzkim w 1404 roku oraz miejskim sukiennikom w 1416. Podczas wojen husyckich miasto było parokrotnie najeżdżane w latach 1427–1429, co doprowadziło do jego zniszczenia. Po śmierci księcia Jana, ostatniego Piasta z linii ziębickiej, w 1428 miasto przeszło w ręce czeskie. Odbudowywało się ono długo i powoli na podstawie nowo nadanych praw poprzez rodzinę Donynów, którzy prawa te nadali w 1434. Rok ten to także rok, w którym po raz pierwszy wzmiankowana była kopalnia węgla kamiennego w mieście. W 1457 miasto uzyskało przywilej eksportu płótna, sukna i wyborów z nich przygotowanych. Nowa Ruda w 1472 przeszła pod władanie Jerzego Stillfrieda, jednego z rycerzy króla Czech, Jerzego z Podiebradów[4]. Jerzy Stillfried zaślubił także Annę von Donyn[4], splatając w ten sposób dzieje miasta i swojej rodziny na trzy kolejne wieki[5]. Wiek XVII zapisał się w historii miasta najazdem gen. hrabiego Franza Bernarda von Thurna(inne języki) w 1622. Z racji tego, iż Bernard I Stillfried i jego syn Henryk byli orędownikami wyznania protestanckiego, miasto zostało zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648)[4]. Uwięzieni Stillfriedowie nawrócili się jednak na katolicyzm, w efekcie czego odzyskali wolność i prawo do dóbr noworudzkich. Miasto w 1742 zostało włączone do Prus, wskutek nabycia ziemi kłodzkiej przez króla Prus Fryderyka II[4]. Stillfriedowie w ciągu następnych lat stali się właścicielami ⅓ obszaru ziemi kłodzkiej[4]. Jednakże w 1810 Nowa Ruda wraz z przyległościami przeszła na własność rodziny von Magnisów[4]. Pozostali oni właścicielami miasta aż do 1945.

Wcześniej, bo już w 1855 r. Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, który obejmował dwa miasta – Nową Rudę i Radków, oraz 37 osad wiejskich[4]. Nastąpiło ożywienie gospodarcze, związane z prężnym rozwojem przemysłu włókienniczego, lecz przede wszystkim rozwijało się intensywnie górnictwo węgla kamiennego. Powstało wiele kopalń na terenie miasta m.in. kopalnia „Ruben” w Nowej Rudzie (później kopalnia „Nowa Ruda”), „Johann Baptysta” w Słupcu, „Rudolph” w Przygórzu oraz „Wenceslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich[4]. Od roku 1871 miasto należało do II Rzeszy Niemieckiej, od 1873 rozpoczęto wydobywanie łupków ogniotrwałych oraz kontynuowano eksploatację złoża czerwonych piaskowców. W 1879 r. doprowadzono do miasta kolej z Kłodzka, a w r. 1880 na stację w Nowej Rudzie wjechał pociąg z Wałbrzycha. Korzystny rozwój gospodarczy przerwał najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta, który miał miejsce 23 maja 1884 r. Spłonęła wówczas spora część śródmieścia, m.in. rynek i kościół parafialny[4]. Działania wojenne podczas I wojny światowej ominęły miasto, jednak wielu mieszkańców miasta, zaciągniętych do armii niemieckiej, brało w niej udział i straciło życie[5]. Miasto odczuło dość poważnie powojenny kryzys gospodarczy. Nastąpiła stagnacja gospodarcza, która doprowadziła do odebrania statusu miasta powiatowego Nowej Rudzie. Doszło do tego w roku 1932, na skutek reformy administracyjnej Niemiec. Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech ruch narodowosocjalistyczny zaczął wkraczać w życie miasta[5]. W 1937 r. obchodzono uroczyście 600-lecie Nowej Rudy, a mieszkaniec miasta prof. Joseph Wittig wydał obszerną jego kronikę[4]. Okres ten to także czas największej katastrofy górniczej w historii noworudzkiego górnictwa. W kopalni „Ruben” na skutek zawału w 1941 roku zginęło 187 górników[4].

II wojna światowa ominęła miasto nie niszcząc jego zabudowy. Niemcy obsadzili miasto 17 Armią „Mitte”, ale rejon ten został okrążony przez 21 i 59 Armię 1 Frontu Ukraińskiego. Ostatecznie Armia Czerwona zajęła miasto bez walki dopiero po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945[6]. W czerwcu tegoż roku przybyli pierwsi Polacy[4]. Początkowo prowadzone były spory z Czechami o to, do kogo ma należeć Ziemia kłodzka. Ostatecznie Nowa Ruda pozostała w granicach Polski. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946 roku[4]. Pierwszym polskim burmistrzem został Edward Miernik[5]. Administracja polska dokonała wysiedlenia dotychczasowej ludności miasta do Niemiec; w jej miejsce napływali Polacy z centralnej części kraju oraz przesiedleńcy z Kresów Wschodnich. Pojawili się też polscy górnicy z Francji oraz Polacy z innych krajów[4]. Spowodowało to trudności integracyjne społeczeństwa Nowej Rudy, z którymi miasto zmagało się przez wiele lat[5].

 
Widok na Osiedle Piastowskie wybudowane w latach 60. XX wieku

Nowa Ruda po wojnie znacznie się rozbudowała. Powstało wiele zakładów przemysłowych dających pracę mieszkańcom, głównie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstały kopalnie (Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda”; dawny „Ruben”, oraz Kopalnia Węgla Kamiennego „Słupiec”; dawny „Johann Baptysta”). Wybudowano Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar” (specjalizujące się w produkcji sztucznego jedwabiu) oraz oddział Dzierżoniowskich Zakładów Radiowych „Diora[5]. W 1954 Nowa Ruda po raz drugi w swej historii została stolicą powiatu[4]. Do roku 1975, w którym ten status utraciła, była stolicą najmniejszego powiatu w ówczesnym województwie wrocławskim. W roku 1970, noworudzianie otrzymali nowy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, a w 1972 roku po raz pierwszy zorganizowano w Nowej Rudzie Festiwal Studentów Szkół Artystycznych[5]. Rok później Nową Rudę połączono administracyjnie w jeden organizm miejski z sąsiednim miastem Słupiec (który niespełna kilka lat wcześniej uzyskał prawa miejskie)[4]. II połowa lat 70. XX w. to okres kolejnych tragicznych wypadków górniczych. W 1976 roku, w KWK „Nowa Ruda” zginęło 17 górników, a w 1979 zginęło kolejnych 7[4]. W okresie stanu wojennego w kopalni miał miejsce strajk, który zakończył się aresztowaniami i procesami. Okres transformacji ustrojowej zaznaczył się licznym udziałem mieszkańców miasta. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali w czasie pierwszych wolnych wyborów samorządowych wszystkie 28 mandatów w Radzie Miejskiej Nowej Rudy. Burmistrzem został Stanisław Łukasik[5]. W lipcu 1990 roku ukazał się pierwszy numer lokalnej „Gazety Noworudzkiej”. W 1991 roku podpisano umowę o współpracy partnerskiej z niemieckim miastem Castrop-Rauxel[4] oraz francuskim Wallers-Arenberg. Rok później z sąsiednim czeskim miastem Broumov podpisano podobną umowę[4][5]. Transformacja ustrojowa odbiła się negatywnie na mieście. Zlikwidowano wszystkie większe zakłady przemysłowe. W roku 1992 w stan likwidacji postawiona została KWK „Nowa Ruda”, w 1994 zamknięto także pole „Piast”[4]. Pole „Słupiec” działało do roku 2000, kiedy także uległo likwidacji. Los taki spotkał także pozostałe zakłady przemysłowe miasta. W 2001 roku upadły Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar”, a nieco wcześniej filia dzierżoniowskiej „Diory[4]. Przez wiele następnych lat bezrobocie było głównym problemem miasta. W latach 1945–1975 Nowa Ruda należała do województwa wrocławskiego, lata 1975–1998 to okres przynależności do województwa wałbrzyskiego, a od roku 1999, Nowa Ruda należy do powiatu kłodzkiego, województwa dolnośląskiego.

Właściciele Nowej Rudy edytuj

 
Herb Stillfriedów
 
Herb baronów
 
Herb hrabiów
  • 1472–1482 – Georg (Jerzy) I von Stillfried und Rattonitz (1420–1482)[7]
  • 1482–1483 – Paweł von Stillfried und Ratienitz[7]
  • 1482–1492 – Georg (Jerzy) II von Stillfried und Ratienitz (1459–1492)[7]
  • 1492–1518 – Georg (Jerzy) III von Stillfried (zm. 1518)
  • 1518–1524 Jakob von Stillfried und Rattonitz (1483–1524/9)[7]
  • 1524–1554 – Georg (Jerzy) IV von Stillfried (1506–1554)[8]
  • 1554–1566 – Róża Schaffgotsch, żona Jerzego IV
  • 1566–1572 Georg (Jerzy) V von Stillfried (1548–1586)[8], wł. Jugowa, Zacisza, Drogosławia od 1572
  • 1572–1580 Henryk von Stillfried (zm. 1580), wł. Nowej Rudy
  • 1586 – Georg (Jerzy) VI von Stillfried
  • 1586–1615 – Henryk von Stillfried – Starszy (1519–1615)[9]
  • Jan (Hans) von Stillfried Rattonitz (1549–1609)[10], wł. Drogosławia, Jugowa od 1600
  • 1615–1637 – Bernhard I von Stillfried (1567–1537)[9]
  • 1637–1669 – Bernhard II von Stillfried (1611–1669)[9]
  • 1669–1702 – Bernhard III von Stillfried und Rattonitz (1641–1702)[11]
  • 1702–1720 – Raymund Erdmann Anton baron Stillfried von Rattonitz (1672–1720)
  • 1720–1739 – Johann Joseph I baron Stillfried von Rattonitz (1695–1739)
  • 1739–1761 – Anna von Stillfried hrabina von Salburg (1703–1761)[12], żona Johanna Josepha I
  • 1761–1767 – Michael Raymund baron Stillfried und Rattonitz (1730–1796)
  • 1767–1773 – Augustyn von Stillfried
  • 1773–1796 – Michał Rajmund von Stillfried
  • 1796–1805 – Johann Joseph (Jan Józef) II, hrabia Stillfried und Rattonitz (1762–1805)[13]
  • 1805–1810 – Fryderyk August von Stillfried[12]
  • 1810–1945 – rodzina von Magnisów

Zabytki edytuj

  Do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr rej.: A/934/499 z 24.08.1959, na listę wpisane są obiekty[14]:

Wybrane obiekty zabytkowe w Nowej Rudzie
Ul. Nadrzeczna – domy tkaczy
Klatka schodowa domu przy ul. Nadrzecznej

Inne obiekty edytuj

Inne ciekawe miejsca
 
Fontanna – posąg Jezusa i Jana Chrzciciela
 
Panorama miasta
  • Kompleks Sportowy-Rekreacyjny CTS w dzielnicy Słupiec (hala widowiskowo-sportowa, boiska, korty tenisowe, Aqua Centrum – basen z szeregiem atrakcji).
Okolice do zwiedzania latem
Zimowe ośrodki narciarskie

Struktura powierzchni edytuj

 
Rzeka Włodzica przepływająca przez miasto
 
Widok na dzielnicę Zatorze

Według danych z 2023[1] Nowa Ruda ma obszar 37,05 km² (129. miejsce w kraju), w tym:

  • użytki rolne: 61%
  • użytki leśne: 17%

Miasto stanowi 2,25% powierzchni powiatu.

Demografia edytuj

Osobny artykuł: Demografia Nowej Rudy.

Dane z 31 grudnia 2010[16]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 23 477 100 12 288 52,3 11 189 47,7
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
633,7 331,7 302,0

Ludność – podział na dzielnice (dane z 30 czerwca 2004 r.[17]):

  • Nowa Ruda – Centrum – 10 528
  • Nowa Ruda – Słupiec – 10 893
  • Nowa Ruda – Drogosław – 3819[18]

Liczba ludności na osiedlach mieszkaniowych:

  • Osiedle Wojska Polskiego – 3679
  • Osiedle XXX-lecia – 1897
  • Osiedle Piastowskie – 1637[18]

Piramida wieku mieszkańców Nowej Rudy w 2014[19].
 

Gospodarka edytuj

W Nowej Rudzie przez kilkaset lat wydobywany był węgiel kamienny. Kopalnia Węgla Kamiennego Nowa Ruda została zamknięta w ramach restrukturyzacji górnictwa. W Słupcu pracuje odkrywkowa kopalnia gabrakamieniołom. Obecnie w Nowej Rudzie funkcjonuje część Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W mieście działają następujące zakłady: ZPAS S.A., ZPAS-NET, Ostheimer-Akok, Matplast, Faned, Orion, ITR Poland, Plastitec Kopalnia Czerwonego Piaskowca, CTS. W 2015 nastąpiło uruchomienie Umicore Autocat Poland. Przygotowywane jest ponowne otwarcie kopalni węgla koksującego przez australijską firmę Balamara Ltd. Ponadto w mieście funkcjonuje Noworudzki Park Przemysłowy oraz Technoinkubator Nowa Ruda[20]. W lipcu 2015 zakład w Nowej Rudzie otworzyła niemiecka firma Framo Morat.

Zanieczyszczenie powietrza edytuj

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Nowa Ruda została sklasyfikowana jako dwudzieste pierwsze najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[21][22]. Według ekspertów Polskiego Alarmu Smogowego, Nowa Ruda jest miastem o najgorszej jakości powietrza w Polsce. Dane z opublikowanego przez nich raportu za 2021 rok wskazują, że w mieście smog utrzymywał się przez 96 dni, czyli niemal całą zimę, natomiast stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu przekraczało dopuszczalną normę o 1500%[23].

Transport edytuj

 
„Czarny wiadukt” w Nowej Rudzie (1879–1880) nad potokiem Woliborka
 
Dworzec kolejowy w Nowej Rudzie
 
Smog nad Nową Rudą
Drogi wojewódzkie
Drogi lokalne

Centrum miasta ominąć można obwodnicą, której budowa zakończyła się 12 listopada 2014[24].

Kolej

Przewozy pasażerskie obsługują spółki Koleje Dolnośląskie i PKP Intercity. W mieście znajdują się stacje i przystanki kolejowe: Nowa Ruda, Nowa Ruda Przedmieście i Nowa Ruda Zdrojowisko, stacja towarowa Nowa Ruda Słupiec oraz nieczynny przystanek Słupiec Dolny.

Połączenia kolejowe:

  • Wałbrzych Główny,
  • Wałbrzych Miasto,
  • Kłodzko Główne,
  • Kłodzko Miasto,
  • Wrocław Główny,
  • Kudowa–Zdrój,
  • Kraków Główny[25].
Komunikacja miejska

Od września 2021 roku w Nowej Rudzie działa linia komunikacji miejskiej łącząca dzielnice Drogosław, Centrum i Słupiec[26]. Docelowo komunikacja miejska obsługiwana ma być autobusami elektrycznymi, które miasto planuje zakupić z dofinansowaniem z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej[27]. 6 czerwca 2023 burmistrz Tomasz Kiliński podpisał umowę na zakup dwóch autobusów elektrycznych Solaris Urbino 9 LE electric (z opcją na zakup kolejnego) z przedstawicielem firmy Solaris – Waldemarem Wlazło[28]. Umowa opiewa na kwotę 5 620 000 zł, a dostarczenie autobusów ma potrwać do 12 miesięcy od daty jej podpisania[29].

Klimat (1979–2013) edytuj

Średnia temperatura i opady dla Nowej Rudy
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 13,5 16,0 20,3 28,3 31,0 32,7 35,7 35,2 28,8 25,3 17,8 13,3 35,7
Średnie temperatury w dzień [°C] 1,0 2,2 6,7 12,7 18,1 20,8 22,9 23,0 17,9 12,7 6,0 2,2 12,2
Średnie dobowe temperatury [°C] -1,8 -1,2 2,5 7,1 12,3 15,2 17,0 16,6 12,3 7,9 3,0 -0,4 7,6
Średnie temperatury w nocy [°C] -4,8 -4,5 -1,1 2,1 6,5 9,8 11,5 11,0 7,7 3,9 0,1 -3,2 3,2
Rekordy minimalnej temperatury [°C] -27,6 -25,9 -18,4 -7,6 -3,5 1,0 4,2 3,5 -0,7 -6,9 -16,7 -25,5 −27,6
Opady [mm] 29 26 35 35 58 78 90 71 53 33 33 33 575
Średnia liczba dni z opadami 9 7 9 8 10 11 12 9 9 7 8 9 108
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[30]

Kultura edytuj

 
Nowa Ruda, 1910[31]

Nowa Ruda jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości i gmin. W mieście działa Miejski Ośrodek Kultury, kino, Miejska Biblioteka Publiczna, działają dwa muzea: Górnictwa i Josepha Wittiga. Organizowane są imprezy zarówno plenerowe, jak i salowe z zakresu teatru, muzyki, czy tańca.

W 2016 Agnieszka Holland realizowała w mieście zdjęcia plenerowe i wnętrz do swojego filmu Pokot.

Miejski Ośrodek Kultury

W Nowej Rudzie życie kulturalne toczy się głównie wokół Miejskiego Ośrodka Kultury, którego początki sięgają 1971. MOK organizuje wiele imprez kulturalno-rozrywkowych, festynów; prowadzi zajęcia z dziedziny plastyki, muzyki, czy teatru. Ośrodek dysponuje dwiema salami. Jedną większą – na 360 miejsc, która jest jednocześnie salą kinową. Prowadzone tutaj „Kino MOK” wyświetla seanse filmowe dla mieszkańców miasta i nie tylko. Druga sala, mniejsza, może pomieścić około 200 widzów. Używana jest podczas imprez estradowych, teatralnych i muzycznych licznie organizowanych w Nowej Rudzie. Spośród najważniejszych imprez organizowanych w mieście wyróżniają się:

  • Międzynarodowe Noworudzkie Spotkania z Folklorem
  • Dni Nowej Rudy
  • Turniej Tańca Towarzyskiego
  • Noworudzki Filmowy Zawrót Głowy
  • Dni Japonii
  • Bieguny Kultury
  • Smaki Pogranicza (zabawy kawą)
  • Maraton Zumby
  • Festiwal Góry Literatury
Miejska Biblioteka Publiczna

Historia MBP w Nowej Rudzie sięga 1949. Biblioteka dysponuje dużym księgozbiorem, w którym znajduje się ponad 130 tysięcy woluminów; prenumeruje około 10 tytułów czasopism i gazet. Uzupełnieniem tychże zasobów są zbiory audiowizualne, w którym znajduje się ponad 2,5 tysiąca pozycji. Biblioteka jest współorganizatorem kilku wydarzeń kulturalnych, a mianowicie:

Przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Nowej Rudzie działał Noworudzki Klub Literacki Ogma, który patronował i zrzeszał lokalnych poetów i twórców. Wydawane są antologie poetyckie.

Muzea
 
Muzeum Josepha Wittiga

Szkolnictwo edytuj

W Nowej Rudzie znajdują się następujące placówki edukacyjne:

  • Przedszkole Miejskie Nr 1
  • Przedszkole Miejskie Nr 2
  • Szkoła Podstawowa Nr 2
  • Szkoła Podstawowa Nr 6
  • Szkoła Podstawowa Nr 7[32]
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Henryka Sienkiewicza w Nowej Rudzie
  • Noworudzka Szkoła Techniczna im. Stanisława Staszica
  • Centrum Szkoleniowo-Usługowe „KaeRtur” – niepubliczna placówka kształcenia ustawicznego i doskonalenia nauczycieli
  • Powiatowe Centrum Doradztwa i Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego w Kłodzku – Biblioteka Pedagogiczna w Nowej Rudzie
  • Centrum Kształcenia „Profesja” – szkoła niepubliczna zaoczna

Media edytuj

  • Gazeta Noworudzka” – tygodnik
  • „Kurier Noworudzko-Radkowski” – informator samorządowy
  • NowaRuda24.pl – informacje i wydarzenia
  • Nowa-Ruda.com – informacje kulturalne z Nowej Rudy i okolic
  • nowaruda.info – informacje i wydarzenia
  • Noworudzianin” – tygodnik
  • Telewizja Sudecka
  • „Wiadomości Gospodarcze”

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Neogotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja
 
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, XVI w.
 
Kościół św. Katarzyny w Nowej Rudzie
 
Wnętrze kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (XVIII w.)

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Opieka zdrowotna edytuj

Ludzi
  • W Nowej Rudzie istnieje Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (organem założycielskim zakładu jest Starostwo Powiatowe w Kłodzku). Zakład posiada 2 przychodnie rejonowe na terenie miasta (dzielnica Centrum i Drogosław), Ośrodek Zdrowia w Jugowie, Ośrodek Zdrowia w Bożkowie, oraz Szpital Rejonowy, w skład którego wchodzą działy: Wewnętrzny „A”, Wewnętrzny „B”, Pediatryczny, Zakład Opiekuńczo Leczniczy w Nowej Rudzie, Centralne Laboratorium Analityczne[potrzebny przypis].
  • W Nowej Rudzie znajdują się również przychodnie niepubliczne: Lekarska Spółdzielnia Specjalistyczna „Evita” (3 przychodnie w dzielnicach: Centrum, Słupiec, Drogosław), Centrum Medyczne Euromed NZOZ, NZOZ „Zdrowie”, Przychodnia specjalistyczna „Optomed”.
  • W dzielnicy Centrum przy ul. Krańcowej zlokalizowana jest Podstacja Pogotowia Ratunkowego. Podstacja swoim zasięgiem obejmuje gminy: Nowa Ruda (Miasto), Nowa Ruda, Radków[potrzebny przypis].
Zwierząt
  • W Nowej Rudzie znajduje się jedyny na Dolnym Śląsku punkt usług inseminacyjnych zwierząt hodowlanych[34]

Sport i rekreacja edytuj

  • Klub Sportowy Piast, ul. Sportowa 1[35]
  • Centrum Turystyczno-Sportowe Spółka z o.o., ul. Kłodzka 16
  • Hala Widowiskowo-Sportowa, ul. Kłodzka 16
  • „Aqua Centrum”, ul. Kłodzka 16
  • Górska Turystyka Konna Overo Stefan Kobak, ul. Nowa Osada 5
  • Stajnia Pod Lasem Janusz Cembryło, ul. Ugory 11
  • Korty tenisowe, ul. Kłodzka (przy Hali Sportowej) oraz ul. Łużycka
  • Wieża wspinaczkowa (dawny szyb Kopalni KWK Nowa Ruda), ul. Kłodzka – najwyższa ścianka wspinaczkowa w Polsce (58,8 m)[potrzebny przypis]

Władze miasta edytuj

 
Rynek – widok z ratusza
  • Rada Miejska w Nowej Rudzie

Nowa Ruda ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy miasta wybierają do swojej rady miasta 21 radnych w wyborach co 4 lata, w 21 okręgach wyborczych[36]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku[37].

  • Burmistrzowie Nowej Rudy (od 1990)[38]:

Mieszkańcy Nowej Rudy wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu. W mieście znajduje się biuro poselskie Moniki Wielichowskiej z PO oraz biuro senatorskie Aleksandra Szweda z PiS.

W Nowej Rudzie znajduje się także siedziba gminy wiejskiej Nowa Ruda.

Osoby związane z miastem edytuj

aktorzy:

duchowni:

pracownicy naukowi

osoby historyczne:

politycy:

sportowcy:

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata:

twórcy:

Miasta partnerskie[44] edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku, stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  2. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54–55.
  3. Zamek przebudowany w latach 1700–1730 wg projektu arch. Andrei Carove.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Andrzej Behan: Nowa Ruda: przewodnik historyczno-turystyczny. Nowa Ruda: Wydawnictwo „Maria”, 2007, s. 21 do 36. ISBN 83-60478-08-2.
  5. a b c d e f g h i j Historia miasta, um.nowaruda.pl [dostęp 2021-10-11] (pol.).
  6. Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 281–284.
  7. a b c d Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Kolebka i rozwój przestrzenny miasta Nowa Ruda, Cz. 1, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, s. 116–118 ISBN 83-88842-66-8.
  8. a b Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Pobożne miasto, Cz. 2, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, ISBN 83-88842-66-8.
  9. a b c Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto pracujące, Cz. 3, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, s. 47, 63, 95 ISBN 83-88842-66-8.
  10. Johann Stillfried von Rattonitz. geneall.net. [dostęp 2015-04-13].
  11. Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Rozśpiewane miasto, Cz. 5, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8.
  12. a b Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto zwycięskie, Cz. 6, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8.
  13. Johann Joseph II von Stillfried und Rattonitz, syn Michaela Stillfrieda (1730–1796), mąż Elisabeth von Götzen, ojciec Ludwiga Wilhelma Josepha Antona von Stillfrieda (1790–1865) i Wilhelma von Stillfrieda (1794–1852).
  14. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
  15. Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 266–270.
  16. Rocznik Demograficzny 2011. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)]. Stan na 31 XII 2010.
  17. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  18. a b Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Nowej Rudzie, 22 marca 2007.
  19. Nowa Ruda w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  20. Technoinkubator Nowa Ruda. [dostęp 2015-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-29)].
  21. Przerażający raport ws. Jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  22. Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce. „Dziennik Polski”, 2015-01-05. Warszawa. 
  23. Nowa Ruda nową stolicą smogu w Polsce. Na liście rekordzistów aż trzy uzdrowiska, nextgazetapl [dostęp 2022-11-04] (pol.).
  24. conadrogach.pl. [dostęp 2017-02-25].
  25. Tabela nr 245, [w:] Dolnośląski Rozkład Jazdy Pociągów Pasażerskich (10 XII 2023 – 9 III 2024), Koleje Dolnośląskie, s. 108–111 [dostęp 2023-12-29] (pol.).
  26. Aleksandra Leszczyńska, Darmowe przejazdy komunikacją miejską w Nowej Rudzie, KlodzkieInfo.pl, 26 sierpnia 2021 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
  27. Ireneusz Sach, Katarzyna Pieczarka, W oczekiwaniu na elektryczne autobusy | DKL24.pl – Aktualne informacje z ziemi kłodzkiej i okolic, dkl24.pl [dostęp 2022-07-24] (pol.).
  28. Elektrobusy Solaris Urbino 9 LE electric zadebiutują w kolejnym dolnośląskim mieście, www.transport-publiczny.pl [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  29. Portal, Nowa Ruda. Dziś podpisali umowę na zakup dwóch elektrobusów, Nowaruda24.pl – Nowa Ruda w Nowej Rudzie, 6 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-08] (pol.).
  30. European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
  31. Na austro-węgierskiej mapie sztabowej.
  32. Miejskie Jednostki Organizacyjne.
  33. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-10].
  34. Usługi inseminacyjne, Nowa Ruda. [dostęp 2012-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  35. a b c d e Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: I-Bis, 1994, s. 282, 283. ISBN 83-85773-12-6.
  36. Dane PKW z wyborów z 2014. [dostęp 2014-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  37. [1] [dostęp 2010-04-21]. bip.um.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  38. Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1-4, Kłodzko 2009–2011.
  39. Agnieszka Klarman: Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2014-10-01].
  40. Sanktuarium w Krzeszowie.
  41. Uczestnik bitwy o Monte Cassino.
  42. Magdalena Gryn: Wyjechał z Polski do Francji jako nastolatek, nie znając ani słowa po francusku. Dziś jest 49. najbogatszym Francuzem. onet.pl, 2023-01-25. [dostęp 2023-01-26].
  43. Magdalena Gryn: Jeden z najbogatszych Francuzów urodził się w Polsce. Kim jest Octave Klaba?. forbes.pl, 2022-01-25. [dostęp 2023-01-26].
  44. Miasta partnerskie, um.nowaruda.pl [dostęp 2021-05-02] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Behan Andrzej: Nowa Ruda: przewodnik historyczno-turystyczny. Nowa Ruda: Wydawnictwo Maria, 2007, ISBN 83-60478-08-2.
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Kolebka i rozwój przestrzenny miasta Nowa Ruda, Cz. 1, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, ISBN 83-88842-66-8.
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto pracujące, Cz. 3, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość)
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto walczące, Cz. 4, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-90-0 (cz. 4)
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Rozśpiewane miasto, Cz. 5, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-99-4 (cz. 5)
  • Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie, T. 11, pod red. M. Staffy, Wrocław, Wyd. I-Bis 1995, s. 259–283.
  • 550 let Hrabství kladského 1459–2009 (sborník) / 550 lat Hrabstwa Kłodzkiego 1459–2009 (księga zbiorowa). Edytor Vladimír Wolf(inne języki). Trutnov 2009, s. 42, 46–47, 52, 70, 80, 239, ISBN 978-80-903741-3-3.

Linki zewnętrzne edytuj